Zając o bursztynowych oczach Historia wielkiej rodziny zamknięta w małym przedmiocie
Przekład z języka angielskiego Elżbieta Jasińska
Zając o bursztynowych oczach to niezwykła synteza powieści detektywistycznej, rodzinnych wspomnień i wykładu z historii sztuki. Odziedziczywszy po wujecznym dziadku wyjątkowy zbiór 264 maleńkich japońskich figurek, autor rozpoczyna pasjonujące śledztwo. Zgłębiając historię tej szczególnej kolekcji, poznaje dzieje swoich przodków — kilku pokoleń arystokratycznej rodziny Ephrussich. Nurtuje go pytanie, jak to się stało, że z całej ogromnej fortuny właśnie te drobne i kruche przedmioty przetrwały kataklizmy XX wieku.
Książka de Waala, wydana w Wielkiej Brytanii zaledwie parę lat temu, została już przetłumaczona na kilkanaście języków; otrzymała także wiele nagród i wyróżnień, m.in. Nagrodę Literacką Costa 2010 w kategorii „Biografia”, Nagrodę Galaxy 2010 w kategorii „Debiut” i Nagrodę im. Christophera Ondaatjego 2011 przyznawaną przez Brytyjskie Królewskie Towarzystwo Literackie, była także nominowana do Nagrody im. Harolda Hyama Wingate’a 2011 przyznawanej przez „Jewish Quarterly”, Nagrody im. Samuela Johnsona 2011 przyznawanej przez BBC i Nagrody PEN/Ackerley 2011 w kategorii „Wspomnienia”.
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
-
De Waal wyrusza w podróż, która zaprowadzi go do nieoczekiwanych miejsc i odciśnie na nim piętno, jakiego się nie spodziewał. Podążając tropem kolekcji netsuke, dotrze nie tylko do paryskich i wiedeńskich salonów, lecz i do ubogiego pokoju starej służącej. W trakcie swej wędrówki przeżyje sprawę Dreyfusa i narodziny antysemityzmu, Anschluss i wybuch wojny, a wreszcie zagładę wielu krewnych i rozproszenie się innych. Na sam koniec trafi do zrujnowanego przez wojnę Tokio i stanie się świadkiem odrodzenia i odbudowy tego miasta, a wraz z nim całej Japonii.
Niesłychana przygoda. Pasjonująca lektura. -
We wstępie de Waal zanotował: Nie jest moim zamiarem pisanie rodzinnej sagi, a tym bardziej utrzymanej w nostalgicznym tonie opowieści o Mitteleuropie. I — na szczęście — poległ na całej linii, bo jego książka wpisuje się w najlepsze tradycje gatunku: oto wielkość i upadek rodu Ephrussich, odeskich handlarzy zbożem jak z opowiadania Babla, między którymi pojawia się pierwowzór Proustowskiego Swanna i uczennica Rilkego, Francja z czasów Dreyfusa i nazistowski Wiedeń, nieprzebrane bogactwa i niepowetowane straty, poważni bankierzy i kochliwe elegantki. To prawda, że w „Zającu o bursztynowych oczach” chodzi o coś więcej. Ale w każdej dobrej sadze o Mitteleuropie chodzi o coś więcej.
-
To znacznie więcej niż tylko historia rodziny – to przepięknie odmalowany obraz dawnego świata. De Waal, uznany ceramik, bez wątpienia będzie także cenionym pisarzem.
-
To zaskakujące połączenie mikroprzedmiotu z makrohistorią daje wspaniały efekt.
-
Wyjątkowa opowieść de Waala to podróż w poszukiwaniu minionego czasu, ale także refleksja nad jego upływem. (…) Niewielu prozaików potrafiło opisać historię rodziny z większą wnikliwością, zachwytem i powściągliwością.
-
De Waal jest ceramikiem; potrafi przepięknie przywoływać doznania płynące z dotyku drobnych japońskich figurek, które w jego kieszeniach z Paryża przez Wiedń i Odessę zawędrowały z powrotem do Japonii.
-
W waszych rękach znajduje się arcydzieło. (…) Tak pięknie i elegancko opowiedziana historia to rzadka przyjemność.
-
Wyrafinowany opis poszukiwania utraconej rodziny i straconego czasu. De Waal przenosi nas do starej Europy, którą odmalowuje w całym jej bogactwie.
-
Niezwykłe pisarstwo, które oszczędnie i z wdziękiem wyczarowuje w wyobraźni czytelnika jedno miejsce za drugim.
-
De Waal osiąga wyżyny perfekcji, gdy kreśli zapadające w pamięć portrety miejsc i czasów, nigdy nie wpadając w sentymentalizm. Jego książka jest tak gładka i doskonała jak jego ceramiczne arcydzieła.
-
De Waal pisze znakomicie — oszczędnie, bez sentymentów, z brytyjskim dystansem i mądrością człowieka nieskłonnego do ferowania wyroków. Ta książka może być dla wielu odkryciem sezonu.
-
„Zając o bursztynowych oczach” Edmunda de Waala to imponująca historia żydowskiego rodu Ephrussich, zamożnych, światłych, o wyrafinowanych gustach i barwnych biografiach. Ta urocza książka wpisuje się w nurt opowieści o Mitteleuropie, melancholijnej krainie wykwintnych salonów, artystycznych podróży i pieczołowicie gromadzonych kolekcji.
-
„Zając o bursztynowych oczach. Historia wielkiej rodziny zamknięta w małym przedmiocie” – powieść krytyka i historyka sztuki oraz uznanego ceramika, Edmunda de Waala – zdaje się doskonale wpisywać w ramy gatunkowe wspomnianej prozy nostalgicznej.
-
Opowieść podana przez de Waala jest osnuta wokół bajońskich sum, znanych nazwisk i wspaniałych budynków i miejsc, i już to w znacznym stopniu przesądza o atrakcyjności książki.
-
„Zając o bursztynowych oczach” to wolno snująca się opowieść o niebanalnych ludziach, oryginalnych zainteresowaniach, pięknych przedmiotach i świecie, którego już nie ma. Nie jest to jednak kolejna saga rodzinna, to coś więcej – traktat o potędze smaku i wyzwalającej roli sztuki.
-
To książka o wędrowaniu, o wyprawie w głąb pamięci, do źródeł czasu.
-
Te suche fakty stanowią rusztowanie niebywale wciągającej opowieści, której bohaterami są zarówno ludzie, jak i miejsca czy przedmioty.
-
De Waalowi udało się połączyć historię żydowskiej rodziny z kulturą dalekiej Japonii poprzez ukierunkowanie myśli na archetypiczny wymiar wspólnego doświadczenia. Dotyk, wrażliwość na fakturę przedmiotu i barwę, zadziwienie nad ruchem zaklętym w jednej chwili.
-
„Zając o bursztynowych oczach” to pasjonująca lektura dla kolekcjonerów przedmiotów, ale przede wszystkim wspomnień i ulotnych wrażeń, ceniących wszystko co piękne. I fascynująca literacka podróż śladami delikatnych netsuke.
-
De Waal udowadnia, że przedmioty rzeczywiście mogą uczynić przeszłość bardziej namacalną. Historia, którą opisuje, jest zresztą wielopoziomowa, nie zamyka się wyłącznie w próbie odtworzenia rodzinnych losów: „nie wiem, czy jest to książka o mojej rodzinie, o pamięci, o mnie samym czy o tych maleńkich japońskich przedmiotach”. Ten splot rozmaitych perspektyw sprawia, że opowieść wciąga, pozwala wczuwać się zarówno w czasy, które przedstawia, jak i w samo poszukiwanie.