Dzieci Kazimierza

Właściwie nie jest to jedna historia, ale stwierdzenie faktu, że Kazimierz we wsi miał nieślubne potomstwo. „Miał dużo tych dzieci” – zazwyczaj się mówiło. Nie wiem, czy moją ciekawość pobudzało dojrzewanie i wyobrażanie sobie do snu piersiastych cebrowianek w gorące popołudnia na sianie („One bez majtek tam łaziły” – rzucił do mnie kiedyś jeden z wujów, wyraźnie rozochocony i wstawiony), czy to, że przekazywana przez znacząco uśmiechających się mężczyzn lub silne, dominujące kobiety opowieść była pełna wyraźnych luk, niedomówień i mocno zalatywała tym, czym moje dzieciństwo było naznaczone – zdradą małżeńską, wykluczeniem w rodzinie, hierarchią ważności rodzeństwa i stałym, narzuconym przez dorosłych zwątpieniem, kogo można nazwać bratem czy siostrą, a kogo nie. Nikt bowiem nie mówił, kim były dzieci Kazimierza, jak się nazywały, kim były ich matki, co się z nimi stało po wojnie i czy Garapichowie utrzymywali z nimi kontakt. Nic, cisza, czarna dziura. Duma z hipermęskości Kazimierza była spleciona z lekkim wstydem, czy aby honor na tym nie cierpiał, ale i kłopotliwą świadomością posiadania krewnych z innej kasty, co tylko podkreślało konieczność jej istnienia w powojennych czasach. W rezultacie większość potomków legalnych dzieci Kazimierza nie chciała wiedzieć, kim były jego dzieci ze związku z Maryną Szeweluk, Stefanią Suchowerą czy Anną Suchecką. Trudzono się więc mocno, by powiedzieć coś, ale nie za dużo, by stanąć w pół drogi. Chodziło w istocie, aby z historii wydestylować to, co zaspokajało nostalgię mężczyzn, i podobnie jak cebrowski anonimowy tłum ratujący Kazimierza skazać jego kochanki i nieślubne dzieci na bezosobowość i bezimienność, redukując ich istnienie do potwierdzenia półboskich umiejętności rozrodczych dziadka. Zdawano sobie sprawę – najwięcej wiedziała zapewne ciocia Ella – kim ci ludzie byli, co robili i gdzie mieszkali, niektórzy z Garapichów nawet utrzymywali z nimi kontakty, ale w taki sposób, by dalsze pokolenia tej wiedzy były już pozbawione.

Liczba i jawność romansów Kazimierza postawiły tych w rodzinie, którzy postanowili pisać pamiętniki, przed kłopotliwą decyzją, jak się do tego odnieść. Co innego bowiem pieprznie napomknąć coś przy brydżu, a co innego zapisać, ubrać w zdanie, umieścić na jednej stronie z wymuskanymi, pełnymi przemilczeń kresowymi wspomnieniami. Stryj Paweł i ciocia Ella stosują inne strategie, ale w obu przypadkach  mamy do czynienia z mieszanką zachowania pamięci, zapominania, kłamania, zacierania śladów, kodowania, ale też nieświadomego uchylania rąbka tajemnicy. Ukończony w 1988 roku pamiętnik cioci Elli pisany jest żywo, z pasją, ale z mniejszą dojrzałością literacką i panowaniem nad wyobraźnią aniżeli pamiętniki stryja Pawła. Podzielony jest na charakterystyki jej najbliższych w stylu: Dziadkowie i Babcie, Stryj Władysław i Lusia Garapichowie, Moje Rodzeństwo. Rozdział Mój Ojciec jest bardzo długi. Opiera się częściowo na pamiętnikach Pawła, ale zostaje wzbogacony o emocje autorki, bo jak sama pisze, we wczesnym dzieciństwie ojciec jej „nie lubiał”, dopiero później zbliżyło ich wspólne zainteresowanie rolnictwem. Strukturalnie pamiętniki Elli są chaotyczne, sporo jest pourywanych wątków i powtórzeń. W jakimś sensie świadczy to o większej spontaniczności cioci, jej buntowniczym charakterze, zwłaszcza w odniesieniu do tematu nieślubnych dzieci Kazimierza. Ale tylko na pierwszy rzut oka, bo to, co pisze Ella, pokazuje, jak się gimnastykowano, aby pamiętać i wykluczać jednocześnie; aby równocześnie powiedzieć coś, co dyktowało im serce i uniwersalny impuls do przeżywania wspomnień na nowo, ale bez naruszania granicy oddzielającej lepiej urodzonych od reszty, granicy jakże ważnej w PRL-u dla polskiego postziemiaństwa, któremu często poza nazwiskiem i poczuciem kastowej wyższości niewiele zostało. O seksualnych pozamałżeńskich zwyczajach swojego ojca i ich konsekwencjach wspomina Ella w pamiętnikach trzykrotnie, powtarzając się, ale za każdym razem dodając mały szczegół. Zaczyna od przypomnienia, że „był ojciec wielkim demokratą, każdy chłop, Polak czy Ukrainiec, mógł w każdej chwili przyjść do ojca, pogadać, poradzić, nieraz pożyczyć, biednym pomagał, choć sam nie bardzo miał z czego, sam mając sześcioro dzieci, wychowując je i kształcąc na wyższych uczelniach, co było bardzo kosztowne w tych czasach, płaciło się tak zwane czesne dość wysokie. Miał wielki temperament i był »bujnej krwi«, jak się wtedy mówiło, niestety nie wystarczała mu żona, którą zresztą bardzo kochał i szanował, miał zawsze równolegle jakąś metresę na wsi, a to kosztowało niemałe pieniądze. Trzeba było tym konkubinom odpisać parę morgów, dać krowę, pomódz pobudować się. Spłodził z nimi wiele dzieci nieprawego pochodzenia, tak że każde z nas miało swojego rówieśnika »lewaka«. Nie był dziwkarzem, co to, co na drodze, to trzeba zdobyć, po prostu jedna kobieta mu nie wystarczała. Bardzo dbał o swoich »bastardów«, interesował się ich wychowaniem, pomagał w zdobywaniu  wykształcenia czy zawodu”.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.