Ulica Malkej Israel, nosząca dawniej nazwę Geula, jest pełna pobożnych Żydów w czarnych kapotach, bród, okularów, rozmów w jidysz, zgiełku i wielkiego pośpiechu, ciężkich zapachów aszkenazyjskich potraw. Młoda, bardzo ładna ortodoksyjna kobieta popycha wózek dla bliźniąt wyładowany plastikowymi koszykami na zakupy: chleb, warzywa, konserwy, ryby owinięte w gazetę, rozmaite paczki w foliowych torebkach, butelki z oliwą, winem i napojami. Włosy ma zakryte chustą, na palcach połyskują liczne pierścionki. Przystaje, by zamienić kilka słów z sąsiadką na jednym z podwórek.

– Er iz a miszigener. He come back from Brussel mit di gance miszpacha. Biedna Ester.

Połączenie akcentu z Brooklynu z rysami twarzy z Łodzi lub Krakowa.

Kobieta za płotem odpowiada po angielsku.

– It is a shame.

Nowi ludzie, ale uliczki i podwórka prawie niezmienione. Za mojego dzieciństwa, nie licząc pobożnych Żydów, mieszkali tu wschodnioeuropejscy inteligenci i wykształceni uchodźcy z Niemiec i Austrii. Byli wśród nich rzemieślnicy, uczeni, działacze związków zawodowych, aktywiści partii Mizrachi i zaprzysięgli rewizjoniści, urzędnicy brytyjskich władz i pracownicy Agencji Żydowskiej, młodzi mężczyźni należący do Hagany i Ecel, wychowankowie Betaru, Zjednoczonego Ruchu i Bnej Akiwa, uznani naukowcy, wynędzniali dziwacy, płonący prorockim żarem obłąkani, naprawiacze świata piszący i dedykujący sobie nawzajem pełne oburzenia broszury traktujące o okrucieństwach syjonizmu, pochodzeniu Arabów w Ziemi Izraela od starożytnych Hebrajczyków lub zaletach diety bezmięsnej. Niemal każdy był swego rodzaju Mesjaszem gotowym z przyjemnością ukrzyżować oponenta i pozwolić ukrzyżować się za swoje poglądy.

Wszyscy ci ludzie już nie żyją. Albo może zmienili zapatrywania lub przeprowadzili się w bardziej umiarkowane okolice. Pozostawili tętniące życiem żydowskie miasteczko. Dawno umarły rośliny w skrzynkach uprawiane z pionierskim zapałem. Ogródki i gołębniki stoją zaniedbane. Na podwórkach wznoszą się szopy z blachy lub dykty, leżą sterty gratów. Studenci jesziw, chasydzi, drobni handlarze przenieśli się tutaj z osiedli Mea Szearim i Sanhedrija albo przyjechali z Toronto, Nowego Jorku i Belgii. Rodziny są duże. Większość dzieci, także te najmłodsze, nosi okulary. Na ulicach słychać jidysz. Niegdyś był tu syjonizm, lecz został wyparty. Gdyby nie kamienie, drzewa oliwne i sosny, gdyby nie jerozolimskie światło, można by odnieść wrażenie, że znajdujemy się w żydowskiej mieścinie w Europie Wschodniej – przed wszystkim, co się wydarzyło. Wprawdzie to Europa z lekkim powiewem kultury amerykańskiej; daje się także wyczuć odległe echa sąsiedniego Izraela. Przy zakładzie fotograficznym oferującym usługi „dla społeczności ortodoksyjnej” wisi tablica ogłoszeń.

„Zapraszamy na wieczór pieśni Mordechaja Ben Dawida Werdygera z udziałem zespołu jesziwy Ha-Tfucot, który odbędzie się w centrum konferencyjnym Binianej ha-Uma. Bilety do nabycia w księgarni Book-Stop. Specjalne zniżki dla grup. Dochód zostanie przeznaczony na edukację religijną w Jerozolimie”. Na ogłoszeniu ktoś nasmarował smolistą czarną farbą: „Bezbożnicy”, i dla zaakcentowania swojego stanowiska dorysował grubą swastykę. Wyjaśnienie można znaleźć w innym ogłoszeniu wiszącym opodal: rabin Izrael Jakow Krawski apeluje gorąco, żeby „nie przyzwalać na tego rodzaju przejawy zepsucia, gdyż rozpowszechniony od niedawna zwyczaj urządzania koncertów może prowadzić pod przykrywką świętości i pobożności do złamania zasad Tory i – nie daj Boże – naruszenia reguł skromności, nawet jeśli organizatorzy zapewniają, że koncerty odbywają się z poszanowaniem wszelkich wymogów, należy bowiem pamiętać, iż śpiew jest zakazany po tym, jak Świątynia została zburzona za nasze liczne grzechy, a szczególnie śpiew w zgromadzeniu przy akompaniamencie instrumentów, z wyjątkiem radosnych okazji, na które zezwala nasza religia, nie podczas błazeńskich zabaw będących niby śmiertelny narkotyk dla duszy pobożnych. Strzeżcie się”.

W hebrajszczyźnie sprzed czasów Ben Jehudy ścierają się tutaj starodawne antagonizmy, skomplikowane kontrowersje w kwestiach religijnych splecione – od niepamiętnych czasów – z pełną emocji rywalizacją o autorytet, godność i pierwszeństwo: mitnagedzi przeciwko chasydom, jeden dwór chasydzki przeciwko drugiemu, sekta przeciwko sekcie, grzmiące słowa oburzenia czy pełna antagonizmów złośliwość pod płaszczykiem uczoności, biegłości w Piśmie i bojaźni Bożej. Nic się nie zmieniło. Mendele, Berdyczewski, Bialik, Brenner i inni pragnęli rozsadzić ten świat – wokół siebie i we własnych duszach. W pełnych goryczy i niechęci wybuchach opisywali go jako stęchłe bagno, śmietnisko martwych słów, zgasłego ducha i tym podobne, jednocześnie potępiając i uwieczniając. My nie mamy prawa odczuwać wstrętu, bo później ten sposób życia został skazany na śmierć, zduszony i spalony przez Hitlera. Nie możemy także pozwolić sobie na skryte zdziwienie intensywnymi siłami życiowymi tej żydowskiej społeczności, które rosną i pęcznieją, zagrażając naszej duchowej egzystencji, podgryzają korzenie naszego świata i faktycznie zamierzają go w końcu opanować.

W oknie na parterze stary człowiek kiwa się nad otwartą księgą. Jesienne jerozolimskie światło nie przenika do wnętrza i pokój jest pogrążony w mroku. Studiujący unosi głowę i patrzy na ciebie, lecz nie widzi cię lub nie chce widzieć. Starsza kobieta nalewa mu do szklanki herbatę z osmalonego imbryka i znika w mroku. Nie możesz ich nienawidzić, lecz nie możesz ich nie nienawidzić.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: julita@czarne.com.pl.