Serhij Żadan

Internat

fragment

Druga po południu, mgła osiadła, ciągnie się ulicami, grzęźnie w drzewach, powoli ściekając w dolinę, do miasta. Mały pewnym krokiem omija kupy zgrabionych liści. Pasza stara się nie zostawać z tyłu. Nie rozmawiają ze sobą. W mokrym powietrzu kroki brzmią dźwięcznie, jakby ktoś wbijał gwoździe w drzewo. Przy wyjściu z parku Pasza się zatrzymuje, mały to czuje, też staje. Ale pierwszy się nie odzywa, czeka, co powie Pasza.

 – Musimy wyjść na obwodnicę – mówi Pasza – przez miasto nie przejdziemy.

 – No jasne – odpowiada mały trochę wyniośle.

 – A gdzie jest obwodnica, wiesz?

 – No wiem – mówi niechętnie mały, widać, że jeszcze nie zdecydował, jak ma się zachowywać przy Paszy.

 – Sasz – mówi na to Pasza. – Dobrze byłoby się stąd wygrzebać, zanim się ściemni. Idziemy?

Mały się waha – obrażać się czy odpuścić. Wiatr zawiewa od miasta, wymiata na górę z doliny strzępy mgły. W powietrzu od razu pojawia się słodki posmak spalenizny. ­Posmak żelaza i mokrego psa. Pasza się wzdryga, mały się kuli, mocniej zaciska w dłoniach swój kij.

 – Dobrze – mówi – tu trzeba przejść przez osiedle, potem będzie rozjazd, lepiej tam nie wychodzić, tam był posterunek. Pójdziemy skrótem, znam drogę.

Pasza stoi, zastanawia się nad tym, co usłyszał. W górze nad nimi zaczynają szumieć drzewa. Pasza podnosi głowę. Coś nie tak. W końcu rozumie – drzewa są, mgła jest, gdzieś tam w górze jest niebo. A ptaków nie ma.

Idą szybko potrzaskaną drogą. Mijają opalone rury, mijają rozstrzelany przystanek. Przechodzą obok sklepu, zostawiają za plecami studnię. Zaczyna się ulica. Długa, bezkresna, gęsto zabudowana. Ceglane domy, garaże, dobudówki. Podziurawione odłamkami ogrodzenia. Osiedla domów jednorodzinnych. Z dwóch stron ciągną się rury gazociągu, w jednym miejscu rura jest przebita i wykręcona. Gazu raczej tu nie ma. Tak jak i światła. Zresztą ludzi też nie widać. Zupełnie. Nikogo. Tylko drzewa w górze biją się między sobą gołymi gałęziami. I jeszcze gdzieś skrzypi żelazna furtka. Za to za nimi w dolinie w mieście wszystko dopiero się zaczyna. Pewnie skończył się obiad i wszyscy z nowymi siłami biorą się do roboty. Wybuchy stają się intensywniejsze, zaczyna rwać gdzieś bardzo blisko, gdzieś tu, w tej mgle. Pasza z małym przyśpieszają kroku. Śpieszą się, niemal biegną. Ale im szybciej idą, tym robi się straszniej, tak jakby ktoś ich gonił na tej martwej ulicy. Paszy nawet zaczyna się wydawać, że naprawdę ktoś za nimi idzie, nie zostając w tyle, poruszając się krok w krok. Trzeba się uspokoić, mówi Pasza do siebie, nikogo tu nie ma. Ale ogląda się od czasu do czasu, stara się dojrzeć choćby cokolwiek za tą mgłą, która czyni wszystko niewidocznym i podejrzanym. Nagle zauważa, że tam naprawdę ktoś jest, ktoś się porusza, słychać czyjś ciężki oddech. Jakiś czas Pasza usiłuje o tym nie myśleć. Tylko przyśpiesza kroku, ale mały zauważa to jego rozpaczliwe, przerażone spojrzenie, rozumie, że coś jest nie tak, że coś się dzieje.

 – Co jest? – pyta mały.

 – W porządku – odpowiada Pasza, ale nie wytrzymuje i znów patrzy za siebie.

Mały przechwytuje jego spojrzenie i też się ogląda. W końcu dokąd tu uciekać? Zatrzymują się, stoją, patrzą we mgłę, czekają. Sekundę, dwie, trzy. Robi się chłodno i przez to szczególnie przerażająco. Tam na pewno ktoś jest, ktoś stoi, obwąchuje ich. Tylko nie widać za tymi strzępami mgły. Wtedy Pasza kuca. I zauważa psy. Z dziesięć, jeśli nie więcej. Chude, uliczne, porzucone przez wszystkich. Stoją kilka metrów od nich, wyciągają w ich stronę namoknięte chude szyje, nasłuchują. Mały też kuca. Też widzi. Psy są naprężone, ostrożne. Wcale nie są jednak przestraszone. Od razu widać, kto tu jest obcy, kto tu jest nie na swoim miejscu. Patrzą ciężko, wściekle, ale głosu nie dają, wyczekują.

 – Idziemy – mówi ledwo słyszalnie Pasza. – Nie zaczepiaj ich.

Wstają, idą, starają się nie okazywać paniki, nie śpieszyć się. Pierwszy nie wytrzymuje Pasza. Odwraca się, kuca. Psy od razu zamierają, trzymając dystans. Pasza podnosi się, robi krok wstecz. Psy też niechętnie się cofają. Ale kiedy Pasza się odwraca, od razu przyśpieszają za nimi.

 – Nie reaguj na nie – radzi mały. – One czują, że się ich boisz.

 – Ja się ich nie boję.

 – No dobrze – cicho mówi mały. – Nawet ja czuję, że się ich boisz. Ja też się ich boję. Kto je tam wie, czym one się tu żywią. Idź spokojnie.

Idą dalej, coraz szybciej, coraz bardziej nerwowo, znów niemal zaczynają biec. Ale wiedzą, że biec w żadnym wypadku nie można, to będzie sygnał, to będzie znak dla tych idących ich śladem. Pasza z napięcia jest cały mokry, gorączkowo stara się coś wymyślić, denerwuje się, czuje, jak do gardła podchodzi mu panika. Jak to tak? – myśli. Czemu wyciągnąłem tu małego? Jak go teraz obronię? Mały natomiast wygląda na pewniejszego siebie. Chociażby dlatego, że w dłoniach ma kij. Ale palce, w których ten kij zaciska, zupełnie pobielały. Możliwe, że z zimna. Pasza zauważa na drodze potłuczoną cegłę. No to koniec, myśli, trzeba coś robić, uciekać dalej nie ma sensu. I już ma zamiar podnieść kawałek cegłówki, kiedy nagle mały cicho, ale wyraźnie mówi do niego:

 – Patrz po lewej.

Pasza patrzy w lewo. Widzi pomalowaną na zielono otwartą furtkę. Nie zdąża zrozumieć, o co chodzi, kiedy mały łapie go za rękaw i ciągnie do furtki. Pasza ciężko wali butami w mokry asfalt, mknie śladem małego. Psy jednak zrywają się za nimi, odzywając dziesiątką głodnych, przeziębionych gardeł, szczekają na cały świat – zapalczywie i rozpaczliwie, rzucają się na nich, łapią zębami gęste kawałki powietrza. Mały wskakuje na podwórko, Pasza wpada za nim. Tylko żeby się zamknęła, myśli o furtce, tylko żeby się zamknęła. Szarpie furtkę od środka. Ta na jakąś chwilę – tylko na chwilę – się zacina, tkwi w miejscu, potem drży i z trzaskiem się zamyka. Najbliższy pies, przewodnik, wpada na nią przednimi łapami, ale Pasza zdąża zamknąć od środka i teraz, choćby nie wiadomo jak się dobijały, są bezpieczni. Psy to rozumieją, z rozczarowaniem trącają pyskami furtkę, warczą, wyszczekują swoje rozczarowanie, starają się przeleźć pod metalową bramą.

 – Szybciej – krzyczy mały i rzuca się jak najdalej od bramy.

Pasza biegnie za nim. Podwórko jest wyasfaltowane, w asfalt rudą gliną wklejony jest ślad ciężarówki – pewnie wywozili rzeczy. Własne albo cudze. Kłódka na drzwiach, które prowadzą do budynku, jest zerwana, chociaż same drzwi są zamknięte. Za budynkiem od razu otwarte na oścież drzwi garażu, w środku porozrzucane tekturowe pudełka, narzędzia i kawałki żelaza. Za garażem letni prysznic, strącony zbiornik na wodę wala się w wilgotnym i pociemniałym kwietniku. Dalej jest płot, za nim ogród. Mały popycha wykrzywioną furtkę, biegnie rozmokłą ścieżką. Pasza czuje, jak ziemia przykleja się do butów, ciąży, nie daje biec. A biec trzeba. Biegnie przez czarny porzucony ogród, przy namokniętej kukurydzy, pomiędzy ciężkimi zgniłymi warzywami. Mały wyskakuje pierwszy i zamiera zauroczony i przestraszony. Pasza nadbiega za nim i od razu natyka się spojrzeniem na krwawą kaszę pomiędzy wypaloną trawą – kawałki krowiej skóry, kości, żyły pomieszane z ziemią. Bili bydło, domyśla się Pasza, opalali tusze. Mały nie może ruszyć się z miejsca.

 – Nie patrz! – krzyczy Pasza. – Nie patrz.

I zasłania mu oczy dłonią. A mały nagle robi się bezwolny, nie opiera się, nic nie mówi, pozwala odciągnąć się od tej góry zgniłych kiszek, kilka razy zaplątuje się w gęstą trawę, potem zabiera dłoń Paszy, biegnie dalej, nie oglądając się, nie wydychając powietrza. Wtedy też było tak samo, myśli Pasza, wszystko jak teraz – blady, bezwolny mały po ataku, lekarka, która stoi nad nim z zapłakanymi oczami, nie wie, co powiedzieć. Lepiej sobie nie przypominać.

Za ogrodami jest gruntówka, rozmazana gąsienicami czołgu. Przedzierają się przez głębokie koleiny, glina lepi się do butów, biegną mokrym pastwiskiem w stronę byłej fermy. Dwie rozwalone obory, w trawie leżą betonowe płyty, z boku sterczy zardzewiała wieża ciśnień, nad nią przez mgłę przebija niskie posrebrzane niebo. Drzwi obory wynieśli miejscowi. Sam budynek przypomina szkielet wielkiego zwierzęcia, no tak – wielkiej rogacizny – wybielone deszczami ściany, przywalony śniegiem dach, cała reszta już dawno porozciągana po norach i domach, żadnego okna, żadnych drzwi, tylko czarne dziury i zimne przeciągi. Wbiegają do środka. W kącie dwa wielkie wymoszczone sianem gniazda. Najwyraźniej ktoś tu się wylegiwał. Gilz wokół nie ma, więc nie strzelali, po prostu siedzieli. Pewnie ranni – w jednym miejscu słoma ciemnieje nasączona krwią, w klepisko wdeptane są puste ampułki, jednorazowe strzykawki, zababrane bandaże. Gniazda zdążyły zawilgotnieć – oczywiście, ci, którzy tu leżeli, poszli kilka dni temu. Ostro czuć moczem i mokrą ziemią. Pasza podchodzi do wybitego okna, stara się przez nie cokolwiek zobaczyć. Niedługo zacznie się ściemniać. Mgła migocze i osiada drobnym deszczem. Za deszczem czernieją dachy osiedla domków jednorodzinnych, wysokie drzewa, ciemne rzędy kukurydzy. A dalej po prawej horyzont się urywa, tam w dolinie leży miasto. Miasta nie widać, ale stamtąd, gdzie leży, unoszą się czarne wysokie dymy. Unoszą się już od wczoraj, jakby gdzieś pękł grunt i z ziemi wychodziło coś najgorszego, a jak to najgorsze zatrzymać, nie wie nikt, bo nikt nie wie, jak to się stało, że grunt się rozstąpił, wypuścił z siebie tę czerń, która rozpełza się teraz po styczniowym niebie, zapycha sobą wszystkie otwory i szczeliny. I kto będzie gasił te dymy? – myśli Pasza. Przecież wypali się wszystko wokół jak w średniowiecznym mieście – dom od domu, ulica za ulicą, kilka dni i nie ma nic.

 – Magazyny się palą – mówi mały.

 – Jakie magazyny? – nie rozumie Pasza.

 – Kolejowe – wyjaśnia mały. – O tam, widzisz?

Mały pokazuje gdzieś w deszcz. Pasza przygląda się – za kukurydzami i deszczem można dojrzeć szary dym, który ciężko osiada, nie może się unieść, przygniatany deszczem.

 – Wyobrażasz sobie, ile tam wszystkiego się pali? – pyta z jakimś zachwytem mały.

 – Wyobrażam sobie – mówi na to Pasza. – Chodź, odpoczniemy. Jesteś głodny?

 – Nie – odpowiada mały. – Po tych kiszkach nawet jeść mi się nie chce.

 – Wasza Nina – mówi Pasza – jest taka ostra.

 – Jest w porządku – nie zgadza się mały.

 – Dlaczego ona wszystkich poucza? Jak w szkole.

 – Przecież ona jest w szkole – przypomina mały. – Jaka ma być? Ona tak zawsze mówi. I za to ją wszyscy lubią. Za to, że wszystkich uczy – uściśla mały.

 – No, mnie nie trzeba uczyć – mówi obruszony Pasza. – Bez niej sobie poradzę.

 – I świetnie sobie poradziłeś? – pyta mały.

Pasza milczy. Przypomina sobie Ninę, złości się na siebie: czemu jej nie odpowiedziałem, czemu zmilczałem?

 – Jej chyba nikogo nie żal.

 – A kogo ma być żal? – interesuje się mały. – Wuefisty? Czy ciebie?

 – No, ja tu nie mam nic do rzeczy. – Pasza usiłuje mówić prościej. – Po prostu nie można wszystkich winić. Wszyscy są różni.

 – Ta? – mówi z niedowierzaniem mały. – A mi się zdaje, że wy wszyscy jesteście jednakowi. Wiesz, jak u nas zrywali flagę?

 – No? – nie rozumie go Pasza.

 – Krótko mówiąc, oni chcieli zerwać, a Nina nie dawała. A wszyscy stali i patrzyli.

 – I co? – dalej nie rozumie Pasza.

 – No, tych, którzy zrywali, było tylko dwóch. I jedna Nina. A wszyscy inni po prostu stali i patrzyli. I nic nie robili. ­Jakieś sto osób – patrzyło i nic nie robiło. Wszyscy jednakowi. Nikogo nie żal.

 – Dobrze – mówi na to Pasza. – Chodźmy.

 – Chodźmy.

Wychodzą na deszcz. Idą, kurczą się, grzęzną w mokrej ziemi. Za fermą ciągną się nieużytki, dalej widać pasmo lasu. Idą w jego kierunku. Czasu zupełnie nie czuć. Iść jest ciężko od początku, dalej nie robi się lżej. Mechanicznie przestawiają ciężkie od nalepionej ziemi nogi, chowają skostniałe dłonie w kieszeniach, mały robi to na przemian – kiedy grzeje jedną, druga – z kijem – zdąża zmarznąć. Doczłapują do lasu. Pasza przedziera się przez kłujące gałęzie, mały wlecze się jego śladem. Wychodzą na otwartą przestrzeń. Wprost przed nimi pojawia się głęboki wąwóz, jar, wypchany mgłą jak poduszka pierzem. Wrażenie jest takie, jakby całą mgłę wciągnęło w dół, jakby ściekła tam, schowała się na jakiś czas.

 – Obejdziemy? – pyta Pasza.

 – Nie ma co – odpowiada mały. – Parę kilometrów tak nadłożymy.

Stoją i z niedowierzaniem patrzą w dół. Jar jest szeroki. Dna nie widać. Tylko biała groza zalewa skraj, sięga do nóg. Wstąpisz w nią – wyjdziesz po drugiej stronie życia. Ale obchodzić też się nie chce.

 – Idziemy? – Pasza robi kilka kroków przed siebie.

Mały trzyma go za rękę, idzie krok w krok za nim. Grunt się urywa, Pasza ześlizguje się w dół, łapie wolną ręką ostrych cienistych gałęzi tarniny i dzikiej róży, kaleczy sobie dłoń, krew cieknie, wycierać nie ma jednak kiedy – trzeba mocno się trzymać, żeby nie zjechać wprost do piekła. Pasza złości się, ale milczy, nie chce, żeby mały się bał. Ciągnie go za sobą, czuje ciepło jego dłoni. Przyjrzeć się małemu prawie się nie da, chociaż to on, jest tutaj – słychać jego oddech, słychać szuranie ziemi pod jego adidasami, ale jego samego nie widać. Ostrożnie, ostrożnie, powtarza tylko Pasza, patrz pod nogi. A po co patrzeć, kiedy nic nie widać? Łapią się rękami siebie, mokrej trawy, kłujących cierni, zdzierają skórę, staczają się, nieskończenie długo, nieskończenie głęboko. Staczają się, grzęzną po kolana w zeszłorocznym grudniowym śniegu. Tu na dole jest zimniej, śnieg leży, nie topnieje. Pasza przykłada do jego powierzchni pokaleczoną dłoń z martwymi palcami, chłodzi krew, która ścieka po nadgarstku. Mały pada na śnieg, twarzą do góry, rzuciwszy plecak obok siebie. Leży, łapie oddech. Pasza nabiera w nieporanioną dłoń kłującego śniegu, zaczyna łykać.

 – Smaczny? – pyta mały.

 – Zimny – odpowiada Pasza.

 – Uważaj, żebyś się nie przeziębił – mówi mały. Chyba pierwszy raz mówi bez rozdrażnienia, nawet z jakąś troską w głosie. Chociaż może Paszy się wydaje.

Wydostać się na górę jest jeszcze ciężej. Ale brną, wyłażą. Pasza przodem. Założył z przodu plecak małego, ciągnie jego samego za rękę. Mały stara się, wspina. Chociaż widać, że się zmęczył. Najważniejsze, że nie widać, ile przed nimi. Włazisz i włazisz, łapiesz się gęstej trawy, korzeni wiśni. I kiedy już nie zostało sił ani pewności, że poruszają się we właściwym kierunku, kiedy mały w dole zawisa ciężkim ciep­łym balastem, kiedy poraniona dłoń zaczyna drętwieć, aż jej nie czuć – Pasza nagle łapie gałąź wiśni i rozumie, że to koniec, skraj, drugi brzeg przepaści, przeciwny brzeg rzeki martwych. Podciąga małego, podsadza go w górę, wyłazi za nim. Siedzą w trawie, ciężko dyszą, długo nie mówią.

 – Dalej dokąd? – odważa się w końcu Pasza.

 – Prosto – mały kiwa głową. – Tam jest obwodnica.

Przed nimi czernieje pole słoneczników z niezebranym zeszłorocznym plonem. Ciemne, wyschnięte latem słoneczniki przypominają wypalony las. Za słonecznikami widać jeszcze jedno pasmo lasu i tam już jest obwodnica. Zostało przejść przez pole.

Pasza rusza pierwszy, mały, już przyzwyczajony, idzie za nim. Słoneczniki się rozstępują, boleśnie uderzają w dłonie, woda wlewa się w rękawy. I tak będą stać, myśli Pasza o słonecznikach, jak zombi. Zapomniane i przeklęte. Aż ktoś wszystkiego nie przeora.

Idą dalej, powoli, ale idą. Niebo ciemnieje, las nadciąga czarną masą. Zostaje jakieś dwieście metrów, sto pięćdziesiąt, sto. Stopniowo w popołudniowym powietrzu odcinają się poszczególne drzewa, odcinają się z ogólnego ciemnego tła. I właśnie wtedy zza drzew wyraźnie i przejrzyście wyłania się sprzęt wojskowy – kolumna ciężarówek, ciągników, czołgów, transporterów opancerzonych. Nieśpiesznie suną bez końca i początku – pierwsze znikły za rozjazdem, ostatnich nie widać w popołudniowym mroku. Suną i suną, przetaczają się podmarzniętą szosą. Jadą z południa, łapie się na tej myśli Pasza. Od strony granicy państwowej. Dawnej granicy państwowej, poprawia sam siebie. Dawnej.

 – Ile ich – mówi zauroczony mały.

 – Z czasem nie trafiliśmy – odpowiada na to Pasza.

 – Mhm – zgadza się mały – wyszlibyśmy pół godziny wcześniej, łapalibyśmy stopa na obwodnicy. Wyobrażasz sobie? – krótko chrząka.

 – Co robimy? – waha się Pasza. – Przeczekamy?

 

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.