Sam Quinones

Dreamland

Opiatowa epidemia w USA

fragment

Niewiele brakowało, a życie zawodowe Andy’ego Coopa zeszłoby na obserwowaniu, jak schnie farba.

            Coop pochodził z położonego w północnej Anglii Halifaxu, był synem mechanika i pracownicy stołówki szkolnej. W 1991 roku obronił na Uniwersytecie Oksfordzkim pracę licencjacką z chemii, która dała mu pełną swobodę wyboru uczelni, na której chciałby kontynuować studia. Na Uniwersytecie Cardiff wykładał profesor specjalizujący się w chemii farb. Przemysł farbiarski był wówczas na etapie poszukiwania produktu, który sechłby w określonej temperaturze. Z kolei na Uniwersytecie Bristolskim pracował John  Lewis, badający budowę chemiczną narkotyków i chemiczne aspekty uzależnień. W latach sześćdziesiątych odkrył buprenorfinę – opiat, który później pomógł w terapii osób uzależnionych od heroiny.

            Coop nie pamięta, by jakoś szczególnie zastanawiał się nad wyborem uczelni. Narkotyki wydawały się o wiele ciekawsze niż jakieś tam farby, więc pojechał do Bristolu i Johna Lewisa. Tam w 1991 roku zetknął się z molekułą morfiny – kluczowym składnikiem wszystkich opiatów. Z czasem Andy Coop zafiksował się na jej punkcie, oczywiście w przenośni, bo tylko raz przyjął środek zawierający morfinę – i to dopiero po operacji chirurgicznej.

            Skontaktowałem się z nim, ponieważ chciałem zrozumieć, cóż to za związek chemiczny stał za historią, która mnie pochłonęła.

            Molekuła morfiny – chyba jak żadna inna cząsteczka występująca na Ziemi – kryje w sobie zarazem piekło i raj. Przyczyniła się do powstania nowoczesnej chirurgii, często ratując życie lub poprawiając jego jakość. Jednocześnie zniszczyła życie mnóstwa osób, wpędzając je w uzależnienie, lub – przez przedawkowanie – doprowadziła do ich śmierci. Pisząc o niej, można zadać najważniejsze pytania dręczące ludzkość i przywołać największe dzieła sztuki: Fausta, Doktora Jekylla i Pana Hyde’a, prowadzić rozważania nad istotą ludzkiej natury, nad zagadnieniami wolnej woli i zniewolenia, na temat Boga i ewolucji. Kiedy bada się morfinę, w naturalny sposób przychodzą do głowy pytania w rodzaju: Czy ludzkość może dostąpić szczęścia bez doświadczenia bólu? Czy szczęście bez bólu byłoby w ogóle coś warte? Czy tak naprawdę możemy je osiągnąć?

            – Niewykluczone, że farby wciągnęłyby mnie – zwierzył mi się Coop. – Ale rozmyślania nad ewolucją, niebem i piekłem czy psychologią nie mają żadnego znaczenia, kiedy [bada się farby].

            U osób uzależnionych od heroiny widziałem degradację wynikającą z utraty wolnej woli i osunięcia się w zniewolenie właściwie od jednego pragnienia – osiągnięcia permanentnej przyjemności, popadnięcia w otępienie i uniknięcia bólu. Lecz upadek człowieka zawsze zaczynał się z chwilą jego spełnienia, w momencie uwolnienia się od napięć i cierpień oraz utraty kontroli nad sobą.

            Można powiedzieć, że Stany Zjednoczone w pewnym sensie osiągnęły taki stan w latach omawianych w niniejszej książce, czyli w ostatniej dekadzie XX wieku i pierwszym dziesięcioleciu XXi wieku. Kiedy mniej więcej w tym czasie wróciłem do domu z Meksyku, zauważyłem nasilanie się przerażającego zjawiska otyłości. Nie chodziło tylko o ludzi. Wszystko wydawało się rozdęte i nadmierne. Olbrzymie hummery i SuV-y wyglądały jak samochody na sterydach. Na niektórych przedmieściach południowej Kalifornii, niedaleko których dorastałem, na działkach zabudowanych w latach pięćdziesiątych domami z trzema sypialniami, pojawiły się ledwo mieszczące się w granicach posesji rezydencje o powierzchni sześciuset pięćdziesięciu metrów kwadratowych, przez co nie było już miejsca na ogródek pozwalający zażywać kalifornijskiego słońca.

            Ostatnimi wielkimi amerykańskimi pionierami byli hipisi, którzy w latach sześćdziesiątych uciekali ze sztucznego świata swych rodziców i osiedlali się w położonych w północnej Kalifornii hrabstwach Humboldt i Mendocino. Mieszkali w pozbawionych prądu tipi i utrzymywali się z uprawy konopi. Teraz ich dzieci i wnuki wynajdywały stojące na zapyziałych bocznicach wagony, by niczym jacyś szaleni naukowcy uprawiać w nich nafaszerowane chemikaliami i naświetlane tysiącwatowymi żarówkami piekielnie mocne odmiany trawy. Ich ziele było napakowane jak mięśnie kulturystów, a tego rodzaju uprawy gandzi przyczyniały się do zniszczenia świata zgodnego z naturą, którego ich rodzice lub dziadkowie niegdyś poszukiwali.

            Nadmiar zatruwał to, co w Ameryce było najlepsze. Caltech (Kalifornijski Instytut Technologiczny) wypuszczał na masową skalę świetnych absolwentów, ale zbyt wielu z nich, zamiast poświęcić się nauce, zapełniało Wall Street, gdzie tworzyli finansowe wydmuszki, które przynosiły świetne dochody, choć nic nie wytwarzały. Szefowie z Wall Street i korporacji dostawali olbrzymie wynagrodzenia, nawet jeśli efekty ich pracy były mizerne. Banki hurtowo przyznawały złe kredyty hipoteczne, a my wierzyliśmy Standard and Poor’s, gdy agencja ta nadawała im rating aaa. Zamożni rodzice nie wymagali już dłużej od swych nastoletnich dzieci, by podejmowały się prac dorywczych.

            W Meksyku na nowo zrozumiałem, co Ameryka oznacza dla biedaka przytłoczonego pochodzeniem z dolnych warstw społecznych. Poczułem prawdziwą dumę, że Stany Zjednoczone pozwoliły awansować do klasy średniej większej liczbie osób niż Meksyk. Potem wróciłem do ojczyzny i zobaczyłem, że zbyt wielu rodaków korzysta z jej dziedzictwa w pogoni za wygodami, życiem na kredyt, próbami osiągnięcia szczęścia za pomocą coraz większej ilości wypalanej marychy. Nie dostrzegałem jednak zbieżności między tym zjawiskiem a przejawianą przez duże grupy tych samych dzieciaków – w większości dobrze sytuowanych i białych – tendencją do konsumowania coraz większych ilości pochodnych molekuły morfiny – byle tylko naćpać się i odpaść.

            Odszukałem Andy’ego Coopa, który pełnił funkcję dziekana wydziału farmaceutycznego na Uniwersytecie Maryland w Baltimore.

            Według niego olbrzymia moc molekuły morfiny pochodziła z tego, że w jakiś sposób pasowała, niczym klucz do zamka, do receptorów obecnych w mózgach i rdzeniach kręgowych wszystkich ssaków, a w szczególności ludzi. Tak zwane receptory opioidowe μ (mi), które podczas pobudzania naturalnie produkowanymi w organizmie endorfinami generują odczucie przyjemności, okazały się szczególnie podatne na oddziaływanie morfiny. Receptor łączący się z endorfiną wywołuje u nas stany euforyczne, których doznajemy, choćby patrząc na uśmiech niemowlęcia lub łąkę pełną maków. Morfina niejako przytłacza receptor, wzbudzając euforię o wiele silniejszą, niż byłaby to w stanie wygenerować jakakolwiek substancja wytworzona endogennie. Powoduje również senność, zaparcia i zniesienie czucia bólu fizycznego. Aspiryna ma ograniczony potencjał tłumienia bólu. Jak jednak zauważa Coop, im więcej przyjmuje się morfiny, tym więcej bólu się uśmierza.

            Z tego powodu nie ma rośliny bardziej przebadanej pod kątem właściwości medycznych niż mak lekarski. Kiedy opadną płatki kwiatu makowego, na szczycie łodygi pojawia się makówka wielkości piłki golfowej. Sok mleczny makówek zawiera opium, z którego wytwarza się laudanum, kodeinę, tebainę, hydrokodon, oksymorfon, heroinę i niemal dwieście innych związków chemicznych, z których wszystkie mają w sobie morfinę lub jej pochodne. Etorfina – pochodna tebainy – wykorzystywana jest w lotkach stosowanych do usypiania nosorożców i słoni.

            Zdaniem Coopa liście tytoniu, koki i innych roślin wyewoluowały tak, że stały się dla ludzi źródłem przyjemności i uzależnień. Morfina jednak przewyższa je intensywnością wywoływanych stanów euforycznych. Ma to swoją cenę – tym, którzy ośmielą się z nią skończyć, wymierza okrutną zemstę. Po odstawieniu wychodzi się z narkotycznego otępienia i wraca do życia oraz czucia. Osoby oszołomione narkotykiem wpadają w impotencję. W trakcie dłuższej przerwy w jego przyjmowaniu, gdy na nowo zaczynają odczuwać, dostają częstych orgazmów. Męczy je potworny, wielodniowy ból głowy. O ile przyjmując morfinę, miały zaparcia i zapadały w sen, tak na odwyku dostawały ostrej biegunki i dopadała je ciągnąca się przez tydzień bezsenność.

            Morfina przypomina porzuconą kochankę, która w momen cie rozstania dostaje napadu złości. Narkomani, z którymi rozmawiałem, opowiadali, że gdy na koniec odwyku próbowali oddać mocz, odczuwali przeciągłe mrowienie, jakby ostatnia jej molekuła zaszyła się gdzieś w nerkach i walczyła, by nie dać się z nich usunąć. I znowu niczym kochanka, jak żaden inny występujący w naturze związek chemiczny, dawała tak miłosierną ulgę od bólu, uzależniając od siebie ludzi, by potem bezlitośnie karać ich za próbę uwolnienia się od niej.

            Przedstawiciele kilku żyjących na świecie gatunków pasożytów potrafią kontrolować organizm żywiciela tak, by działał on wbrew własnym żywotnym interesom. Pierwotniak Toxoplasma gondii rozmnaża się w żołądku kota, tworząc oocysty, które następnie są wydalane razem z kałem. Pasożyt rozpoczyna na nowo swój cykl życiowy na przykład od zainfekowania szczura mającego kontakt z kocimi ekskrementami. Toxoplasma gondii zmienia zachowanie zarażonego gryzonia, wskutek czego przestaje on bać się kociej uryny, która dla zdrowych osobników jest sygnałem ostrzegawczym świadczącym o obecności drapieżnika. Szczur z toksoplazmozą tapla się w moczu, czyniąc z siebie łatwy łup dla przebywającego w okolicy kota. W ten sposób pasożyt ponownie dostaje się do żołądka drapieżnika, gdzie się rozmnaża, po czym zostaje wydalony i cykl życiowy trwa dalej.

            Molekuła morfiny wywiera podobny, przypominający pranie mózgu efekt na ludziach, popychając ich w poszukiwaniu kolejnej dawki do działań sprzecznych z ich własnym interesem i instynktem samozachowawczym. Uzależnieni oszukują tych, których kochają, kradną, mieszkają pod mostem w niesprzyjających warunkach pogodowych i narażają się na inne niebezpieczeństwa, byle tylko znów zażyć narkotyk. Morfina stała się substancją sztandarową dla epoki przesytu. Nigdy nie było jej dość. Wytwarzała coraz większą tolerancję na samą siebie. Ponadto potrafiła pozostać w ciele człowieka, który zdobył się na odwagę, by się jej pozbyć. Nie chodzi tu tylko o odwyk. Większość narkotyków można łatwo rozłożyć w organizmie na rozpuszczalną w wodzie glukozę, która potem jest wydalana.

            Morfina jako jedyny związek chemiczny występujący w naturze wzbrania się przed tym. Nie daje sprowadzić się do glukozy i pozostaje w organizmie.

             – Wciąż nie mamy dobrego wytłumaczenia dla tego zjawiska – mówi Coop. – To odstępstwo od znanych nam prawidłowości. Wszystkie inne narkotyki, a są ich tysiące, zachowują się zgodnie z tą regułą. Morfina nie. To niemal tak, jakby ktoś w taki właśnie sposób ją zaprojektował, w sumie dość diabolicznie.

 

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.