Paweł Smoleński

Wnuki Jozuego

fragment

Napisano już w Księdze Liczb, a wydarzyło się to po wyjściu z Egiptu, po rozstąpieniu się fal Morza Czerwonego i po czterdziestoletniej wędrówce przez pustynię, by odeszło na tamten świat pokolenie malkontentów i niedowiarków: „[…] Pan rzekł do Mojżesza: »Wejdź na tę górę z łańcucha Abarim i popatrz na kraj, który daję Izraelitom. Gdy go zobaczysz, zostaniesz przyłączony do swoich przodków, podobnie jak twój brat, Aaron, za to, że się sprzeciwiliście mojemu rozkazowi na pustyni Sin, gdy społeczność się zbuntowała, a trzeba było objawić przed nią moją świętość przez [danie im] wody«. To są wody Meriba obok Kadesz na pustyni Sin.

Rzekł więc Mojżesz do Pana: »O Panie, Boże duchów wszelkiego ciała, wyznacz do kierowania społecznością męża, który by na jej czele wychodził i wracał, wyprowadzał ich i przyprowadzał, by społeczność Pana nie była jak stado bez pasterza«. Pan odpowiedział Mojżeszowi: »Weź Jozuego, syna Nuna, męża, w którym prawdziwie mieszka Duch, i włóż na niego swoje ręce. […]«. Mojżesz wykonał wszystko, co mu nakazał Pan. […]” (Lb 27,12–18, 22).

Mojżesz był już stary, niedołężny i utrudzony. Zmęczony, lecz pełen wiary i ufności, a jego słowa zanotowano w Księdze Powtórzonego Prawa:. „[…] Dziś mam już sto dwadzieścia lat. Nie mogę swobodnie chodzić. Pan mi powiedział: »Nie przejdziesz tego Jordanu«. Sam Pan, Bóg twój, przejdzie przed tobą; On wytępi te narody przed tobą, tak iż ty osiedlisz się w ich miejsce. A Jozue pójdzie przed tobą, jak mówił Pan […]” (Pwt 31,2–3).

Mojżesz umarł, patrząc na Ziemię Obiecaną. Przyszedł czas Jozuego, wodza i zdobywcy.

 

Osadnicy mówią: czytajmy najstarsze teksty, bo to w nich od tysiącleci ludzie szukają prawdy. Tam jest wszystko, czego chcemy się dowiedzieć. Jeden warunek – czytajmy je niczym doniesienia agencji prasowych, wpisy z Facebooka lub z Twittera, aktualne, gorące i świeże – tak jak wielu ludzi z osiedli. Niby wszystko, co opisują, działo się (jeśli się działo) w czasach wielce zamierzchłych. Ale od czego mamy emocje i wyobraźnię. Potraktujmy te opowieści, jakby zdarzenia w nich portretowane działy się najdalej wczoraj, przed godziną, przed chwilą. Ówcześni bohaterowie muszą mieć jak najbardziej współczesne rysy; to sąsiedzi, nieledwie rówieśnicy, żyją obok nas, mieszkają po sąsiedzku, codziennie mówimy im „dzień dobry”. Jeśli akurat ich nie widzimy, znaczy to tylko tyle, że przed chwilą gdzieś odeszli, może do miejscowego pubu na piwo, do supermarketu po chleb, oliwki, butelkę wina i kawałek owczego sera. Oni tu są, tylko na moment gdzieś się schowali. Ich świat, choćby dla wielu przyśniony i z innego, boskiego porządku, jest naszym, doskonale realnym światem, który widzimy i czujemy.

Bez takiej pewności rozsypiemy się jak wieża z drewnianych klocków trącona nieuważną ręką. Staniemy na ruchomych piaskach. Nic nie będzie już oczywiste i proste. Zniknie jasność widzenia i połamią się niezachwiane sądy. Życie bez pewności jest w końcu najgorszą torturą. A przecież ludziom potrzebne są solidne, mocne fundamenty.

W gruncie rzeczy idzie w takim czytaniu o bardzo indywidualną tożsamość. O jednostkową duszę idzie, o najbardziej intymne myśli i uczucia. Dowiadujemy się bowiem, kim jesteśmy, jak musimy postępować, a co jest zabronione. Po takiej lekturze wiemy, czym jest lojalność, co oznacza wierność, a co wiarołomstwo. Wiemy również, co nam się po prostu należy. Do czego mamy prawo, jak przebiegają granice naszego – niech będą to ziemia, gaje oliwne czy niebo nad głową, a nawet gwiazdy, które też nie są wspólne. Chodzi o to, by żyć u siebie i między swymi. Po co komu bardziej wzniosłe marzenia?

Zdobywamy też siłę, moc, zdecydowanie i desperację. Skoro już wiemy, co naprawdę ważne, możemy uświadamiać innych. Umiemy objaśnić niedowiarkom i wątpiącym, że nasza racja jest również ich racją. Że tak naprawdę nie myślimy o sobie, o swoim obejściu i o swoich meblach w salonie. Skąd – nie jesteśmy przecież egoistami. Zależy nam na sprawie i na tych pogubionych owieczkach, którym zapodział się gdzieś właściwy szlak. Przewodnik musi niekiedy zmusić do posłuszeństwa swoje stado. A obcych przegnać. Zwłaszcza jeśli to wszystko zapisano już dawno temu, ale czyta się te słowa jak doniesienia z wczorajszego dnia, z linii frontu. Mój Boże.

 

Z uciekinierów, z niewolników faraona, z poddanych obcej władzy, a więc z ludzi słabych i małej wiary już zmienili się w wojowników. Przecież Adonai powiedział Jozuemu, jak wcześniej oznajmił Mojżeszowi: tam, gdzie idziecie, jest Ziemia Obiecana. „[…] teraz więc wstań, przepraw się przez ten oto Jordan, ty i cały ten lud, do ziemi, którą Ja daję Izraelitom. Każde miejsce, na które zstąpi wasza noga, Ja wam daję, jak zapowiedziałem Mojżeszowi” (Joz 1,2–3) – tak zaczyna się Księga Jozuego.

Jozue był znakomitym wodzem. Bo słowo Pana to jedno, a powodzenie w boju i biegłość w sztuce wojennej – drugie. Dlatego Jozue wysłał potajemnie z Szittim dwóch wywiadowców, dając im rozkaz, by zbadali okolice Jerycha.

Gdyby nie nierządnica Rachab, u której zwiadowcy Jozuego znaleźli schronienie, straciliby życie. Ale wrócili z misji cali i zdrowi, pewni, że Bóg da im zwycięstwo, a wrogów porazi strach.

A dalej było tak, że po raz drugi w ciągu kilku dziesięcioleci rozstąpiły się wody przed wędrowcami i lud Izraela wkroczył do Ziemi Obiecanej. Cóż w tym dziwnego, że rzeka przestaje płynąć? Zwłaszcza że wedle późniejszych, lecz ciągle przedwiecznych tekstów Jordan – tak naprawdę zielonkawy, mętny, ledwie tocząca się wąska rzeczka, bardziej jak podwarszawski, wątły Świder niż jak Wisła lub choćby Noteć – pokazał dno również na rozkaz proroka Eliasza i jego ucznia Elizeusza.

Lecz suche dno Jordanu deptane stopami Izraelitów to może być akurat najprawdziwsza prawda, niezależnie od wiary w Słowo. Zanotowano w arabskich kronikach (są to podobno opowieści naocznych świadków, zadziwionych i przerażonych niezwykłym zjawiskiem), że gdzieś około trzynastego stulecia naszej ery wezbrany wiosennymi ulewami nurt Jordanu tak podmył brzegi, że z piasku i błota utworzyła się naturalna tama zatrzymująca wodę. Skoro stało się tak raz, równie dobrze mogło stać się wiele razy wcześniej. Tak uważają zupełnie współcześni hydrolodzy, posiłkując się na dodatek tym, co sufluje nauka.

 

Staje więc Jozue nad mętną, zielonkawą rzeką Jordan. Nakazuje kapłanom niosącym Arkę wejść między zamulone fale. Izrael – lud pustyni, choć ma w pamięci przejście suchą stopą przez Morze Czerwone – lęka się, gdyż woda nie jest jego żywiołem. A i na drugim brzegu ziemie nieznane: obce ludy, wrogie miasta, potężne królestwa i armie, choć szpiedzy Jozuego powrócili już byli z Jerycha i wiedzą, że przynajmniej w domu nierządnicy Rachab znajdą sprzymierzeńców. Może Jozue sam czuje trwogę? Nie ma o tym ani zdania w biblijnych księgach. Jest za to wiele o woli Pana.

Wojsko Izraela ma rozkaz kroczyć za kapłanami. Nie bliżej i nie dalej niż dwa tysiące łokci; szeregi zwarte, pełna dyscyplina. Wchodzą lewici do wody, a ta znika, ukazując suche dno.

Wiemy z Biblii i od Józefa Flawiusza, że Jerycho pada po sześciu dniach oblężenia. Mury miasta skruszył Pan, oznajmiając Jozuemu, co musi uczynić, by zwycięstwo przypadło Izraelowi.

„[…] Spójrz, Ja daję w twoje ręce Jerycho wraz z jego królem i dzielnymi wojownikami. Wy wszyscy, uzbrojeni mężowie, będziecie okrążali miasto codziennie jeden raz. Uczynisz tak przez sześć dni. Siedmiu kapłanów niech niesie przed arką siedem trąb z rogów baranich. Siódmego dnia okrążycie miasto siedmiokrotnie, a kapłani zagrają na trąbach. Gdy więc zabrzmi przeciągle róg barani i usłyszycie głos trąby, niech cały lud wzniesie gromki okrzyk wojenny, a mur miasta rozpadnie się na miejscu i lud wkroczy, każdy wprost przed siebie” (Joz 6,2–5).

Kilka akapitów dalej w tej samej Księdze Jozuego są słowa: „W owym czasie Jozue wypowiedział do ludu przysięgę: »Niech będzie przeklęty przed obliczem Pana człowiek, który podjąłby się odbudowania miasta Jerycho: Za cenę życia swego pierworodnego [syna] położy fundamenty, za cenę życia najmłodszego syna postawi bramy«” (Joz 6,26).

I tak się czułem, gdy jechałem do Jerycha. Miasto stoi, a opodal straszą ruiny kasyna; mówiono mi, że wspólne interesy chcieli robić tu wysocy urzędnicy Autonomii Palestyńskiej oraz niektórzy izraelscy politycy, wspierani kapitałem ze wschodu Europy. Odmienia się, prowadząc ku Jerychu, nawet asfaltowa szosa, z szerokiej autostrady wiodącej do kibuców, moszaw i kurortów Morza Martwego – w dziurawą jezdnię, oznaczoną u początku czerwoną tablicą: Autonomia Palestyńska, wjazd (to wiadomość do Izraelczyków) łamie prawo i może być niebezpieczny dla życia.

W mieście centralny plac obstawiony niemiłosiernie dymiącymi samochodami. Wątła zieleń, sklepy z jedzeniem, z telefonami, z tym i z owym. Parę domów wysokich na kilka pięter, kilka restauracji, w tym ta z tarasem, skąd można patrzeć na niemal całe Jerycho i nie zobaczyć nic. Falafel pyszny; mniej więcej połowa ceny tego falafela z Jerozolimy. Głośno, śmierdzi spalinami, a wokół – na taki akurat trafiałem czas – dzieciaki w szkolnych mundurkach, dziewczynki i chłopcy (z upływem lat coraz więcej dziewczynek w czadorach).

Nigdy nie zatrzymałem się tam na dłużej, choć Jerycho to jedno z najstarszych miast na świecie, tysiące lat historii zagrzebanej w piachu okolicznej pustyni. Wyobraźnia to mało, żeby zobaczyć tamto miasto, ponoć bogate i potężne; tak mi się przynajmniej zdaje. Przekleństwo Jozuego wisi nad Jerychem. Można nie ufać całej Biblii, ale tej jednej klątwie już trzeba.

 

 

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.