Między miejscami

Z psem przez Afganistan

Nowa służba cywilna

Przyglądałem się dwóm mężczyznom, którzy weszli do holu
hotelu Mowaffaq.
Afgańczycy zazwyczaj wyglądali, jakby sunęli płynnie środkiem
głównych schodów, ciągnąc za sobą szaty jak weneckie peleryny.
Ci dwaj jednak nosili zachodnie marynarki, poruszali się
cicho i trzymali blisko balustrady. Poczułem na ramieniu czyjąś
rękę. Za mną stał kierownik hotelu.
– Proszę iść za nimi.
Do tej pory nie odezwał się do mnie ani słowem.
– Przykro mi, ale nie mogę – odparłem. – Jestem zajęty.
– Dalej. Są z rządu.
Ruszyłem za nim na piętro, o którego istnieniu nie miałem
pojęcia. Kazał mi zdjąć buty i wejść do pokoju w samych
skarpetkach. Tamci dwaj siedzieli na ciężkiej, ciemnej kanapie,
obok aluminiowej spluwaczki. Buty mieli na nogach. Uśmiechnąłem
się. Oni nie. Okna były zasłonięte koronkowymi firankami,
a ponieważ w mieście brakowało elektryczności, w pokoju
panował mrok.
– Czi kar mikonid (co robisz)? – spytał mężczyzna w czarnym
garniturze i koszuli w irańskim stylu, bez kołnierzyka. Spodziewałem
się, że wstanie, poda mi rękę i będzie życzył pokoju.
Nie ruszył się jednak z miejsca.
– Salam alejkum (pokój z tobą)! – powiedziałem i usiadłem.
– Wa alejkum as-salam. Czi kar mikonid? – powtórzył cicho,
odchylając się w tył i przeciągając pulchną, wypielęgnowaną
dłonią po fioletowym aksamitnym obiciu kanapy. Miał starannie
przycięte, puszyste włosy i kozią bródkę. Uświadomiłem sobie,
że nie goliłem się od ośmiu tygodni.
– Jego Ekscelencji Juzufiemu z Ministerstwa Spraw Zagranicznych
już wielokrotnie wyjaśniałem, co robię – odparłem. –
Powiedziano mi, że mam się z nim spotkać ponownie. Teraz. Już
jestem spóźniony.
Moja tętnica szyjna mocno pulsowała. Wiedziałem, że to
widać. Starałem się uspokoić oddech. Nikt się nie odzywał. Po
chwili odwróciłem wzrok.
Szczuplejszy mężczyzna wyciągnął niewielkie nowe radio,
coś do niego powiedział i poprawił marynarkę, włożoną na tradycyjną
koszulę. Nie potrzebowałem tego gestu, by dostrzec
kaburę pod jego ramieniem. Domyśliłem się już, że należą do
służby bezpieczeństwa. Nic ich nie obchodziło, co mówię ani
co o nich myślę. Zdarzyło im się oglądać ludzi przez ukryte kamery
w sypialniach, salach tortur i przed plutonem egzekucyjnym.
Wiedzieli, że niezależnie od tego, co o sobie powiem, to
oni są górą. Tylko dlaczego postanowili mnie przesłuchać? Ciszę
przerwał warkot manewrującego na dziedzińcu samochodu,
a potem rozległy się pierwsze dźwięki wezwania do modlitwy.
– Chodźmy – powiedział mężczyzna w czarnym garniturze.
Kazał mi iść przodem. Na schodach minąłem kelnera, z którym
wcześniej rozmawiałem. Odwrócił się. Podeszliśmy do małego
japońskiego samochodu, zaparkowanego na piaszczystym dziedzińcu
przed hotelem. Miał nowy lakier i niedawno go umyto.
Kazali mi usiąść z tyłu. Ani w kieszeniach, ani na podłodze auta
nic nie było; wyglądało, jakby dopiero co wyjechało z fabryki.
Bez słowa skręciliśmy na główny bulwar.
Był styczeń 2002 roku. Koalicja pod przywództwem Amerykanów
kończyła właśnie bombardowanie kompleksu Tora
Bora. Osama ben Laden i mułła Mohammad Omar najwyraźniej
uciekli. Rozpoczynała się operacja w Gardezie. Nowy rząd, który
przejął władzę od talibów, działał dopiero od dwóch tygodni.
Wycofano prawa zakazujące oglądania telewizji i kształcenia kobiet.
Uwolniono więźniów politycznych. Uchodźcy powracali do
domów. Niektóre kobiety wychodziły z odsłoniętymi twarzami.
Oddziały ONZ i wojsko amerykańskie kierowały podstawową infrastrukturą
i dostawami żywności. Nie było straży granicznych,
dostałem się więc na teren kraju bez wizy. Miałem wrażenie, że
rząd afgański niemal nie istnieje. Jednak ci mężczyźni wydawali
się już nieźle zorganizowani.
Samochód skręcił i wjechał na teren Ministerstwa Spraw
Zagranicznych. Wartownicy przy bramie zasalutowali i odsunęli
się. Idąc po schodach, odniosłem wrażenie, że nienaturalnie
przyspieszyłem kroku, co nie umknęło uwadze towarzyszących
mi mężczyzn. Sekretarz wprowadził nas bez pukania wprost
do biura Juzufiego. Juzufi przez chwilę wpatrywał się w nas,
nie ruszając się zza biurka; potem wstał, poprawił workowatą,
prążkowaną marynarkę i wskazał moim towarzyszom honorowe
miejsca. Obaj ruszyli powoli po pokrytej linoleum podłodze,
przyglądając się meblom, które Juzufiemu udało się zgromadzić,
od kiedy odziedziczył puste biuro: uszkodzonemu biurku, czterem
niepasującym do siebie szafkom na dokumenty, pomalowanym
na różne odcienie oliwkowej zieleni, oraz piecykowi, przez
który w pokoju wyraźnie śmierdziało benzyną.
Znałem Juzufiego od tygodnia, a jego kariera w Ministerstwie
Spraw Zagranicznych trwała tylko dwa razy dłużej. Dwa
tygodnie wcześniej był w Pakistanie. Poprzedniego dnia poczęstował
mnie herbatą i landrynkami, powiedział, że podziwia
moją podróż, śmiał się ze zdjęcia mojego ojca w kilcie i dyskutował
ze mną o perskiej poezji. Tym razem nie przywitał się ze
mną, tylko usiadł na krześle naprzeciwko.
– Co się stało? – spytał.
Zanim zdążyłem się odezwać, wtrącił się mężczyzna z kozią
bródką.
– Co ten cudzoziemiec tu robi?
– Ci ludzie są ze służby bezpieczeństwa – wyjaśnił mi Juzufi.
Kiwnąłem głową. Zauważyłem, że splótł dłonie i że jego
ręce, tak samo jak moje, lekko drżą.
– Będę tłumaczyć, żebyś na pewno zrozumiał, o co cię pytają
– mówił dalej. – Powiedz im, co zamierzasz. Dokładnie tak,
jak przedstawiłeś to mnie.
Spojrzałem w oczy mężczyźnie po mojej lewej.
– Zamierzam przejść na piechotę przez Afganistan. Z Heratu
do Kabulu. Pieszo.
Oddychałem zbyt płytko, by kończyć zdania. Zaskoczyło
mnie, że mi nie przerywają.
– Podążam śladami Babura, pierwszego cesarza Indii Wielkich
Mogołów. Nie chcę iść drogami. Dziennikarze, pracownicy
organizacji charytatywnych i turyści zazwyczaj podróżują samochodem,
ale ja…
– Nie ma żadnych turystów – odezwał się milczący dotychczas
mężczyzna w marynarce. – Jest pan pierwszym turystą
w Afganistanie. Mamy środek zimy; na wysokich przełęczach
leżą trzy metry śniegu, grasują wilki, poza tym toczy się wojna.
Zginie pan, gwarantuję. Chce pan zginąć?
– Bardzo dziękuję za radę. Biorę pod uwagę te trzy sprawy.
Z jego tonu zrozumiałem, że rada miała być w gruncie rzeczy
rozkazem.
– Rozmawiałem jednak z przedstawicielami rządu – mówiłem
dalej, naciągając nieco krótkie spotkanie z młodym sekretarzem
ministra opieki społecznej. – Muszę wyruszyć w tę podróż.
– Niech pan wyruszy za rok – powiedział mężczyzna w czarnym
garniturze.
Wziął z rąk Juzufiego dość sfatygowane dossier moich podróży
po Azji i przeglądał kolejne kartki – wycinek z gazety z zachodniego
Nepalu: „Pan Stewart jest pielgrzymem pokoju”; list
od Kuratora, Drugi Okręg, Departament Leśnictwa, Himaćal Pradeś,
Indie: „Pan Stewart, Szkot, interesuje się środowiskiem naturalnym”;
list od wysokiego urzędnika administracji w Pendżabie
i sekretarza spraw wewnętrznych w jednym z himalajskich
stanów oraz od Naczelnego Inżyniera Departamentu Melioracji
w Pakistanie, z prośbą, by „Wszyscy inżynierowie wykonawczy
(XEN ) na [kanale] Bari Doab pomogli panu Stewartowi, który
podejmuje pieszą podróż, by zapoznać się z historią systemu
kanałów”.
– Wyjaśniłem to Jego Ekscelencji synowi emira, ministrowi
opieki społecznej – dodałem – gdyż także on dał mi list polecający.
– Jego Ekscelencja Mir Wajs?
– Proszę.
Podałem mu kartkę papieru z nagłówkiem, którą otrzymałem
od sekretarza ministra.
– „Pan Stewart jest archeologiem zajmującym się średniowieczem
i interesuje się antropologią Heratu”.
– Ależ tu brakuje podpisu.
– Pan Juzufi zgubił podpisany oryginał.
Juzufi, który wpatrywał się w podłogę, lekko skinął głową.
Przez chwilę dwaj mężczyźni rozmawiali między sobą. Nie
starałem się zrozumieć, co mówią, zauważyłem jednak, że w rozmowie
posługują się słowami irańskimi, a nie afgańską odmianą
perskiego. Ten fakt, a także ich ubranie i sposób bycia, potwierdził
moje przypuszczenie, że musieli ładnych kilka lat pracować
w irańskim wywiadzie. Byłem już przesłuchiwany przez Irańczyków,
którzy podejrzewali mnie o szpiegostwo. Nie chciałem
jeszcze raz przez to przechodzić.
W końcu odezwał się mężczyzna w sztywnej marynarce.
– Pozwolimy mu iść do Czaghczaranu. Ale cały czas będą
mu towarzyszyć nasi ludzie z bronią.
Czaghczaran leżał w połowie drogi między Heratem a Kabulem;
dotarcie tam powinno mi zająć mniej więcej dwa tygodnie.
Wieśniacy, u których miałem nadzieję zatrzymywać się na
noc, będą przerażeni eskortą uzbrojonych tajniaków. Zapewne
o to właśnie chodziło. Ale dlaczego w ogóle pozwalali mi na tę
wędrówkę, zamiast po prostu wyrzucić mnie z kraju? Zastanawiałem
się, czy chodzi im o pieniądze.
– Dziękuję za troskę o moje bezpieczeństwo – powiedziałem
– ale jestem gotów podjąć ryzyko. Wędrowałem po innych
azjatyckich państwach bez żadnych problemów.
– Pójdziesz z eskortą – odezwał się Juzufi, wtrącając się po
raz pierwszy. – To nie podlega dyskusji.
– Ależ mam listy polecające do lokalnych przywódców.
Będę u nich znacznie bezpieczniejszy niż z ludźmi z Heratu.
– Pójdziesz z naszymi ludźmi – powtórzył.
– Nie stać mnie na opłacenie eskorty. Nie mam tyle pieniędzy.
– Nie oczekujemy żadnych pieniędzy – powiedział mężczyzna
w sztywnej marynarce.
– To nie podlega dyskusji – powtórzył Juzufi. Kolano mu
drgało. – Jeśli odmówisz, zostaniesz deportowany z kraju. Chcą
wiedzieć, ilu uzbrojonych ludzi weźmiesz ze sobą.
– Jeśli to konieczne, jednego.
– Dwóch… uzbrojonych – odezwał się mężczyzna w ciemnym
garniturze. – Ruszycie jutro.
Obaj mężczyźni wstali i wyszli z pokoju. Pożegnali się z Juzufim,
ale nie ze mną.
(...)