Szympansy z azylu Fauna

O przetrwaniu i woli życia

Sztuka szympansów

– Powąchaj mój telefon – mówi Gloria Grow, kiedy wsiadam
do jej jeepa na lotnisku Trudeau w Montrealu. Zapuszcza silnik
i podaje mi telefon komórkowy. – No dalej, powąchaj go.
To nasze pierwsze spotkanie, a ona wita mnie właśnie w ten
sposób. Wcześniej rozmawialiśmy dwa razy przez telefon: ja byłem
wtedy w swoim domu w Toronto, a ona na farmie w Quebeku. Pod
koniec obu tych rozmów zapraszała mnie do siebie i proponowała,
żebym zamieszkał z jej rodziną i napisał o nich książkę. Ale nigdy
bym się nie spodziewał, że Gloria może się okazać osobą, która
prosi nieznajomego o powąchanie swojego telefonu.
Na pierwszy rzut oka w samym telefonie nie ma nic szczególnego:
to zwyczajny model z klapką. Ale przy dokładniejszych
oględzinach zauważam na jaskraworóżowej obudowie konstelację
utkaną z drobnych zagłębień. Wyglądają jak ślady po licznych
ugryzieniach. Patrzę na Glorię, a ona marszczy brwi. Trafiliśmy na
objazd i teraz będziemy się kręcić w kółko.
– No dalej, powąchaj go – powtarza. Przykładam telefon do
nosa.
Czuję bagno. Zgniłe owoce. Fekalia. Ciężki odór tropikalnej
dżungli.
– Bardzo mi się podoba – mówię.
– Mnie też. Richard kupił mi różowy. Nie znoszę różu. Ale teraz
nie potrafiłabym go wyrzucić. Otwórz go.
Otwieram klapkę i wyświetlacz budzi się do życia. Ale na ekranie
próżno szukać uporządkowanej sekwencji liczb i ikon: zamiast
tego mam przed sobą chaotyczną plamę błotnistego czarnego
atramentu. Najwyraźniej telefon został zmiażdżony albo przeżuty
do tego stopnia, że nie da się go już naprawić.
– Co za koszmarna droga! – rzuca Gloria, po raz trzeci skręcając
w lewo. Po chwili wyciąga dłoń w moją stronę i przykłada kciuk do
wyświetlacza telefonu. Atramentowa mgła natychmiast zmienia
się w kalejdoskopową tęczę. – Piękne, prawda? – pyta, nie patrząc
w moją stronę. – To sztuka szympansów.
Bawię się telefonem, rysuję kilka jaskrawych śladów na wyświetlaczu.
Skręcamy w kolejną drogę donikąd, a Gloria wzdycha.
Wyciąga rękę i wyrywa mi telefon. Zamyka oczy, przykłada aparat
do nosa i głęboko wciąga powietrze.
– Dopiero wczoraj dostałam go z powrotem.

Kociara

To opowieść o rodzinie ciężko doświadczonych przez los zwierząt,
które żyją na farmie we francuskojęzycznej części Kanady. To
opowieść o tym, jak zwierzęta te zostały skrzywdzone i jak powoli
dochodzą do siebie – każde we własnym tempie. Wszystko to jest
możliwe dzięki niewielkiej grupie ludzi, którymi dowodzi Gloria.
Nazywając te zwierzęta rodziną, nie chcę powiedzieć, że mają
one wspólną matkę, ojca, braci, czy siostry, choć w niektórych
przypadkach mogło się tak zdarzyć. Są one rodziną tak jak każda
grupa, dla której spoiwem jest wspólne życie, cierpienie i zwycięstwo
nad tym cierpieniem. Są ze sobą spokrewnione tak, jak my
wszyscy jesteśmy ze sobą spokrewnieni – i w tym właśnie tkwi
źródło ich wielkiego nieszczęścia.
Po raz pierwszy skontaktowałem się z Glorią w 1998 roku, kiedy
byłem studentem biologii. Chciałem zostać wolontariuszem
w fundacji Fauna, azylu dla zwierząt, który w tamtym czasie nie
istniał jeszcze tak długo. Gloria założyła go ze swoim partnerem
Richardem Allanem na liczącej dziewięćdziesiąt sześć hektarów
farmie położonej w pobliżu Chambly. O fundacji wiele się w tamtym
okresie mówiło w mediach lokalnych, krajowych i międzynarodowych,
bo właśnie wtedy trafiła do Fauny pewna wyjątkowa
grupa szympansów.
W tamtym czasie byłem jednym z tysięcy młodych studentów
biologii, którzy, zainspirowani przez kilka sławnych postaci ( Jane
Goodall, Dian Fossey, Davida Attenborough), zrobiliby dosłownie
wszystko, żeby móc pracować z małpami człekokształtnymi. Marzyliśmy
o badaniu orangutanów, goryli, bonobo i szympansów,
które większość z nas widziała dotąd jedynie w zoo albo na kartach
„National Geographic”. Dlatego kiedy po raz pierwszy dowiedziałem
się o azylu Fauna, nie mogłem w to uwierzyć. Czytając o tym
miejscu, utwierdzałem się w przekonaniu, że to moje osobiste
Shangri-la. Wyobraźcie sobie: możliwość obserwowania szympansów
na żywo, w dodatku w pobliżu najbardziej eleganckiego
i pociągającego miasta Kanady, wskutek czego odpadała konieczność
fundowania sobie samobójczej wyprawy do znajdujących
się gdzieś w Afryce Środkowej dalekich lasów deszczowych (taką
ewentualność rozważałem przez krótki czas, kiedy byłem dużo
młodszy – do chwili, kiedy dowiedziałem się z kilku lektur, na
czym tak naprawdę polega wojna domowa).
Nie wiedziałem, dlaczego szympansy zostały przetransportowane
do Fauny ze swojego domu w stanie Nowy Jork. Nie miałem
pojęcia, co tam przeżyły i z jakimi trudnościami musiały się
borykać, adaptując się życia na kanadyjskiej farmie, gdzie miały
spędzić emeryturę. Wiedziałem tylko, że chcę z nimi pracować.
Z perspektywy czasu czuję lekki niepokój, kiedy uświadamiam
sobie, jak egoistyczne pobudki mną kierowały.
Niestety, sprawy potoczyły się zupełnie inaczej, niż planowałem,
i w końcu nie zostałem wolontariuszem. Wkrótce zaproponowano
mi inną pracę – także i to zajęcie wydawało mi się spełnieniem
marzeń. Po studiach spędziłem rok w dżunglach Surinamu, w północnej
części amazońskiego lasu deszczowego, gdzie badałem
dzikie gromady kapucynek czubatych. Choć nie są zaliczane do
małp człekokształtnych, to ze względu na ich inteligencję i fakt, że
posługują się prymitywnymi formami narzędzi, kapucynki określa
się mianem szympansów Nowego Świata. Zostałem zatrudniony
przez Uniwersytet Florydy, finansowany ze środków National
Science Foundation i Leakey Foundation. Spełniły się moje marzenia,
skupiłem się na pracy, a szympansy z Fauny stały się dla
mnie odległym wspomnieniem.
Przeskoczmy teraz dziesięć lat do przodu i dorzućmy jeszcze
rezygnację z kariery naukowej oraz fakt, że zostałem pisarzem…
i oto siedzę w samochodzie Glorii, usiłujemy wydostać się wreszcie
z Montrealu, a ja staram się w jakiś sposób pogodzić nieszczególnie
atrakcyjny wizerunek tej kobiety, który powstał w moim umyśle –
z rzeczywistą wersją, którą mam obok siebie.
Stereotyp kobiety, która poświęca życie ratowaniu zwierząt, to
zadziwiająco spójna klisza kulturowa. Taką osobę często określa się
mianem szalonej kociary, czyli wariatki o wyjątkowo mało atrakcyjnej
powierzchowności, której obłęd w żadnym wypadku nie
ogranicza się do obsesyjnego pragnienia życia wśród setek kotów.
Takie kobiety powłóczą nogami, zewnętrzna część ich dłoni nosi
ślady licznych zadrapań, a w fałdach ich zwykle dość szerokich
tunik zawsze można znaleźć przynajmniej cztery ocalone przez
nie istoty. To chodząca desperacja pragnąca bezwarunkowej miłości
– a na taki układ jest w stanie pójść tylko bezdomne zwierzę.
Może się to wydawać okrutne, ale kiedy wsiadałem do jeepa, byłem
przygotowany na spotkanie z taką właśnie osobą. Miałem wtedy
wreszcie zobaczyć Glorię, po dziesięciu latach od pierwszej próby
nawiązania z nią kontaktu.
Gloria w niczym nie przypomina szalonej kociary. Niska, o pełnych
kształtach, z włosami w kolorze ciemny blond spiętymi
klamrą – okazuje się rozbrajająco atrakcyjna. Ma opaloną twarz,
delikatny makijaż i inteligentny uśmiech. Wygląda na bardzo wysportowaną,
z jej ramion i barków promieniuje siła osoby, której
nieobce są trudy pracy fizycznej. Ma na sobie elegancki beżowy
top, dżinsy, które wyglądają na drogie, czarne sandały i okulary
z ciemną oprawką: szykowny strój, który odwraca uwagę od jej
wieku (około pięćdziesięciu pięciu lat), pochodzenia (robotnicza
rodzina z Quebeku) i środka transportu (zakurzony jeep przesiąknięty
zapachami farmy). Wciąż błądzimy, starając się wyjechać
z miasta, a Gloria opowiada mi o wpływie przebywania w niewoli
na psychikę zwierząt. Zaczynam widzieć w niej kobietę uwięzioną
między dwoma zupełnie wykluczającymi się światami – to samo
można by zresztą powiedzieć o szalonej kociarze.
– To jak w Skazanych na Shawshank – mówi, opisując problemy,
z którymi borykają się uratowane przez nią zwierzęta. – Co robi bibliotekarz,
kiedy w końcu udaje mu się uciec z więzienia? Popełnia
samobójstwo. – Gloria skręca gwałtownie w prawo i wjeżdżamy na
zatłoczoną autostradę. – Nareszcie. A-20. – Dodaje gazu. – Jesteśmy
wolni!
(...)