Karol Scheibler, jeden z najbogatszych fabrykantów łódzkich, w latach pięćdziesiątych XIX wieku pracował jako dyrektor przędzalni w fabryce swojego wuja w Ozorkowie. W 1852 roku założył własne przedsiębiorstwo w Łodzi, a jego imperium przemysłowe w latach osiemdziesiątych XIX wieku było warte 14 milionów rubli. To na nim Władysław Reymont wzorował postać niemieckiego fabrykanta Hermana Bucholca w Ziemi obiecanej. Fabryk by jednak nie było, gdyby nie ślub Scheiblera z Anną Werner, córką Christiana Wernera, właściciela cukrowni w Leśmierzu, a także dwóch farbiarni w Ozorkowie oraz Zgierzu. Anna wniosła w posagu 20 tysięcy rubli, które stanowiły 60 procent majątku zainwestowanego przez Karola w budowę zakładów przy Wodnym Rynku w Łodzi. Znaczenie pieniędzy Anny było tak duże, że po śmierci Karola do końca życia zachowała wpływy w przedsiębiorstwie – córka Matylda i zięć Edward Herbst, który przejął fabrykę po teściu, pamiętali, że bez jej wkładu finansowego potęga Scheiblerów mogłaby nie rozwinąć się tak imponująco37.

Małżeństwa pomiędzy dziećmi poszczególnych fabrykantów były „znamienne dla stosunków panujących wśród zamożnej łódzkiej burżuazji”38. „Giełdy małżeńskie”, o których pisał Bebel, w krzywym zwierciadle przedstawiał również Reymont. Córki łódzkich fabrykantów w niewybredny sposób zachwalał Karolowi Borowieckiemu Bernard Endelman:

– Uwaga, zaczynamy! Milion okrągły! – szepnął, przedstawiając go Müllerównie.

– O, my się znamy dobrze! – zawołała Mada z radością, wyciągając rękę. […]

– Dwieście tysięcy w wysortowanych towarach albo w niepewnych wekslach – szeptał znowu Bernard, przedstawiając go brzydkiej, czarnej prawie od piegów pannie, której głowa, twarz i chudy biust zasypane były pudrem i brylantami. – Czy ma zęby własne, nie ręczę, ale za brylanty odpowiadam (…)

Karol Borowiecki żeni się w końcu z Madą Müller, do której dołączony jest posag wysokości miliona rubli. Jego próby założenia własnej fabryki spełzły na niczym, sabotowane przez innych, większych fabrykantów. Ostatecznie sukces finansowy osiąga nie z powodu własnej przedsiębiorczości czy sprytu, ale przez małżeństwo. Nie chce się żenić z ziemianką Anką, mimo że ten związek oparty byłby w większym stopniu na uczuciu. Rozmyślając o wyborze żony, Borowiecki przyznawał sam przed sobą: „burzyło się w nim wszystko na myśl, że przez to małżeństwo zejdzie do roli pionków, że jeśli zechce co mieć, to musi pracować lata całe, musi wyciskać maszyny, ludzi, wszystko, żeby coś wycisnąć dla siebie i to teraz! Teraz, gdy mu stary Müller dosyć wyraźnie powiedział, że mu odda Madę i zarząd fabryki, od razu milionową fortunę, od razu wielkie interesy i możność robienia jeszcze większych”.

Nie tylko ten literacki przedsiębiorca nie doszedł do majątku samodzielnie. Stanisław Wokulski, który w 1878 roku kalkulował, ile będzie go kosztowało utrzymanie Izabeli, sam dorobił się pierwszego majątku na ślubie z Małgorzatą Minclową, wdową po Janie Minclu, która w posagu wniosła sklep. Po jej przedwczesnej śmierci odziedziczył jeszcze 30 tysięcy rubli posagu, które zainwestował za radą moskiewskiego przedsiębiorcy Suzina w dostawy dla wojska na wojnie rosyjsko‑tureckiej. Z wojny wrócił już zaś z 250 tysiącami rubli w gotówce.

Wygląda więc na to, że najwięksi polscy przedsiębiorcy, zarówno literaccy, jak i ci prawdziwi, wielkie pieniądze zaczynali zarabiać nie z powodu własnych przymiotów charakteru, głębokiego zrozumienia rynku kapitalistycznego czy determinacji i ciężkiej pracy. Owszem, te cechy pozwalały na pomnażanie majątków i tworzenie imperiów przemysłowych, jednak początek drogi nad wyraz często był ten sam – bogata kobieta, córka zamożnego ojca i jej posag. Mada Müller jest przedstawiana jako porządna, niemiecka dziewczyna, której główne zainteresowania to dom i kuchnia i która deklaruje: „gdybym mogła [urządzić świat], to by wszystkie kobiety na świecie miały mężów i dzieci”. Od brata i ojca co chwilę słyszy, że jest głupia, że ma się nie odzywać i że na niczym się nie zna. Reymont okrutnie opisuje jej twarz „podobną do świeżo upieczonej bułki” i „żółte jak marchew włosy”. Kilka danych jej w powieści dialogów wskazuje jednak, że jest szczera, miła i empatyczna, a sam Borowiecki myśli w pewnym momencie, że Mada „zdradzała dużą żywość umysłu i wiele rozsądku życiowego”. A jednak w pamięci czytelników, a na pewno widzów ekranizacji Ziemi obiecanej Andrzeja Wajdy, pozostaje jako prosta, śmieszna parweniuszka (grana komicznie przez Bożenę Dykiel), która niezdarnie poluje na niechętnego Borowieckiego, chociaż to przecież on, a nie ona, ma interes w zawarciu tego bardzo korzystnego małżeństwa.

O Małgorzacie Minclowej słyszymy tylko, że Wokulski „wkręcił się do sklepu Minclowej, która akurat została wdową, i w rok potem ożenił się z babą grubo starszą od niego. […] baba objadła się czegoś i umarła, a Wokulski po czteroletniej katordze został wolny jak ptaszek, z zasobnym sklepem i trzydziestu tysiącami rubli w gotowiźnie, na którą pracowały dwa pokolenia Minclów”40. Małżeństwo Wokulskiego obśmiewali wszyscy jego znajomi. Subiekci w sklepie z politowaniem patrzyli, jak pani Małgorzata przytulała się do męża i była zazdrosna o ładne klientki. Czytelnik odnosi wrażenie, że Minclowa jest komiczną matroną, ważną jedynie z tego powodu, że jej majątek przysłużył się dalszym podbojom finansowym rynku wschodniego czynionym po jej śmierci przez Wokulskiego. A przecież nie jest to prawda. Małgorzata Pfeifer, zanim wyszła za mąż za Jana Mincla, była wielką miłością Rzeckiego, który opisywał ją jako znaną w towarzystwie kupieckim piękność. Co więcej, Minclowa nie była stara, a przynajmniej nie „grubo starsza” od Wokulskiego. Wokulski w roku akcji powieści miał czterdzieści sześć lat. Małgorzata zmarła w wieku około czterdziestu ośmiu lat, mniej niż dwa lata przed akcją powieści. Prawdopodobnie była rówieśnicą Rzeckiego, a więc starsza od Wokulskiego jedynie o cztery lata. A jednak znowu, mimo że to on dorobił się na ślubie z nią, to ona wyśmiewana jest jako zdesperowana stara baba, która z miłości do męża próbuje upiększać się licznymi kosmetykami i niejako za karę umiera na zakażenie krwi po którejś niebezpiecznej kuracji.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: julita@czarne.com.pl.