Umysł kruka

Badania i przygody w świecie wilczych ptaków

Któregoś dnia w maju roczna Houdi ustawicznie zaglądała do środka trzydziestocentymetrowego kawałka kwadratowej plastikowej rury. Zajrzawszy w jeden koniec, wzięła zieloną piłeczkę tenisową, którą kruki od dawna już się nie bawiły, i włożyła ją do rury. Piłeczka pasowała jak ulał, więc Houdi musiała mocno popchnąć ją dziobem. Kiedy nazajutrz zajrzałem do awiarium, piłeczka leżała na ziemi. Houdi znowu ją wzięła, wepchnęła do rury, po czym nawkładała za nią suchych liści. Następnie wyciągnęła liście i piłeczkę. Całą operację powtórzyła jeszcze dwa razy. Zabawą zainteresował się Puszek, który najpierw wyciągnął liście i piłeczkę, a potem wepchnął piłeczkę z powrotem, uderzając w nią mocno dziobem, i też napchał za nią liści. Powtórzył tę operację jeszcze dwa razy. Początkowo miał trudności z umieszczeniem piłeczki w kwadratowej ciasnej rurze. W końcu przytrzymał rurę łapą, żeby się nie przesuwała, gdy wpychał piłeczkę, waląc w nią dziobem. Kiedy miał dość tej zabawy, do rury podeszła Houdi i sprawdziła, co zdziałał. Po niej w pobliże rury wrócił Puszek, sprawdził, jak rzecz wygląda, i dołożył trochę liści. Po chwili wyciągnął wszystkie liście i wepchnął piłeczkę głębiej. Następnie wyciągnął piłeczkę, wepchnął ją do rury od drugiej strony i znowu napchał liści. Po południu Puszek wyjął piłeczkę z rury i ukrył ją pod leżącymi opodal liśćmi. Z zadowoleniem podsumowałem wyniki tego eksperymentu, a mianowicie że kruki nie wystraszyły się nowego dla nich przedmiotu, jakim była rura, i że nauczyły się, iż jest pusta w środku. Może na coś im się to przyda. W późniejszym czasie spróbowałem sprawdzić eksperymentalnie, czy kruki potrafią wykorzystać znajomość natury rury, a mianowicie czy wiedzą, co się dzieje z czymś, co włożone do rury znika im z oczu.

Kruki bawiły się i figlowały chętnie, z fantazją, nieprzewidzianie i praktycznie stale. Najwyraźniej nic nie mogło ich zniechęcić, nawet czterdziestostopniowe mrozy, które nastały pod koniec stycznia. Rankiem łebki miały praktycznie siwe. Wilgoć zawarta w wydychanym powietrzu momentalnie zamieniała się w kryształki lodu, które osiadały na nastroszonych piórkach. Kruki sprawdzały wytrzymałość plastikowej bańki na mleko, którą obrabiały już poprzedniego dnia. O tym, że odczuwają mróz, świadczyły jedynie nastroszone pióra na brzuchu, sięgające łap, gdy ptaki na chwilę przysiadały.

Kruki często bawiły się patykami, ale w zimie ich najulubieńszym zajęciem stały się zabawy w śniegu. W najprostszej formie polegało to na przykucnięciu w śniegu i trzepotaniu skrzydłami, tak samo jak w trakcie kąpieli w kałuży. Ale również ślizgały się z pochyłości na brzuchu i piersi, machając zarówno skrzydłami, jak i nogami. Houdi dwa razy sturlała się z zaspy. Goliat, Puszek i Lewuska zjeżdżały z zaspy, ale się nie turlały. Miały wtedy dziesięć miesięcy i niemal bez przerwy używały głosu, najczęściej cicho gaworząc. Kładły się w śniegu na brzuchu i wykonywały wszystkie ruchy stosowane w trakcie kąpieli, zwłaszcza gdy spadł świeży puszysty śnieg, ale żeby się tak bawić, nie potrzebowały świeżego śniegu. W Boże Narodzenie 1995 roku śnieg leżał od półtora miesiąca i w wigilijny wieczór ofiarowałem Puszkowi i Houdi prezent w postaci wysokiego na jakieś sześćdziesiąt centymetrów kopca śniegu, który nagarnąłem w ich awiarium. Jak przewidywałem, nazajutrz obydwa kruki uradowały się nową zabawką. Przysiadły na kopcu, wyciągnęły kilka patyków tkwiących w śniegu. Houdi zjechała na dół, przeturlawszy się po drodze. Powtórzyła tę zabawę sześć razy. Puszek nie turlał się, ale niemal bez przerwy towarzyszył Houdi.

Wiele naszych zachowań ma zamierzony cel, nawet jeżeli sprawiają nam przyjemność. Ludzie dorośli kąpią się w pewnym celu, a w każdym razie tak sądzimy i kąpieli na ogół nie uważamy za zabawę. Zastanawiałem się, czy jeżeli analogiczne zachowanie kruków nie ma zamierzonego celu, to jest zabawą? Żeby ustalić, czy kruki kąpią się w celu higienicznym, nie zaś dla zabawy, przeprowadziłem prosty eksperyment. Starałem się ubrudzić stadko następnych hodowanych przeze mnie sześciu kruków, które wówczas zaledwie przed miesiącem opuściły gniazdo. Czy brudne ptaki kąpią się częściej, niż gdy są wymuskanie czyste? Nie było łatwo je ubrudzić, bo kruk nie da się utytłać. W końcu udało mi się je przechytrzyć, chociaż na krótko. Za pomocą pistoletu na wodę spryskałem kruki słabym roztworem miodu (którym gardzą jako pożywieniem). Zdołałem nawet sypnąć na nie trochę mąki, która przylepiła się do piór. Potraktowane miodem i mąką ptaki częściej czyściły pióra, ale ta przygoda nie skłoniła ich do kąpieli.

Żeby sporządzić naprawdę obrzydliwą miksturę, przez dzień moczyłem świeży krowi placek, następnie przetarłem go przez sito, rozcieńczyłem, po czym za pomocą konewki polałem roztworem kruki. Udało mi się spryskać trzy ptaki. Pozostałe unikały mnie jak ognia, kiedy miałem konewkę w ręku. W tej sytuacji resztę cuchnącego roztworu wlałem do puszki i zdołałem oblać jeszcze dwa kruki. Dla lepszego efektu mokre ptaki obsypałem pokruszonym torfem. Po tym wszystkim nie zbliżały się do mnie, nawet gdy wabiłem je za pomocą największego przysmaku, czyli ziemniaczanych chipsów. Wprawdzie jednorazowy eksperyment na kilku ptakach nie uprawnia do uogólnień, niemniej podam jego wynik. Otóż potraktowane krowim łajnem kruki nie kąpały się.

Krucza kąpiel sprawia wrażenie zabawy. Wiosną, skoro tylko rozmarzły rzeczki i strumienie, dwa razy natknąłem się na hałaśliwe zgromadzenia kruków, które pierzchały, kiedy się zbliżyłem. Świeży śnieg na jeszcze zmrożonym brzegu był stratowany łapami i nosił ślady rozbryzgiwanej wody i ptaków tarzających się w puchu. W miejsca, gdzie kruki stadnie zażywały kąpieli, zwabiały mnie ich krzyki, które wydawały się świadczyć o tym, że pierwsza kąpiel w roku jest dla kruków wspaniałą zabawą i czystą rozkoszą.