Po męstwie

Młody mężczyzna w klasycznej wojskowej kurtce M65, takiej, jaką nosili Robert De Niro w Taksówkarzu i Sylvester Stallone w pierwszej części Rambo, porucznik Borewicz w 07 zgłoś się, a nawet Edward Żentara w Siekierezadzie. Ale ten konkretny i anonimowy młody mężczyzna, którego widzę, przechodząc ulicą w moim rodzinnym miasteczku, siedzi na ławce przy placu zabaw i jego paramilitarne okrycie nieprzekonująco komponuje się z sytuacją: to bojowo odziany młody tatuś. Lekko buja wózkiem, w którym śpi niemowlę, a równocześnie uspokaja trzy-, może czteroletnią dziewczynkę, lamentującą z powodu upadku czy otarcia. Mężczyzna zajmuje się nią czule, a kiedy ta wraca do zabawy, wyciąga butelkę z mlekiem, żeby nakarmić niemowlaka, który zdążył się obudzić. Najwyraźniej opiekę nad dziećmi ma wytrenowaną nie gorzej niż John Rambo zakładanie przemyślnych pułapek na wrogów, a Borewicz łapanie przestępców z półświatka. Widać, że ten młody chłopak trochę chce być macho w starym, dobrym stylu, a trochę jest już latte dad w stylu całkiem nowym, lecz coraz powszechniejszym. Swoją męską tożsamość buduje, manewrując między tymi, zdawałoby się, sprzecznymi obrazami i oczekiwaniami.

A może tylko wydaje się nam, że stare, dobre archetypy męskości osłabły, choć w istocie trzymają się krzepko? Zobaczyłem tego młodego faceta, gdy szedłem na galę otwarcia nowego domu kultury w moim powiatowym mieście. Inwestycja niewątpliwie potrzebna, na pewno efektowna, do myślenia natomiast dała mi uroczystość z tasiemcowo długimi przemówieniami lokalnych VIP-ów, najbardziej zaś moment przecinania wstęgi. Przecinało sześciu wspaniałych panów, lokalnych polityków i urzędników w wieku pięćdziesiąt plus. Piersi dumnie wyprężone w świetle fleszy, szerokie uśmiechy i pewność siebie. Była też jedna pani, ale wyraźnie stłamszona, musiała stanąć nieco z tyłu, za panami, i bokiem, żeby się zmieścić między nimi. Na zdjęciach z imprezy pozostaje niedoświetlona. Tak się niezręcznie składa, że ta pani to architektka, która otwierany budynek zaprojektowała…

Najważniejszą rzeczą, którą musi zdobyć mężczyzna, jest męskość. O  wyprawach i  rytuałach, których przebycie zamienia chłopca w pełnoprawnego mężczyznę, opowiadają nieprzeliczone teksty kultury, od Gilgamesza po Gwiezdne wojny. Najgorsze, co się może mężczyźnie przytrafić, to utrata męskości. Do opisu i dyscyplinowania nie(dość)męskiego mężczyzny mamy bogaty repertuar określeń pogardliwych, odbierających mu społeczną legitymizację: „mięczak”, „mazgaj”, „pantoflarz”, „mamincycek”, „słabeusz”, „popychadło”, „pomiotło”, „homoniewiadomo”, „płaksa”, „beksa”, „wyskrobek”, „delikacik”, „nadwrażliwiec”, „sierota”, „ciota”, „lelum polelum” i wiele, wiele innych. Zobaczymy w nich symboliczne zmieszanie z kobiecością („mamincycek”) czy homoseksualnością („ciota”) lub ujawnioną niemoc wobec świata innych, w domyśle silnych, mężczyzn („mięczak”), własnych emocji („płaksa”), a nawet, o zgrozo, kobiet („pantoflarz”).

Ryzyko utraty bądź niedostatku męskości dotyczy zarówno jednostek, jak i całych zbiorowości, takich jak naród. Czy jestem wystarczająco męski? Czy jako Polacy jesteśmy męscy? Czy na pewno jesteśmy – ty, ja, my – męskimi mężczyznami? Jak swoją męskość osiągnąłem/osiągnęliśmy, kosztem czego, w jaki sposób ją okazuję/okazujemy, jak ją chronię/chronimy przed utratą? Jak wygląda nasza dominująca fikcja, czyli dominujące wyobrażenie o męskości, to, które bierzemy za oczywiste i bezdyskusyjne, z którym na co dzień obcujemy, którego nie dostrzegamy, a  które reguluje nasze zachowania, kształtuje reakcje, relacje i  aspiracje  – moje jako jednostki i  nasze jako zbiorowości? Co na tę dominującą fikcję się składa? Jakim zmianom i procesom ona ulega, co ją wzmacnia, a co jej zagraża? Oto pytania, na które będę chciał odpowiedzieć w tej książce o kulturowej historii męskości w Polsce od końca wieku XIX do pierwszych dekad obecnego stulecia.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: julita@czarne.com.pl.