Wyhoduj sobie wolność

Reportaże z Urugwaju

– Najdrożsi gauchowie, wasze piękniejsze połówki, dziś wyjątkowy dzień, bowiem gościmy cudzoziemców, niecodzienna to wizyta, dwoje dziennikarzy z dalekiej Polski. Przemierzyli Ocean Atlantycki, ach, ileż godzin spędzili w samolocie, a potem w kolejnych środkach transportu, a może przyjechali samochodem, sama teraz nie wiem, by dotrzeć do naszego kochanego Melo, na zapomniane rubieże Urugwaju, by podążać ślad w ślad za ich umiłowanym rodakiem Janem Pawłem II.

Prowadząca Florencia ekstatycznie wije się przed mikrofonem radia Głos Melo. W przerwach siorbie mate.

– Bo kto dziś pamięta, że stopy świętego Papy, jak mówią o nim katolicy, dotknęły zielonych połaci Melo? – podejmuje. – A teraz oni. Piszą książkę. O papieżu. O Melo. Kto by pomyślał? Śmiało, opowiedzcie, czego tutaj szukacie?

– Tak konkretnie to toalety.

– Ach, toalety… – urywa rozpędzona Florencia. – Przybyli tutaj, za Papą, fascynujące. Każdy z was, kochani mieszkańcy Melo, może im pomóc odnaleźć legendarną toaletę! Dzwońcie!

Przerwa na reklamy. „Najświeższe kotlety w promocji naszej masarni”, „Opona do wymiany? Zadzwoń pod numer…” Mauricio wykrzykuje, poświstuje, w końcu zaczyna imitować gdakanie. „Bufet dnia: kurczak w porach”.

Mauricio ma trzydzieści lat stażu w czytaniu ogłoszeń na żywo.

Gdakał również w 1987 roku, gdy ówczesny biskup Melo, monseñor Roberto Cáceres, zadzwonił z Watykanu do radia, by puścić w eter nowinę, że miasteczko odwiedzi Jan Paweł II. Za mikrofonem siedział wówczas radiowiec Sergio Sánchez, którego głos znał każdy mieszkaniec.

Dźwiękowiec Hannibal tkwił, jak teraz, za dźwiękoszczelną szybą.

– Myślałem, że z tych emocji Sergio dostanie zawału.

– Zwariował, jakby upalił się trawką. Przez cały kolejny rok mówił wyłącznie o papieżu. Tylko Jan Paweł i Jan Paweł, że jego syn też Jan Paweł. Że to znak od Boga. – Zanosi się śmiechem Mauricio od reklam. – Polak przyjechał, a Sergio zniknął. Pewnie przez ten cud. Wiecie, że w Melo papież zamienił hamburgery w gwoździe?[1]

Melo to pięćdziesięciotysięczne miasteczko, w którym wybory na burmistrza wygrywa się hasłem: „Robimy to po swojemu”. Pod wieloma względami bliżej stąd do Brazylii niż do Montevideo. Mieszkańcy mówią w portuñol, mieszance portugalskiego i hiszpańskiego. Im dalej od stolicy, tym więcej katolików – to tutaj powstały pierwsze diecezje w Urugwaju. Mimo to miejscowy ksiądz narzeka, że podczas mszy z trudem zbiera się kilkadziesiąt osób.

Pięćdziesiąt kilometrów za Melo znajduje się przejście graniczne w Aceguá. W guarani, języku rdzennych mieszkańców, nazwa ta oznacza krainę wiecznego spokoju.

Jest 1988 rok, a Beto i jego przyjaciel Negro codziennie kursują rowerami między Urugwajem a Brazylią. Są quileros, kontrabandzistami. Szmuglują kilogramy. Wyłącznie te, które się opłacają. Raz to paliwo, które w Brazylii bywa czterokrotnie tańsze, innym razem alkohol, papierosy, meble. Losy ich rodzin w dużej mierze zależą od przymkniętych oczu celników.

Dziś większość przemytników przesiadła się na motory, zwykle na podrasowane hondy 125 z tylnym kołem od choppera. Trzy amortyzatory, zdemontowane siodełko, za nim parilla, rodzaj stelaża przypominający grill. Kierowca siedzi na zbiorniku paliwa. Mordęga dla kręgosłupa, zwłaszcza gdy wiezie się czterysta kilo.

Pod osłoną nocy kontrabandziści wyjeżdżają nagle z pól na przygraniczną trasę w kierunku Melo. Wracają z łupami. Rekordziści potrafią przewieźć za jednym razem szesnaście butli gazowych czy dwanaście kanistrów z benzyną. Lodówkę. Komplet mebli do kuchni. I piramidy żywności, które przeczą prawu grawitacji. Za kilogram dostają dwa, czasem trzy peso.

Jednak w 1988 roku, kiedy Beto ogląda w lokalnej telewizji zapowiedź pielgrzymki Jana Pawła II do Melo, honda 125 pozostaje w sferze jego marzeń. Ale zaraz po wiadomościach krzyczy do żony: „Kupię motor! Będziemy żyć normalnie!”.

Beto, bohater urugwajskiego paradokumentu Toaleta dla papieża[2], zadłuża się, by zbudować publiczne WC dla pielgrzymów, którzy mają najechać miasteczko. Toaletę, oczywiście, szmugluje z Brazylii. Na rowerze.