5/25

Saperzy w strefie śmierci

Bogusław Politowski

5/25

Saperzy w strefie śmierci

fragment

Pierwsze lata udziału naszych żołnierzy w misjach wojennych w Afganistanie i Iraku wprowadziły bardzo wiele zmian w służbie saperskiej. Zmieniły się sposoby szkolenia saperów, którzy zostali też wyposażeni w znacznie nowocześniejszy sprzęt. Ale to nie wszystko. Za przykładem największych armii świata polscy saperzy po raz pierwszy do pomocy w służbie otrzymali także psy.

Według naukowców psi węch jest nawet do stu razy czulszy od ludzkiego. Z tego powodu na to, co saper może (i to niekoniecznie) znaleźć po długim czasie, używając wykrywacza, wzroku, macki saperskiej czy noża, jego czworonożny pomocnik trafia błyskawicznie jedynie za pomocą swojego nosa. W tym wypadku mowa oczywiście o materiałach wybuchowych i wszelkich groźnych pułapkach.

Właśnie dlatego w 2007 roku w ówczesnej Brygadzie, a obecnie 2 Mazowieckim Pułku Saperów w Kazuniu powstał pierwszy i jak dotąd jedyny w Wojsku Polskim saperski pluton przewodników psów do wykrywania zapachów materiałów wybuchowych. Wraz z utworzeniem tego pododdziału do saperskiej służby w armii wcielono pierwsze czworonogi.

Sprawę poboru psów do wojska na mocy specjalnego porozumienia armia powierzyła wyspecjalizowanej placówce – Ośrodkowi Tresury Psów Służbowych Straży Granicznej w Lubaniu. Funkcjonariusze ośrodka, znający się na rzeczy, zakupili wówczas dla MON pięć piesków, które ich zdaniem spełniły wymagane kryteria. Czworonogi zostały przebadane, przeszły testy sprawnościowe i charakterologiczne, bo przecież nie każdy burek może zostać żołnierzem. Wybrańcom nadano imiona: Dana, Darko, Denzel, Demon i Domel.

W czasie, gdy strażnicy graniczni dokonywali zakupu piesków, w brygadzie w Kazuniu rozpoczęło się szukanie dla nich odpowiednich opiekunów. Kryteria były proste. Ochotnik musiał być doświadczonym saperem, kochać psy i zadeklarować, że przez siedem–osiem lat, bo tyle czasu czworonogi pełnią zazwyczaj służbę, będzie poświęcał się swojemu pupilowi.

Chętnych zgłosiło się trzy razy więcej, niż było potrzebnych. Wybrano pięciu. Dowódcą sekcji został starszy plutonowy Mirosław Lis. W składzie nowego pododdziału znaleźli się także: kaprale Grzegorz Zagozdon, Piotr Mastalerz, Andrzej Pierzynowski oraz Wojciech Karbowski. Pewnego dnia wszyscy oni wyruszyli do Lubania rozpocząć nowy, nietypowy etap saperskiej służby.

Pierwszy kontakt opiekunów z psami polegał na doborze w pary. Saperzy zobaczyli pieski i mieli zdecydować, kto z nich którego bierze pod opiekę. To był bardzo ważny moment. Oto bowiem tworzyły się pary ludzi i zwierząt na długie lata, na dobre i na złe, do wykonywania często bardzo odpowiedzialnych zadań bojowych – jak się później okazało, zadań także bardzo niebezpiecznych.

Wybór został dokonany szybko. Gdy z dziennikarską wizytą odwiedziłem przewodników i ich pupili podczas tego szkolenia, każdy z podoficerów zapewniał mnie, że wybrał właściwie, że jego pupil szybko stał się jego najlepszym przyjacielem. Każdy uważał, że jego piesek jest szczególny, najpiękniejszy, najmądrzejszy, kochany. Nawiązała się więź tak potrzebna we wspólnej służbie. Można nawet powiedzieć, że żołnierze na punkcie swoich psich przyjaciół lekko zbzikowali. Zdjęcia psów ustawiali jako tapety komputerów i telefonów. Wysyłali je znajomym.

–  To pozytywny sygnał – tłumaczyli mi specjaliści tresury z ośrodka. – Człowiek i zwierzę to w tym przypadku jedność. Bez olbrzymiej sympatii i więzi emocjonalnej pracować się nie da.

Co do wspomnianych wyborów trochę inne zdanie miała rzecznik prasowy ośrodka, doświadczona znawczyni psich zachowań, wówczas podporucznik Wioletta Grabowska. W przeprowadzonej na potrzeby materiału prasowego rozmowie wyjaśniła mi, że jej zdaniem, mimo że żołnierze uważają, iż to oni wybrali sobie psy, to tak naprawdę było odwrotnie. To psy same wybierały swoich opiekunów.

 – Laikom trudno to zrozumieć, ale tak właśnie jest. Pies potrafi wyczuć charakter człowieka, przesłać odpowiednie sygnały, skłonić go do określonej decyzji, reakcji i zachowań – wyjaśniała.

 Na poparcie swojej tezy opowiedziała, że dowódca psiej sekcji wspomniał jej w rozmowie, że gdy dokonywał wyboru, gdy robił psom pierwsze zdjęcia, jedyna dama wśród nich, labradorka Dana nagle się do niego jakby uśmiechnęła.

–  Czy po takim okazaniu sympatii mógł wybrać innego pupila? Oczywiście nie – zakończyła pani porucznik.

Jeśli któryś z kolegów z jednostki saperskiej zazdrościł pięciu saperom specyficznej i ciekawej pracy, jeśli myślał, że oto zaczęły się dla nich i ich pupilów sielska znajomość i zabawa, był w dużym błędzie. Rola opiekuna i przewodnika psa okazała się bardzo trudna i odpowiedzialna. Można nawet śmiało powiedzieć, że w tandemie pies–człowiek czworonóg ma zawsze większe prawa i przywileje niż jego przewodnik.

Dzień dla podoficerów rozpoczynał się o szóstej rano. I wcale nie śniadaniem. Najpierw bowiem spacer, biegi i harce musiał mieć pies. On także jako pierwszy jadł posiłek. Dopiero później przewodnik mógł pomyśleć o sobie.

Dzień szkoleniowy oznaczał wytężoną pracę. Żmudne treningi trwały godzinami. Pieski uczyły się swojej specjalności – wykrywania zapachów materiałów wybuchowych i broni. Przewodnicy pod okiem doświadczonych funkcjonariuszy Straży Granicznej uczyli się czworonogami kierować, rozumieć ich zachowania, charakter, język ruchów. Gdy nie było zajęć praktycznych, psy odpoczywały. Podoficerowie zaś uczyli się wtedy w salach wykładowych zagadnień weterynaryjnych, żywieniowych, techniki pracy z psem i wielu innych rzeczy.

Kurs trwał pół roku. W tym czasie przewodnik musiał poznać zwierzę, zjednać je sobie, wyrobić w nim posłuszeństwo, wierność, chęć współpracy, bezgraniczne oddanie. Był to czas, w jakim pies musiał poznać człowieka, zaufać mu, nauczyć się rozróżniać i wyszukiwać wiele odmian zapachów materiałów wybuchowych i broni. Były to także miesiące wspólnego zdobywania kondycji, pokonywania toru przeszkód. Czas wypracowywania przez ludzko-zwierzęcy tandem odpowiedniego poziomu profesjonalizmu.

Zakończenie dnia w ośrodku to także najpierw zajęcie się pupilem. Biegi, spacery, psia kolacja, liźnięcie na dobranoc – dopiero później żołnierze mogli pomyśleć o sobie. Szybko okazało się, że w nowej specjalności dla pięciu podoficerów bardzo trudno jest o zastępstwo. W tej profesji panuje zasada, że psem opiekuje się tylko jeden człowiek. W wyjątkowych sytuacjach psa może wyprowadzić na wybieg – jeśli zdoła – lub nakarmić ktoś inny. I nie chodzi tutaj o regulamin, ale o to, aby pies przyzwyczajony był tylko do jednego opiekuna, aby nikt inny nie mieszał mu w głowie.

Właśnie dlatego saperzy, którzy szkolili się w Lubaniu, jadąc na weekendy do domów, zabierali swoich podopiecznych ze sobą. Plutonowy Lis swojej Dany raz zabrać nie mógł. Gdy po kilku dniach wrócił, ze zdziwieniem stwierdził, że pies jest na niego obrażony. Dana nie chciała pracować, była nieposłuszna i kilka dni zajęło, aby zrozumiała, że opiekun wcale nie chciał jej porzucić ani zrobić jej krzywdy.

Pomysł z 2007 roku o wykorzystaniu psów w wojsku, mimo że nie całkiem nowy (w wielu armiach psy służyły od dawna), zasługiwał na uznanie. Psy sprawdziły się doskonale podczas niebezpiecznych misji w strefach wojennych. Jeden z nich, wspomniana już labradorka Dana przeszła wręcz do historii.

Podczas VII zmiany ISAF pod pojazdem typu MRAP, w którym jechała wraz ze swoim przewodnikiem sierżantem Lisem, eksplodowała mina pułapka. Podobnie jak ludzie Dana doznała wielu obrażeń wewnętrznych. Mimo to po wydostaniu się z pojazdu ranna zaczęła przeszukiwać teren. W pobliżu eksplozji oznaczyła miejsce, gdzie ukryte było kolejne improwizowane urządzenie wybuchowe, którego eksplozja mogła zabić lub ranić wielu kolejnych żołnierzy. Chwilę po tym, gdy przekonała się, że jest bezpiecznie, padła niezdolna do wykonania najmniejszego ruchu. Dzielnego pieska razem z poszkodowanymi żołnierzami przetransportowano śmigłowcem Mi-17 do polskiej bazy. W polowym szpitalu lekarz weterynarii wykonał jej wszelkie badania i zaaplikował leki. Po kilku dniach Dana znów mogła wykonywać swoje zadania. Mimo że nie odzyskała wcześniejszej werwy, dotrwała do zakończenia zmiany. P

o powrocie do kraju orzeczono jednak, że pies nie jest zdolny do dalszej służby. Obrażenia wewnętrzne nie były co prawda duże, ale labradorka doznała trwałego urazu psychicznego. Niczym ludzie cierpiała na PTSD – pourazowy syndrom pola walki. Odznaczona medalem pamiątkowym NATO za służbę w Afganistanie przeszła do cywila. U mieszkającej na wsi mamy swojego przewodnika miała doskonałe warunki do życia. Była pieskiem znanym i lubianym w całej okolicy. Nie pobierała emerytury, cały ciężar jej utrzymania i leczenia spadł więc na barki jej przewodnika.

Niestety, Dana już nie żyje. Odeszła otoczona opieką i miłością, jaką w 2007 roku w Lubaniu obiecał jej opiekun.

Obecnie psy dla wojska kupuje się w drodze przetargów od hodowców. Szkolenia odbywają się już nie w Lubaniu, lecz w Ośrodku Szkolenia Przewodników i Tresury Psów Służbowych działającym przy Wojskowym Ośrodku Farmacji i Techniki Medycznej w Celestynowie. W ośrodku Straży Granicznej przeszkolono tylko trzy pierwsze tury saperów czworonogów.

W Celestynowie szkolenie przewodników i tresurę psów służbowych prowadzi się w kilku specjalnościach. Czworonogi doskonalą się w wykrywaniu zapachów materiałów wybuchowych, amunicji i broni oraz narkotyków i środków odurzających (chodzi o psy służące w Żandarmerii Wojskowej), a także w czynnościach patrolowo-obronnych.

Wszystkie zwierzęta mają w wojsku zapewnione doskonałe warunki bytowe. Są pod nieustanną opieką wojskowej służby weterynaryjnej. Częściej niż ludzie, bo dwa razy w roku, poddawane są okresowej kontroli lekarskiej. Otrzymują kategorie zdrowia. Służącym w Afganistanie przysługują ponadto sorty mundurowe: buty, specjalne kamizelki, a nawet przeciwpyłowe i przeciwsłoneczne okulary.

Jak dowiedziałem się od oficerów wojskowej służby weterynaryjnej, psy służące w armii przez cały czas są także na pierwszej linii frontu związanego z wykrywaniem zagrożeń biologicznych. Wyjaśniono mi, iż dzieje się tak dlatego, że okres wylęgania chorobotwórczych czynników powodujących groźne choroby zakaźne jest u zwierząt zawsze krótszy niż u ludzi. Dlatego też zwierzęta ze względu na ich specyficzne uwarunkowania biologiczne mimowolnie stają się dla wojskowych weterynarzy i epidemiologów elementem ostrzegania przeciwepidemiologicznego w rejonie dyslokacji wojsk.

Pluton przewodników psów istniejący w 2 Mazowieckiem Pułku Saperów składa się z czterech sekcji przewodników. W każdej z nich etatowo są cztery psy. Łącznie w plutonie powinno więc służyć szesnastu czworonożnych saperów. W czasie pisania tego tekstu psów było jednak dwanaście. Oprócz tego pluton posiada jeszcze sekcję dowódczą i sekcję gospodarczą.

 Od czasu utworzenia, od 2008 roku do roku 2014 saperzy z psami uczestniczyli w zmianach od III do XIV Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Afganistanie. W każdej turze służyło czterech przewodników z czworonogami. Głównym zadaniem zwierząt było wsparcie ochrony bazy poprzez sprawdzanie cywilnych pojazdów wjeżdżających na jej teren oraz przeszukiwanie bagaży lokalnych pracowników. Psy brały także  udział w wielu patrolach oraz działały na ustawianych doraźnie punktach kontrolnych na drogach. Były wykorzystywane do przeszukiwania budynków mieszkalnych i gospodarczych oraz pojazdów.

W kraju na mocy podpisanych uzgodnień przewodnicy saperzy z psami współpracują z żandarmerią podczas bardzo ważnych wydarzeń. Brali udział między innymi w zabezpieczeniu szczytu NATO, który odbywał się w Warszawie, i wizyt zagranicznych głów państw oraz uczestniczyli w interwencjach w razie alarmów bombowych w budynkach administracji publicznej. Psy są wówczas wykorzystywane do kontrolowania pomieszczeń hotelowych, garaży podziemnych, parkingów i pojazdów. Sprawdzają, czy ktoś mający złe zamiary nie ulokował tam materiałów wybuchowych.

W polskiej armii Afganistan nie jest pierwszą misją wojenną, podczas której nasi żołnierze zetknęli się z psami i mogli się przekonać o ich wierności. W czasie konfliktu bałkańskiego, gdy polski batalion bojowy stacjonował w miejscowości Slunj na terenach samozwańczej Republiki Serbska Krajina, do żołnierzy na posterunkach przychodziły całe sfory porzuconych miejscowych czworonogów. Były zżyte z Polakami. Dochodziło do tego, że w okolicy posterunków swobodnie mogli poruszać się tylko ludzie ubrani w polskie mundury. Każdy cywil czy żołnierz innej narodowości był natychmiast otaczany przez psy, a ich ujadanie zdradzało, że ktoś się właśnie zbliża lub wtargnął na teren ochranianego obiektu.

O tym, jak sumiennie pilnują terenu, przekonałem się osobiście. Tuż po zakwaterowaniu na terenie stacjonowania naszej kompanii w okolicy miejscowości Grabovac wyszedłem z budynku mieszkalnego do stojącego na zewnątrz pięćdziesiąt metrów dalej campu sanitarnego, aby się wykąpać. Drogę wskazywał mi idący ze mną pomocnik oficera dyżurnego kompanii, ubrany oczywiście w mundur. Trasę do kontenera, gdzie miałem wziąć kąpiel, pokonaliśmy sprawnie. Podoficer zostawił mnie w łaźni i wrócił na dyżurkę. Gdy byłem już wykąpany, chciałem wrócić do swojego pokoju. Niestety, okazało się to niemożliwe, a w pewnym momencie stało się nawet niebezpieczne. Gdy wyszedłem z łaźni i zrobiłem kilka kroków, nagle otoczyła mnie sfora psów. Ujadały głośno i szczerzyły kły. Stanąłem jak wryty i nie ukrywam, że byłem bardzo przestraszony. Na szczęście gdzieś z ciemności wyszedł polski żołnierz, jak się okazało – wartownik. Gdy podszedł do mnie, psy natychmiast złagodniały. W jego towarzystwie mogłem bezpiecznie wrócić do budynku mieszkalnego. Byłem bardzo zaskoczony całą sytuacją do momentu, gdy żołnierz wyjaśnił mi, że psy zareagowały tak na widok człowieka w cywilu. I miał rację. Kiedy następnego ranka ubrany w mundur żołnierza sił ONZ wyszedłem na śniadanie, te same psy, które nocą chciały mnie zaatakować, teraz łasiły się do mnie, prosząc, abym je pogłaskał.

Te bałkańskie pieski nieświadome zagrożeń mimowolnie oddawały Polakom jeszcze inną przysługę. Biegając dookoła naszych stanowisk lub podczas zwykłej psiej zabawy, wpadały czasami na odciągi min ustawionych gdzie popadnie przez serbskich i chorwackich żołnierzy. Każda detonacja wzbudzała smutek. Ginął pupil. Żołnierze mieli jednak świadomość, że paradoksalnie przez tragedię czworonogów wzrastało ich własne bezpieczeństwo na tym terenie.

 

 

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl