Słone łąki

Wybrzeże Morza Północnego

              Moja przyjaciółka Signe Parkins jest rysowniczką i artystką wizualną. Obie uwielbiamy freski. Zdążymy odwie dzić cztery z wielu okolicznych kościołów. W Danii jest ich naprawdę bardzo dużo. Norweski poeta Bjørnstjerne Bjørnson miał kiedyś powiedzieć po tym, jak wspiął się na wzgórze na wyspie Mors w Limfjorden, że sądząc po liczbie kościelnych wież, które stamtąd widział, mieszkańcy Mors są albo bardzo bogobojni, albo niebogobojnie leniwi [1].
              Pierwsze kościoły były z drewna, to tak zwane kościoły klepkowe. Potem, około tysiąca lat temu, pojawił się zapewne wzniesiony przez Anglików kamienny kościół w Roskilde. Następnie na Północ przybyli niemieccy majstrowie kamieniarscy. Mieli uczyć Duńczyków budować z kamienia i dokonali tego. W ciągu kilku następnych stuleci trudno było znaleźć osadę, w której brakowałoby kościoła. Zwykle sytuowano go w jakimś wysokim miejscu. Kościół miał być zwrócony na wschód i na zachód. Początkowo wiele z nich powstawało bez wież czy dzwonnic, z czasem jednak zwykle je dodawano: Twe miłosierdzie sięga niebios, Boże.
              Teraz kościoły są wszędzie. Wskazują ludziom miejsce, do którego przynależą. Na zachodnim wybrzeżu są niczym złociste plamy na dużych, targanych wiatrem przestrzeniach, wyróżniają się wśród plantacji na wydmach, górują łagodnie w środku wiosek. O ile nie zostały pochłonięte przez morze. Po latach stały się esencją krajobrazu, ale dzisiaj opowieść będzie o freskach. Czy raczej o sztuce. Czy też o tym, co pozostaje nienaruszone przez czas. Jednak zanim Signe i ja skręcimy do naszego pierwszego kościoła, muszę skorygować pewne błędne przekonanie: W Danii reformacja nie doprowadziła do rewolty obrazoburców. Powszechnie się uważa, że naj pierw byliśmy katolikami i ozdabialiśmy nasze kościoły fabularyzowanymi, pouczającymi komiksami. Potem staliśmy się protestantami, co przypieczętowaliśmy, sięgając po szczot ki do bielenia. A w rzeczywistości było tak: w Niderlandach przerażono się kultem obrazów do tego stopnia, że w reakcji na reformację istotnie chwycono za szczotki do bielenia ścian. Ale duńskie freski miały pouczający charakter. Nazywano je biblią dla ubogich, Biblia pauperum, gdzie określe nie „ubodzy” odnosiło się do ubogich duchem, czyli prostych i naiwnych. A takich w Danii nie brakowało, dopiero więc w XVII i XVIII stuleciu zaczęto bielić ściany, gdy freski były już nieco zniszczone i uznano je wręcz za prymitywne. Moda się zmieniła: teraz wszystko miało być białe. W XIX wieku natomiast rozsmakowano się w historii i zaczęto ponownie odsłaniać ścienne malowidła. I nadal się je odsłania[2].
              To jakieś szaleństwo, stwierdza Signe. Jak można było wpaść na taki pomysł?
              Wiatr targa samochodem.
              Głupota i moda, mówię.
              Taki jest skutek, kiedy głupiec i kulawy biorą się pod rękę, odpowiada Signe.
              My same podchodzimy do fresków z pewną naiwną afektacją. Nie szukałyśmy żadnych informacji o kościołach, po stanowiłyśmy postawić na kontakt z pastorami, kościelnymi i grabarzami, i to w niedzielę. Chcemy poznać mistrzów, którzy od tysiąca do pięciuset lat temu malowali na ścianach historie niezatarte przez czas.
             

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: julita@czarne.com.pl.