Godzina wychowawcza

Rozmowy o polskiej szkole

Badania pokazują, że od lat rośnie w Polsce liczba samobójstw wśród młodzieży, o czym piszą profesor Agnieszka Gmitrowicz, Marta Makara-Studzińska i Anita Młodożeniec w pracy Ryzyko samobójstwa u młodzieży. Jedną z głównych przyczyn jest samotność. Brak osoby, z którą młody człowiek mógłby (i chciałby) podzielić się swoimi problemami. W szkole uczeń spędza większość dnia, przez resztę często odrabia prace domowe. Czy jesteśmy pewni, że szkoła nie wychowuje?

Moja rozmówczyni Maria Mach twierdzi, że szkole tylko się zdaje, że może umyć ręce od wychowywania: „Bo praca wychowawcza i tak się odbywa, musi, nie da się jej nie wykonywać, gdy się przebywa z dziećmi. Wychowywanie nie polega przecież na tym, że oto teraz ja, nauczyciel, będę przez chwilę wychowywać, na przykład na pogadance w czasie lekcji wychowawczej. Ono idzie przez przykład. A szkole się wydaje, że musi albo może zostawić wychowywanie rodzicom. Jest nawet taki pomysł, że dzieci powinny przychodzić do szkoły już wychowane (czytaj: grzeczne) i w związku z tym bez stwarzania problemów poddać się zabiegowi wlewania oleju do głowy. Priorytetem jest kasa i posada. To wartości, które dziś promuje szkoła. Ustawia uczniów w indywidualnym wyścigu po pozycję, prestiż i pieniądze. Dieta duchowa młodych ludzi to są hamburgery. Dla najlepszych – hamburgery w rozmiarze XXL”.

Jeśli szkoła nie chce rozmawiać o tożsamości ucznia (społecznej, rodzinnej, seksualnej – każdej), nie dotyka historii z czasów jego rodziców i dziadków, nie tłumaczy najważniejszych procesów, które zachodzą obecnie w świecie – to czym chce ucznia zainteresować? Bajką o chrzcie Polski?

Śmiałam się przez lata, gdy opowiadałam kolejnym znajomym, jak mój nauczyciel polskiego w podstawówce rozpoczął lekcje: „Siadajcie. Nie zdążymy przeczytać żadnego sonetu przed klasówką, ale wypiszę wam na tablicy, co musicie umieć. Piszcie. Suchego przestwór oceanu = step…”. Step? A dlaczego akurat step, a nie na przykład pustynia? Nie mogłam tego zrozumieć. Na klasówce napisałam więc z przekory, że to może być step, ale może być też Sahara. Pan przekreślił Saharę czerwonym długopisem.

Teraz już się nie śmieję. Moja ośmioletnia córka dostała do wykucia na test Kartę Wielkiego Polaka. „Juliusz Słowacki urodził się dnia… w… Epokę, w której tworzył, nazywamy epoką… Zmarł… Pochowano go na… Prochy przewieziono do Polski… Pomnik na placu Bankowym odsłonięto…”. Czy w ten sposób Julek ma szansę zachwycić te dzieciaki? Biedny Julek. Na zebraniu dowiedziałam się potem, że nasze dzieci są za małe, by czytać jego wiersze, a w ten sposób zyskają przynajmniej „jakiś basic”.

Na koniec jeszcze tylko jedna uwaga. Im więcej zajmuję się pisaniem o edukacji, czy to jako dziennikarka „Gazety Wyborczej”, czy przygotowując książkę, tym częściej znajomi i przyjaciele proszą mnie o radę: „No to jak to w końcu jest? Jaka jest konkluzja? Dokąd mam posłać dziecko? Do Montessori? A do waldorfskiej będzie dobrze? A elżbietanki, szkoły Opus Dei, artystyczne? A może osiedlówka z klasami sportowymi?”. Uważam, że cała treść tej książki, którą oddaję do Państwa rąk, świadczy o tym, że nie ma dobrej odpowiedzi na takie pytanie. Nawet jeśli nie ograniczają nas finanse i mieszkamy w dzielnicy, w której jest dużo prywatnych i publicznych szkół do wyboru, nie dostaniemy gwarancji, że dana szkoła… no właśnie, co? Każdy z nas ma zapewne inne oczekiwania w stosunku do szkoły. Że pomoże uczniowi stać się człowiekiem sukcesu? Tylko czym ma być ten sukces? Koniec końców – że nasze dziecko będzie w życiu szczęśliwe?

Jeśli ktoś mieszka na wsi i ma w promieniu dwudziestu kilometrów tylko jedną szkołę do wyboru i jest to w dodatku szkoła „zwykła”, nie powiemy mu przecież, że jego dziecko ma przechlapaną przyszłość. Bo niby dlaczego?

Może jedyna sensowna rada, jak twierdzi uwielbiana przez młodzież polonistka Marta Ługowska, to być uważnym. Uważnym na to, co dziecko próbuje nam zakomunikować. Uważnym na to, co sami możemy dostrzec. I… nie bać się powiedzieć czasami dziecku: „Cokolwiek się zdarzy, kocham cię”. To tytuł wywiadu, który robiłam w „Gazecie” kilka lat temu – z Łukaszem Ługowskim, mężem Marty, dyrektorem „Kąta”.

Jeśli ktoś chciałby się dowiedzieć, jak mogą funkcjonować inne szkoły, takie, które przede wszystkim chcą służyć dziecku, to nie ma lepszego adresu niż moi rozmówcy. Zapraszam do ich wysłuchania.