Zawsze jest dzisiaj

XI

Na dwie godziny przed zachodem słońce nie powinno być
aż tak jaskrawe. Ale było po deszczu. Ulewa zmyła znad
miasta wszelki pył i nadała powietrzu doskonałą przejrzystość.
Rzeczy rzucały długie wieczorne cienie, ale światło
miało srebrzystą barwę i takie natężenie, że trzeba było
mrużyć oczy. Szedłem z Pragi przez most Świętokrzyski
i Zajęczą. Z dołu, z Powiśla, masyw kamienicy stojącej
na szczycie skarpy, przy Bartoszewicza, był ogromny jak
Monte Cassino.
Potem z placu Zbawiciela wszedłem w Nowowiejską
i lunęło mi w twarz słoneczne światło. Było trzy kwadranse
przed zachodem. Słońce stało tuż nad dachami kamienic.
Ustawiło się idealnie w osi Nowowiejskiej. Asfalt
biały, chodnik biały, mury białe. Ludzie naprzeciwko zamienili
się w czarne sylwetki. Cień idącego człowieka
miał dziesięć metrów długości. Wszystkie cechy sylwetki
i ruchu w wielokrotnym pomnożeniu. I tak było od placu
Zbawiciela do placu Politechniki, a tam rosną rzędem
jesiony, które schowały chodnik w cieniu.
W blasku jest coś narkotycznego. Nie dziwię się, że Jakub
Böhme miał przeżycie mistyczne na widok światła
odbitego od cynowej miski. Poprzedniego wieczoru
wracałem Niemcewicza dziesięć minut przed zachodem
i wpatrywałem się w słońce. Wyglądało jak rozgrzany
miedziak opadający w chłodny błękit. Dookoła czerwonego
kręgu oscylowały świetliste pajęczynki. Van Gogh
malował je dosłownie.
Kiedy widzę zachodzące słońce, nie mogę przestać
iść w jego kierunku. Minąłem dom i poszedłem w Jerozolimskie
oglądać zachód. Kiedy słońce chowa się za
coś o ostrej krawędzi, na przykład za dach kamienicy,
jego ruch staje się widzialny. W końcu zostaje czerwony
drżący rąbek, a potem niknie i on. Kolory rzeczy gasną,
ciemność zagęszcza się i fotografia miasta zamienia
się w negatyw.

To było godzinę po zmierzchu na placu Piłsudskiego. Na
zachodzie niebo było jeszcze lekko dżinsowe. Pośrodku
świecił księżyc jak srebrna litera „D”. Nad placem krzyżowało
się pięć smug po odrzutowcach. Lekko fosforyzowały.
Na tej wysokości musiały być jeszcze resztki słońca.
Jedną ze smug wiatr przesunął wolno przez księżyc. Rozjarzyła
się na złoto. Wyglądało to jak przejście ogromnej
wskazówki przez dwunastkę na zegarze.

Zachodnie niebo gasło powoli jak rozgrzana blacha. Najpierw
zrobiło się białe. Rzeczy naprzeciwko zaczęły się
wyzbywać barwy. Pierwsze były pnie drzew. Ich szorstka
kora wchłonęła ciemność jak gąbka. Potem była zieleń.
Zamieniła się w coś w rodzaju czerni. Tylko koło
latarń liście błyszczały jak ławice złotych blaszek. Błękit
na znakach drogowych i tablicach z nazwami ulic trzymał
się dłużej.
Szedłem Nowowiejską koło psychiatryka. Przez aleję
Niepodległości przesunął się tramwaj, nowa żółta pesa
swing z czerwonym dachem i czarnym pasem namalowanym
w linii okien. Wyglądała jak samolot. Na dole
kadłuba palił się rząd światełek. Wnętrze było rozświetlone
na biało.
Dojście do zakrętu Nowowiejskiej otwarło widok na
Filtry i ponad nimi na horyzont, rzadki obraz w mieście.
Było już całkiem ciemno, niebo zrobiło się z powrotem
niebieskie, niebieskie były szare chmury, niebieska była
sylweta okrągłej wieży przy placu Zawiszy i niebieska
grań Raszyńskiej, nad niebieskim widnokręgiem gasły
ostatki różowego blasku.
Sztuczne światła w ciemniejącym otoczeniu zaczęły
błyszczeć coraz przenikliwiej. Jak obój przebijający się
przez litą orkiestrę. O zmierzchu tykanie kosmicznego
zegara jest najbardziej wyraźne. Zmiana jest widzialna.
Ciemność ma dotyk gęstniejącego chłodu. Spokój ulega
materializacji. Wieczór ma poważny nastrój chorału albo
symfonicznego andante.
Najdłużej utrzymuje się czerwień. Kiedy wchodziłem
z placu Narutowicza w Słupecką, miasto zmieniło się już
w teatralną scenografię pełną czerni i chlustów elektrycznego
światła, a paski czerwieni na tablicach z nazwami
ulic dalej rzucały się w oczy nawet w najciemniejszych
zakątkach.

Tuż po zmierzchu autopilot uwagi przełącza się ze wzroku
na słuch. Wizerunek przestrzeni w umyśle przybiera
postać dźwiękowej mapy. Mruczący silnik pod maską
wolno jadącego czarnego passata. Wirowy odgłos wentylatora
w parterowym oknie. Śmigło helikoptera żujące
powietrze w linii znad szpitala na Banacha skosem ponad
Grójecką.
Lubię czasem iść do kina ponarkotyzować wzrok
i słuch. Film może być zupełnie bez sensu, ważne, żeby
był wysokobudżetowy i amerykański. Taki, w którym
mieli pieniądze na dużo jazd kamery i ujęć z dźwigu
i z helikopterów. Hollywoodzki film to strumień nieprzypadkowych
bodźców. Oko widzi tylko to, co ma
znaczenie. Wszystko, co słyszy ucho, jest wsparciem dla
tego, co widzi oko. Jedynym dźwiękiem, który pochodzi
z planu, jest mowa aktora. Cała reszta zostaje wtórnie
zsyntetyzowana i wyeksponowana. Śliski chrzęst nylonu.
Brzęk łyżeczki o ściankę filiżanki. Gwar zatłoczonej
ulicy. Eksplozja cysterny z benzyną. Wszystko to są arcydzieła
reżyserii dźwięku i obrazu. Skutki obcowania
z nimi są takie, że po wyjściu z kina następuje błogosławiony
kwadrans, kiedy dosłownie zamieniam się we
wzrok i słuch. Przez piętnaście minut żadne myśli, a więc
żadne zmartwienia, nie mają do mnie przystępu. Kiedyś
wracając samochodem z kina w Galerii Mokotów, usłyszałem,
co mówił facet jadący autem po drugiej stronie
Wołoskiej. Obaj mieliśmy uchylone szyby i to wystarczyło.
Potem drzwi zamykają się stopniowo i wszystko
wraca do zwyczajnej postaci.
Kilkanaście lat temu na sylwestrze napiłem się nalewki
na marihuanie. Najpierw odebrało mi zmysł chodzenia.
Siedziałem pod ścianą na drewnianym giętym krześle
pozbawiony możliwości wstania i nagle zorientowałem
się, że murzyński rap dobiegający z głośników w rogu pokoju
stał się całkowicie zrozumiały, chociaż w zwykłych
okolicznościach czarna angielszczyzna jest dla mnie prawie
nieczytelna. Potem dotarło do mnie, że słyszę równolegle
rozmowy czterech grup ludzi w czterech kątach
pomieszczenia.
Tak. Uwaga jest procesem wymagającym bardzo pojemnego
RAM-u. Żeby się skupić, trzeba oczyścić umysł
z myśli, planów, zmartwień i pośpiechu. Skupienie jest
odprężeniem. Uwaga nie pojawia się wtedy, gdy ktoś komuś
zwraca uwagę, ani tam, gdzie słychać krzyk „Uważaj!”.
Uwaga to zauważanie.
Opowiadali o którymś z wielkich cadyków, że kiedy
uczniowie pytali go o sekret jego mądrości, on odpowiedział:
„To proste. Jak siedzę, to siedzę, jak stoję, to stoję,
a jak idę, to idę”. Na to uczniowie: „Ale nauczycielu, przecież
my robimy to samo co ty!”. A on: „Nie. Wy jak siedzicie,
to już stoicie, a jak stoicie, to już idziecie”.
Uwaga jest trudną postacią miłości.

Lewą ręką do lewej kieszeni, wyjąć klucze na kółku, roztasować
je palcami, znaleźć kluczyk od drzwi na klatkę,
wsunąć do zamka, skręcić o jedną ósmą obrotu w lewo,
pociągnąć za kluczyk ciężkie stalowe drzwi. Kiedy już
się rozpędzą, odkręcić kluczyk z powrotem i wyciągnąć
w locie. Postawić krok lewą nogą i wejść w otwarte drzwi.
Sekwencja ruchów powtarza się bez zmian jak liturgia,
kiedy wracam do domu. To samo z otwieraniem skrzynki
na listy, wchodzeniem po schodach, otwieraniem drzwi
do domu, zakładaniem i zdejmowaniem ubrania i butów,
myciem się i wycieraniem. Zawsze mydlę najpierw prawą
nogę, później lewą. A wycieram odwrotnie.
Nie myślę o tym, co robię. Działam machinalnie. Machinalność
jest zadomowieniem. Przypomnieć sobie kolejność
tych drobnych ruchów i kroczków jest trudno.
One są zapisane w jakiejś innej pamięci, bardziej gadziej,
automatycznej, przeznaczonej do wykonywania, a nie
wywoływania. Zmiana któregoś z nawyków jest trudna.
Trzy tygodnie musiałem przyzwyczajać się do tego, żeby
zamykać drzwi na górną zasuwę zamiast na dolną.
Odtwarzanie domowych algorytmów przypomina mi,
że jestem, kim jestem, i w tej kwestii nie zapowiadają się
żadne zmiany.

Nocna burza trwała już piątą godzinę. Leżałem z zamkniętymi
oczami i słuchałem. Zmienny ton deszczu,
chlust wody pluskającej z rynien, co jakiś czas sunący
poziomo syk spod kół samochodu jadącego Jerozolimskimi.
I długie, głuche grzmoty. Światło błyskawic przebijało
ciemność powiek. Poblask był najmocniejszy nie
na wprost źrenicy, gdzie znajdowało się okno, tylko na
obrzeżach, z góry i z boków. Tam na siatkówce jest najwięcej
pręcików czułych na natężenie światła. To dlatego
ruch najlepiej widać kątem oka. Spadek po czasach,
kiedy do naszej ewolucji przyczyniały się lamparty.

W mieście nigdy nie jest naprawdę cicho ani naprawdę
ciemno. Nawet w nocy i nawet za zamkniętymi oczami.
Kiedyś nie mogłem spać. Zamknąłem powieki i pomachałem
ręką przed twarzą. Wyraźnie zobaczyłem ruch.
Czerń na tle czerni. Potem szczelnie zakryłem oczy lewą
dłonią i znowu pomachałem prawą. Umysł wiedział, że
poruszam ręką, i znowu stworzył wrażenie ruchu, chociaż
wtedy naprawdę nie mogłem już niczego widzieć.

Tamtej nocy niżowy front, który dziesięć dni wcześniej
jako huragan Irene zabił na Karaibach i w Stanach pięćdziesięcioro
pięcioro ludzi i narobił strat na piętnaście
miliardów dolarów, dotarł nad miasto. Dobrze podkręcona
piłka, kopnięta znad zachodniej Afryki dwadzieścia
trzy dni temu, Irene była już tylko śladem samej siebie.
Urządzała na niebie pokaz niemych blasków. Znowu nie
spałem. O piątej rano wziąłem sukę na spacer. Czułem
na policzkach delikatne dotknięcia drobniutkich kropelek.
Tak małych, że nie zaznaczały się na kałużach. To
był sam początek września. Tam, gdzie nie rosły drzewa,
było jeszcze lato. Tam, gdzie pospadały liście, zaczynało
już pachnieć jesienią.
Kiedy niebo jest chmurne, noc nad miastem jest czerwonawa.
Doszedłem Niemcewicza do Grójeckiej i skręciłem
w prawo. Przed wymarłą altaną Non Solo Pizzy
minęła mnie dziewczyna w białych spodniach za kolano
i w czerwonych japonkach. Ten strój był zdecydowanie
z wczoraj. Wolny leniwy krok też na to wskazywał.
Miała spięte gumką blond włosy. Rozsiewała mocny zapach
mydła w płynie. Nie została na śniadanie, ale wzięła
prysznic.
Przy kracie w nocnym na rogu Słupeckiej nie było
nikogo. Przed proboszczowską kamienicą, w której jest
lumpeks, spotkałem znajomego z Sękocińskiej. Ten znajomy,
starszy facet o wyglądzie i manierach chłopka, zamiatał
miotłą liście z chodnika.
– Nająłem się od grudnia – powiedział.
W jego oddechu czuło się nieprzetrawioną wódkę.
Miał czerwone oczy.
– Lubię robić wcześnie, bo nikt mi wtedy nie przeszkadza
– powiedział. – Mam emeryturę, ale tutaj się robi dla
ludzi i dla Boga, nie?
Po wschodniej stronie placu Narutowicza jedna chmura
zaczęła się jarzyć na biało. Poszliśmy z suką dalej i skręciliśmy
w prawo w Kopińską. Stacja BP świeciła się jak
zawsze, ale przy dystrybutorach nie stało ani jedno auto.
Dalej spotkaliśmy łysego faceta w dżinsowej kurtce.
Szedł krokiem wyspanego człowieka. Dla niego dzień pracy
właśnie się zaczynał. Była piąta dwadzieścia dziewięć.
Niebo nabrało koloru brudu z niebieskimi przetarciami.

Otworzyłem oczy, była siódma jeden. W kadrze okna
widać po prawej starą wierzbę płaczącą, a po lewej rozgałęziony
klon. Całe tło wypełnia wieżowiec, który stoi
kantem do mojej kamienicy. Od roku, kiedy ogacili go
styropianem, jest otynkowany na żółto i różowo. Wcześniej
był szaro-szary. Wzdłuż kantu biegnie nowa ocynkowana
rynna. Teraz o siódmej jeden spływała nią przez
wszystkie piętra struga blasku. Jedna ściana wieżowca
była w cieniu, druga w słońcu. Na granicy żółtego i różowego
tynku odznaczały się długie poziome cienie pudełkowatych
balkonów. Światło nie docierało jeszcze
do wierzby i klonu. Wcześnie rano w powietrzu panuje
chłód i bezruch. Nie poruszał się jeszcze ani jeden liść.
(...)