Krzyżyk niespodziany

Czas Goralenvolk

Jeszcze kampania wrześniowa nie skończyła się na dobre, a już zakopiański rezydent Abwehry Witalis Wieder organizuje góralską pielgrzymkę na Jasną Górę. Jadą tam w połowie października 1939 roku między innymi Wacław Krzeptowski i Józef Cukier – za darmo, specjalnie podstawionym przez Niemców pociągiem, w strojach ludowych, by zobaczyć, że jasnogórski klasztor nie ucierpiał w wyniku wojny, a Niemcy troszczą się o sanktuarium. Niemieckie gazety pełne są zdjęć górali modlących się przed wizerunkiem Czarnej Madonny. Na Jasnej Górze towarzyszą im Niemcy. Taki wyjazd integracyjny na potrzeby hitlerowskiej propagandy.

Henryk Jost – zakopiański inżynier, który z pasji badał dzieje regionu – wspominał w rozmowie z nami, jak Podhale cieszyło się, że wojna nie skrzywdziła Jasnogórskiej Panienki.

Mija kilka dni, a Wieder organizuje w Zakopanem spotkanie góralskiej elity z przedstawicielami władz niemieckich i wojska. Są okolicznościowe przemówienia, lecz za rzucone publicznie słowa: „Wacuś za wcześnie stawia Niemcom herbatę i wódkę” kilku uczestników zebrania trafia na gestapo. Co się z nimi dalej dzieje – nie wiadomo.

Mija kilka tygodni i niemiecki komisarz Zakopanego Hans Malsfey zaprasza przedstawicieli „narodu góralskiego” na Wawel. 7 listopada 1939 roku, w dniu oficjalnej inauguracji urzędowania generalnego gubernatora Hansa Franka i dzień po akcji aresztowania i wywiezienia do obozu koncentracyjnego profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego, delegacja Goralenvolku – Wacław Krzeptowski, jego kuzynka Karolina Roj, Stefan Krzeptowski, Józef Cukier, Maria Siuty-Szwab – ubrana paradnie w stroje ludowe, ofiarowuje Frankowi złotą podhalańską ciupagę i składa deklarację: jesteśmy gotowi do współpracy. Relacje z hołdu obiegają prasę całej Europy, czytają o nich w Niemczech, we Francji i w Anglii.

„Krakauer Zeitung” odnotowuje: „W związku z podjęciem swego urzędu generalny gubernator pozdrawia na zamku w Krakowie również delegację górali, grupy narodowościowej zamieszkującej okolice Zakopanego, która podobnie jak inne mniejszości państwa polskiego była uciskana przez władców z Warszawy”. Zamieszcza też zdjęcie, na którym fotograf uwiecznił uścisk dłoni zadowolonego Krzeptowskiego i Hansa Franka.

Siedzący w obozie koncentracyjnym w Stutthof krewny Krzeptowskich Włodzimierz Wnuk opowiadał po wojnie, że zobaczył fotografię Wacława prężącego się przed gubernatorem Frankiem na jakimś wymiętym skrawku niemieckiej gazety. Nie umiał znaleźć słów, by opisać swoją wściekłość i upokorzenie.

Henryka Szatkowskiego na Wawelu nie było. Pewnie dlatego, że nie był góralem. A to delegacja górali składała hołd hitlerowskiej władzy.

Pięć dni później Hans Frank rewizytuje Zakopane. Przy świerkowej bramie na ulicy Kościuszki, przemianowanej na Bahnhofstrasse, czeka na niego „góralski książę” w otoczeniu swojej świty. Uściski rąk, pamiątkowe zdjęcia; Krzeptowski nie mówi po niemiecku, od tego jest Henryk Szatkowski.

W piwnicach willi Palace gestapo torturuje pierwszych aresztowanych. W Dolinie Chochołowskiej obeschła już krew po pierwszych rozstrzelanych, przestały dymić spalone przez Niemców chałupy. Przez góry idą pierwsi kurierzy. Niebawem zawiąże się Konfederacja Tatrzańska – liczący około czterystu członków podhalański ruch oporu, związany ideowo z przedwojennymi ludowcami. Jej przywódca Augustyn Suski napisze: „honor nakazuje, by Goralenvolk został zdławiony przez samych Podhalan”. Powstają też pierwsze komórki Związku Walki Zbrojnej.

Tymczasem pod FIS-owską świerkową bramą Wacław Krzeptowski mówi do gubernatora Hansa Franka: „Meine lieben Kameraden, dwadzieścia lat jęczeliśmy pod polskim panowaniem, a teraz wracamy pod skrzydła wielkiego narodu niemieckiego”. „

Goniec Krakowski” w artykule zatytułowanym Gubernator generalny dr Frank w Zakopanem donosi: „Gubernator generalny odwiedził Zakopane. Na powitanie przybyła między innymi delegacja górali. Jeden z nich zapewnił gubernatora, że górale są zadowoleni z obecnego stanu, i opisał cierpienia, jakie musieli znosić dawniej. Gubernator podziękował im za oświadczenie lojalności i zapewnił, że rząd Rzeszy Niemieckiej zawsze dbał o dobro swoich mniejszości. Mówił on, że skończyły się prześladowania górali. Delegacja wręczyła gubernatorowi odznakę honorową górali. Została ona wykonana ręcznie i przedstawia wielką wartość artystyczną”.

 Obserwujący to wszystko dyrektor Muzeum Tatrzańskiego Juliusz Zborowski jest przekonany, że Goralenvolk to starannie zaplanowana akcja, uknuta na długo przed kampanią wrześniową: „Fakty świadczą, że koncepcja „góralskiej narodowości” powstała już przed wybuchem wojny, że już w ostatnich tygodniach przed inwazją starano się przygotowywać podatne podłoże dla tej koncepcji wśród zakopiańskiej góralszczyzny. Na parę dni przed najazdem Stanisław Sobczak „Johym”, zakopiański rzeźbiarz i ceramik, bardzo zdeprymowany powtórzył mi niedawną rozmowę z Andrzejem Krzeptowskim z ulicy Kościeliskiej. Jak się wkrótce okazało, ten Krzeptowski po inwazji wystąpił w roli jednego z „Führerów” Goralenvolku. Ze wszystkich wodzów był on najsprytniejszy i najinteligentniejszy. Rozmówca Sobczaka ostrożnie i całkiem widocznie, nie ujawniając wszystkiego, co miał na myśli, zaczął utyskiwać i ubolewać, że Polska musi przegrać wobec niemieckiej potęgi, że Hitler zajmie cały kraj, który raz na zawsze pozostanie w niemieckich rękach, polska ludność będzie narażona na groźne następstwa, dlatego górale muszą myśleć o sobie, muszą pogodzić się ze zwycięzcą i żyć pod jego opieką. Sobczak był tak wstrząśnięty i zaskoczony tą wypowiedzią, że tylko wspomniał o zwycięstwie polskiej armii, wstydząc się, że inteligent góral wystąpił z takim wywodem; dopiero po kilku dniach powtórzył mi treść rozmowy, która zawierała niemal program przyszłego Goralenvolku, program jakby autonomicznego tworu pod niemieckim protektoratem. Było oczywiste, że działa w Zakopanem zakonspirowana niemiecka agitacja”.