Praga

Czeskie ścieżki

Mariusz Surosz

Praga

Czeskie ścieżki

fragment

Magda zadawała dużo pytań. Początkowo sądziłem, że w ten sposób chce sprawdzić moją wiedzę albo mnie zirytować. Dopytywała o artystów, władców, których imiona wymieniałem, o budynki, które pokazywałem. Spostrzegłem, że jeśli ją coś zainteresowało, to wpatrywała się we mnie i uważnie słuchała. Jednak kiedy odwracała głowę i rozglądała się wokół, był to wyraźny sygnał dla mnie, że moja opowieść zaczęła ją nużyć.

Z zamku na Hradczanach wychodziliśmy wschodnią bramą. Na Malą Stranę prowadzą stare schody zamkowe (Staré zámecké schody). Wąskie i często zatłoczone przez turystów ponad miarę. Jest tam pomnik siedzącego mężczyzny w niedbałym kapeluszu i płaszczu narzuconym na ramiona, trzymającego gitarę. Muzyk ma wzniesioną głowę i wzrok skierowany ku niebu, a otwarte usta sugerują, że śpiewa. Nie zdarzyło mi się nigdy wcześniej, aby ktoś chciał się dowiedzieć, czy pomnik przedstawia kogoś konkretnego czy też w ten sposób uczczono anonimowego ulicznego grajka. Magda okazała się pierwszą osobą, którą zainteresowała ta postać.

– A ten to kto? – usłyszałem.

– Jest podpisany.

– Nie przeczytam. Słabo widać litery – powiedziała pochylona przy kanciastej podstawie pomnika.

– Karel Hašler. Czeski pieśniarz – odczytałem napis.

– Dlaczego tu stoi?

– Napisał piosenkę o tych schodach. Nazywa się Po starych schodach zamkowych (Po starých zámeckých schodech).

– Ładna?

– To jest wielki przebój od ponad stu lat. Czasem Czesi ją jeszcze śpiewają w gospodach.

– Zna pan ją?

– Znam, ale nie zaśpiewam – zastrzegłem.

Niewprawnie przetłumaczyłem tekst piosenki.

 

Po starych zamkowych schodach,

po schodach z kamieni

każdy wieczór dziewczę chodzi,

za rękę tu chłopca wodzi,

Serce się rumieni.

Serce od miłości płonie,

jej serce z marmuru.

Kiedy księżyc się pojawia,

pan Alois ją odprowadza

po schodach na górę.

Po schodach ją prowadzi

do Złotej uliczki.

A tam w domku malowanym,

błotem, gliną uszczelnianym,

całuje policzki[1].

 

– Aha – usłyszałem. – I dlatego, że napisał piosenkę o schodach, ma na nich pomnik? – Magda nie rezygnowała.

– Poniekąd tak, ale napisał kilkaset piosenek, to też ważna postać. Był takim wiecznym buntownikiem, bardem narodowym – szczegółowe wyjaśnienie dziewczynie, kim był Karel Hašler, wydało mi się zbyt ciężkim zadaniem w upalny dzień. Postanowiłem ją podejść. – On też oddał swoje nazwisko za cukierki – rzuciłem nonszalancko.

Jej pytający wzrok domagał się wyjaśnienia. Opowiedziałem. Podobno hamburski aptekarz odwiedził przed jednym z koncertów sławnego na cały świat króla tenorów Enrica Carusa. Dowiedział się, że śpiewak ma kłopoty z kaszlem i zamyśla odwołać występ. Zaproponował mu ziołowe cukierki, których recepturę sam opracował. Caruso spróbował wynalazku Niemca, a że słodycze szybko zwalczyły uciążliwy kaszel, wdzięczny Włoch zezwolił aptekarzowi, aby je nazwał jego imieniem. Tak powstały Caruso – Hustenbonbons, czyli cukierki na kaszel Caruso.

Wiele lat później, bo w 1917 roku, trzydziestotrzyletni czeski przedsiębiorca František Lhotský uzyskał recepturę cukierków od wiedeńskiej firmy Ericha Kirsteina i zaczął je produkować w Pradze. Lhotský zapewne sądził, że skoro w Niemczech i Austrii lecznicze słodycze znakomicie się sprzedają, to podobnie będzie i w Czechach. Jednak rodacy ambitnego przedsiębiorcy zachowali obojętność wobec jego produktu.

W grudniu 1920 roku František Lhotský pojawił się w praskiej Lucernie. W tym słynnym budynku należącym do rodziny Havlów Karel Hašler prowadził wówczas kabaret. Przedsiębiorca przekonał artystę do zalet cukierków, a co najważniejsze, uzyskał od niego zgodę na wykorzystanie jego nazwiska. Na papierze ozdobionym logo Kabaretu Lucerna Hašler w jednym zdaniu zgodził się, aby produkowane i sprzedawane przez Lhotskiego cukierki nosiły nazwę „Hašlerky”.

– Zaczęły się sprzedawać? – zapytała Magda.

– Do dziś się sprzedają – odpowiedziałem. – Później pojawiły się plotki, że Hašler sprzedał swoje nazwisko Lhotskiemu, że przedsiębiorca zaproponował mu bardzo duże pieniądze za prawo do używania nazwiska. Ale to tylko plotki. Hašler uznał, że i dla niego będzie to świetna reklama. A Lhotský go nie zawiódł. „Hašler kaszle, nie szkodzi – hašlerky go uzdrowią”[2], po czesku to się rymowało: „Hašler kašle, nevadí – Hašlerky ho uzdraví”. To i inne hasła reklamowe pracowały również na popularność artysty. A doszła tu jeszcze gra słów, bo piosenki autorstwa Hašlera powszechnie nazywano „hašlerkami”, zanim pojawiły się cukierki.

– To był popularny ten Hašler. Taki celebryta.

– Oj, był popularny i był kochany. I to bardzo. – Przez chwilę rozważałem, czy opowiedzieć Magdzie o późniejszych wydarzeniach, które rozegrały się na trzecim dziedzińcu praskiego zamku, skąd przed chwilą przyszliśmy, ale zrezygnowałem. Uznałem, że musiałbym zrobić dłuższy wykład o dziejach Czechosłowacji i wyjaśnić, jak skomplikowane politycznie było późne lato 1938 roku. Jednak gdybym się zdecydował, pokrótce przestawiłbym te fakty w taki sposób:

Nastał kryzys. Wielki sąsiad, III Rzesza, zażądał od Pragi oddania terenów, na których mieszkali Niemcy obywatele Czechosłowacji. Dotychczasowi sojusznicy naciskali, aby Praga zgodziła się na niemieckie postulaty. Władze czechosłowackie zobaczyły, że zostały osamotnione i nie mogą liczyć na pomoc „przyjaciół”, więc były gotowe ulec. Wtedy w kraju zaczęły się protesty. W Pradze tłumy manifestowały chęć obrony kraju i brak zaufania do najważniejszych polityków.

21 września 1938 roku demonstranci wdarli się siłą na zamek. Znajdujący się w kancelarii prezydenta politycy czuli się zagrożeni. Prezydent Edvard Beneš po dwóch nieprzespanych nocach spał jak kamień, a żaden z jego podwładnych nie miał odwagi go obudzić. Tłum pod kancelarią prezydenta skandował: „Dajcie na broń!” i „Chcemy generała Syrovego”[3]. Generał Jan Syrový, bohater  wojny światowej, żołnierz legionów czechosłowackich, wydawał się człowiekiem, który kiedy stanie na czele rządu, nie podda kraju dyktatowi europejskich mocarstw i poprowadzi naród do skutecznej obrony granic. Dodatkowej charyzmy dodawał mu wygląd. Syrový stracił oko i prawy oczodół zasłaniał czarną opaską. Skojarzenie z Janem Žižką samo się narzucało.

Politycy obawiali się, że nastąpi szturm na budynek. Namówili zatem generała, aby uspokoił demonstrantów. Syrový zgodził się, wyszedł na balkon. Przemówił zdecydowanym głosem. Potępił niemieckie żądania i zaapelował o spokój. Na koniec zaintonował hymn narodowy. Na chwilę podziałało. Jednak pojawiły się głosy niezadowolenia, że przecież generał niczego konkretnego nie obiecał. I tłum, choć już mniejszy, ale wciąż groźny, trwał na dziedzińcu.

Wtedy na balkonie pojawił się Karel Hašler. Nie wiadomo, dlaczego był wówczas w kancelarii. Zebrani go rozpoznali, nie mieli wątpliwości, że przed nimi stanął wielki patriota, któremu można zaufać. Hašler wygłosił płomienną przemowa i zaapelował, aby przejść na Rynek Starego Miasta, gdzie znajdował się Grób Nieznanego Żołnierza. I tłum posłuchał. Hašler wziął do ręki wielką flagę czechosłowacką i poprowadził pochód na prawą stronę Wełtawy…

– To jak się nazywają te cukierki? – usłyszałem kolejne pytanie.

– Hašlerky. – Zobaczyłem, że dziewczyna wyciągnęła telefon i zapisała nazwę. Nigdy się nie dowiedziałem, czy ich spróbowała i czy jej smakowały.

 

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.