Okrucieństwo dyktatury, nędza wolności, arogancja najeźdźców… Wszystko to i o wiele więcej zobaczymy w dramatycznych opowieściach Irakijczyków, które powierzyli Pawłowi Smoleńskiemu. Nie jest to książka wpisująca się w spór o słuszność lub niesłuszność interwencji wojskowej w Iraku. To rzecz o losie kraju i ludzi, po których przejeżdżały walce Historii. Wreszcie z dala od zgiełku telewizyjnych fajerwerków i wojennej propagandy możemy wsłuchać się w głosy Irakijczyków. Są różne, bardzo różne. I nic tu nie jest proste ani oczywiste, zwłaszcza dla nas, ludzi z innego świata. Posłuchajmy tych głosów. Koniecznie.
Smoleński nie występuje tylko w roli kronikarza, lecz komentatora wydarzeń i relacji nieraz ze sobą sprzecznych. Ta książka jest dziełem wstrząsającym w swojej wymowie. Dzięki Smoleńskiemu odkryjemy, co myślą dziś wahabici, oficerowie wywiadu i bezpieki Saddama, i jak działają niektóre stowarzyszenia mistyczne.
Nigdy nie byłem w Bagdadzie. Wiem jednak — po przeczytaniu książki Pawła Smoleńskiego — że uczynię wszystko, by tam pojechać. By poznać to niezwykłe — w swym micie i w swym nieszczęściu — miasto kalifów i dyktatorów, miasto buntowników i ludzi przetrąconych, miasto, które zmaga się ze swoim losem.
Irak jest wielkim i ciężkim doświadczeniem naszego czasu. Udział Polski i Polaków w misji stabilizacyjnej to często przedmiot krytyki. Byłem innego zdania. Uważałem, że wsparcie akcji militarnej przeciwko reżimowi, który terroryzował, torturował i zabijał Irakijczyków, to wojna sprawiedliwa. Ale można wygrać wojnę i przegrać pokój.
Pasjonująca książka Pawła Smoleńskiego utwierdziła mnie w tym przekonaniu.
Tłumaczy, jak bardzo skomplikowany jest dzisiejszy Irak. Co najważniejsze jednak: cała europejska i amerykańska, a także polska debata na temat Iraku odbywa się praktycznie bez udziału samych Irakijczyków. Z kart książki przemawiają właśnie Irakijczycy. Warto ich wysłuchać.
Książka Pawła Smoleńskiego jest znakomitym przykładem reportażu literackiego i zajmuje godne miejsce w tradycji tego nurtu ostatniego półwiecza, obok takich autorów jak Pruszyński i Wańkowicz. Jest dziełem rozgrywającym się — jak każda dobra literatura — na różnych planach. Przede wszystkim jest reportażem o Iraku, ale autor nie zatrzymuje się na komentowaniu doraźnych wydarzeń i komunikatów z linii frontu. Stawia sobie zadanie dużo bardziej ambitne — chce zrozumieć społeczeństwo muzułmańskie, jego kulturę, tradycję i sposób myślenia. Obiera drogę, którą reporterzy podążają od czasów Herodota — rozmowy z ludźmi i relacjonowania ich opowieści.
Smoleński w „Iraku. Piekle w raju”, tym reportażu literackim najwyższej próby, podjął się ukazania Iraku oczyma jego mieszkańców, mając nadzieję, że ich relacje pozwolą nam choć trochę ów kraj zrozumieć. Niezmiernie cenna to książka, stanowi bowiem jeden z niewielu głosów „stamtąd”, nie sprowadzonych do „faktów medialnych”, wykastrowanych do tabloidowego zestawu sloganów pod publiczkę lub, coraz bardziej powszedniejących, statystyk zredukowanych do zbitki „miejsce-liczba trupów”
Jest to jeden z najrzetelniejszych reportaży dotyczących Bliskiego Wschodu jaki ukazał się w ostatnim czasie. Bardzo ludzki i pozbawiony politycznych analiz. Historia Irakijczyków, a nie spornego kawałka ziemi, na którym znajdują się złoża ropy.
Reportaż Pawła Smoleńskiego jest wart znacznie więcej niż ten tytuł – i jako relacja z pewnego miejsca i czasu, i jako opowieść uniwersalna.
W reportażu Pawła Smoleńskiego urzekła mnie mnogość bohaterów. Przyszło mi poznać historię zarówno ubogich żebraków, jak i wziętych adwokatów czy inżynierów. W opowieści Pawła Smoleńskiego swój głos maja nawet postacie znane poza Irakiem, jak choćby Ali Al-Sistani – iracki przywódca religijny.
