Allah akbar

Wojna i pokój w Iraku

Nie sposób zrozumieć tego kraju bez wizyty w najświętszych miejscach szyitów, którzy stanowią co najmniej połowę mieszkańców Iraku. Nadżaf i jego bliźniacze miasto Kufa, a także Karbala to najważniejsze szyickie miasta, do których rocznie pielgrzymują miliony wiernych. W Nadżafie wznosi się mauzoleum imama Alego, tu też swą siedzibę ma iracka hauza, czyli coś w rodzaju połączenia szyickiego seminarium duchownego z synodem. W sąsiedniej Kufie znajduje się jeden z najstarszych meczetów, uważany przez szyitów za czwarte (po Mekce, Medynie i Jerozolimie) najważniejsze miejsce islamu. Tam też mieści się Uniwersytet Islamski, mający renomę najistotniejszej uczelni religijnej w Iraku. Z kolei Karbala to miejsce, w którym spoczywa imam Husajn, a także jego przyrodni brat – Abbas Ibn Ali.

Szyickie południe – choć tu jest i dusza Iraku, i jego skarbiec – zwykle jest ignorowane przez tych, którzy malują czarny obraz tego kraju i za wszelką cenę chcą udowodnić, że cały Irak po upadku Saddama spłonął i zostały jedynie zgliszcza.

Irak składa się z 19 prowincji. Cztery z nich – Irbil, Sulejmanijja, Halabdża i Dahuk, w których mieszka 15 procent mieszkańców, tworzą całkowicie bezpieczny Region Kurdystanu. Bagdad, który mimo licznych zamachów bombowych nie przypomina jednak ruiny, zamieszkuje około 21 procent irackiej populacji. W pięciu prowincjach, w których toczyła się wojna z Państwem Islamskim (Niniwa, Salah ad-Din, Anbar i Dijala) mieszka 27 procent Irakijczyków. Rachunek zatem jest prosty: ta ignorowana część Iraku, której obraz nie pasuje do stereotypu, to 37 procent irackiej populacji. To również Basra, największy port i najbogatsze po Bagdadzie miasto Iraku. W prowincji Basra znajduje się około 60 procent irackich rezerw ropy (a na całym szyickim południu – 72). Fakt – tu też miała miejsce aktywność terrorystyczna. W ciągu trzech lat 2015–2017 zdarzył się dokładnie jeden zamach. W kwietniu 2016 roku w eksplozji spowodowanej przez terrorystę samobójcę zginęło w Basrze pięć osób. Natomiast gdy w końcu lutego 2018 roku odbywał się towarzyski mecz piłki nożnej Irak – Arabia Saudyjska, mimo że niemal sto tysięcy widzów nie zmieściło się na sześćdziesięciopięciotysięcznym stadionie w Basrze, nie wybuchła ani jedna bomba i nie było żadnego incydentu zagrażającego bezpieczeństwu. Ci, którzy nie weszli do środka, oglądali mecz na telebimach przed stadionem. Równie „często” bomby wybuchają w Karbali czy Nadżafie.

– Bezpieczeństwo w Nadżafie to dla nas priorytet, bo rocznie przybywa tu około dwudziestu czy dwudziestu pięciu milionów pielgrzymów. Ale sytuacja jest stabilna, współpracujemy też z innymi prowincjami oraz z ministerstwem obrony, zwłaszcza jeżeli chodzi o kontrolę pustyni. Codziennie podlega ona monitoringowi – mówił mi w marcu 2016 roku nadżafski gubernator Luaj al‑Jasiri, który sam wcześniej był oficerem bezpieczeństwa. – Co prawda obecność stu tysięcy uchodźców na terenie naszej prowincji jest dużym wyzwaniem, gdyż odnotowaliśmy już próby przenikania do miasta terrorystów udających uchodźców, ale radzimy sobie z tym. I wojna z Daesz nie spowodowała spadku liczby pielgrzymów, wręcz przeciwnie (…)

W Nadżafie byłem cztery razy. Po raz pierwszy przyjechałem w maju 2015 roku i oczywiście pierwsze swoje kroki skierowałem do mauzoleum imama Alego. Szyici wierzą, że spoczywają tu też praojciec Adam oraz Noe.

Pozłacana cebulasta kopuła zakryta była rusztowaniem, ale również kapiący złotem główny liwan połyskiwał w słońcu. Liwan to element architektoniczny tworzący bramę, charakterystyczny dla meczetów w irańskim kręgu kulturowym. Stosowali go jednak w swoich budowlach, zwłaszcza pałacach, już Partowie. Ruiny najstarszego liwanu pochodzą z pierwszego wieku naszej ery. Wygląda jak gigantyczna nisza o łukowatym sklepieniu i z drzwiami w środku.

Mauzoleum imama Alego zostało zbudowane w X wieku, ale obecny jego kształt i bogate dekoracje pochodzą z XVI– XVII wieku. W porównaniu do irańskich świątyń, w szczególności mauzoleum imama Rezy w Meszhedzie, kompleks w Nadżafie sprawia wrażenie niezbyt wielkiego. Pod rządami sunnickimi, zwłaszcza za czasów partii Baas, szyici iraccy nie mieli ani takich środków, ani też możliwości, jakimi dysponowali ich współwyznawcy w Iranie, gdzie szyizm jest religią panującą od XVI wieku.

Na wewnętrzny dzieciniec świątyni można się dostać przez jedną z pięciu bram, oczywiście wcześniej zostawiając obuwie w specjalnej szatni oraz przechodząc kilkukrotnie kontrolę na checkpointach ustawionych na wszystkich drogach prowadzących do mauzoleum. Najważniejsza jest brama wschodnia, zwana zegarową, gdyż wieńczy ją kwadratowa wieża z czterema zegarami z każdej strony. Przechodząc przez nią, wychodzi się na wprost złocistego liwanu bramy wewnętrznej. Na wewnętrznym dziedzińcu, pokrytym czerwonymi dywanikami, zawsze jest tłoczno. To miejsce, w którym pielgrzymi odpoczywają, jedzą, śpią, śpiewają, rozmawiają. Meczet nie służy bowiem wyłącznie do modlitwy.

Studenci przychodzą do tych części jego wnętrz, w których jest mniej tłoczno i gwarno, by się uczyć do egzaminów. To całkowicie normalny widok, gdyż w środku jest chłodniej, a sąsiedztwo grobu imama może jedynie sprowadzić metafizyczną pomoc w postaci błogosławieństwa.

Przy wejściu do miejsca, w którym znajduje się grobowiec, zaczyna się żywioł. Wierni, oczywiście kobiety i mężczyźni oddzielnie, kłębią się, zaczynają wpadać w trans, szlochają, całują drzwi, wycierają je swoimi chustami, by nałożyć na siebie płynące zeń błogosławieństwo, wreszcie rzucają się do krat grobowca – kurczowo je trzymają, podnoszą swe dzieci, żeby mogły dotknąć świętej obudowy, za którą jest ich ukochany imam, najważniejszy człowiek po proroku. Szyici w szahadzie, czyli islamskim wyznaniu wiary, dodają po słowach „Nie ma boga prócz Allaha, a Mahomet jest jego prorokiem” dodatkową frazę: „a Ali jego zastępcą”. Opowieści o narodzinach i życiu Alego pełne są cudów, mających świadczyć o jego wyjątkowości. Miał on zresztą narodzić się w szczelinie w mekkańskim czarnym kamieniu znanym jako Kaaba. – Saudyjczycy próbowali zasłonić tę szczelinę, zabudować ją, ale nie mogą, bo Allah im na to nie pozwala – przekonywała mnie kiedyś pewna szyitka.

Widok Europejczyka w nadżafskiej świątyni nikogo nie dziwi, choć turystów tu raczej nie ma. Pielgrzymujący zajęci są swoimi sprawami, przede wszystkim modlitwą, przeżywaniem swej obecności w tym miejscu lub całkowicie przyziemnym planowaniem reszty swojego pobytu w mieście. Choć w tłumie dominują Irańczycy i Irakijczycy, to jest on tak wieloetniczny, że widok Eskimosa również nie byłby tu sensacją. Zwłaszcza że do grobu imama Alego może podejść każdy. Bez względu na to, czy jest szyitą, czy sunnitą, muzułmaninem, chrześcijaninem czy też wyznawcą jeszcze innej religii – w tym miejscu jest mile widziany.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.