Pałace na wodzie

Tropem polskich bobrów

Lewe oczko mu się odlepiło, temu bobru. Zyzol się zrobił. Piotr C. Kowalski staje na palcach i starannie przyczepia je obok klubra, równo jak prawe. Ostrożnie, żeby nie przetrącić wioseł ani reszty kruchej konstrukcji. Bóbr ma co najmniej dwa metry wysokości, przy czym swoje robi żółta czapka z daszkiem. Beczkowaty, trochę połatany korpus, na który złożyło się parę babcinych futer ściągniętych z pawlacza. Odziane w rękawy tych mantli łapy i drewniana europaleta pod nogami. Trochę lumpowato, ale poruty nie ma. To jest, oczywiście, bóbr na skalę naszych możliwości. Tym bobrem otwieramy oczy niedowiarkom. I nikt nie ma prawa się przyczepić, bo to jest bóbr społeczny, w oparciu o pracę całej bandy poznańskich dzieciaków z fyrtla Główna. Parę lat temu grupa animatorów kultury zorganizowała tam sąsiedzki festyn. Ulica Harcerska, wstęp za jeden uśmiech. Wuchta wiary przyszła, były muzyka, tańce i stawianie tego bobra. Miał pochodzić z recyklingu i po wszystkim również trafić do segregacji. Ale Kowalskiemu tak się spodobał, że wyprosił go u organizatorów w zamian za poprowadzenie zajęć artystycznych w lokalnej szkole. Bóbr stanął w drewutni na wsi jako obiekt przyszłych działań artystycznych. Tylko Joanna, żona Kowalskiego, coraz częściej wspomina, żeby się klamota pozbyć. Chyba więc zostanie do wiosny, a potem się zobaczy. Protokołu zniszczenia nikt wymagać nie będzie, pewnie bóbr zostanie rozebrany i stanie się frakcją suchą. Na razie trzeba go owinąć w folię, bo zanosi się na ulewę.

– Ten bóbr, proszę pana, był bardzo pracochłonny i na dodatek ekologiczny. W środku jest cały wypchany plastikowymi butelkami. Jak przyjeżdżają do nas dzieci, to im opowiadam, że malarz ma palety i że ten bóbr też stoi na palecie, ale innej, budowlanej. Niech pan zobaczy, tu jest ich więcej. Wszystkie pogryzione przez bobry. Prawdziwe bobry. Czyli to już nie są zwykłe palety, to są dzieła sztuki.

Dziełem sztuki jest też strój Kowalskiego: współczesna wariacja na temat kapelusza z bobrowego filcu, czyli oblepiona wygryzionymi trocinami bejsbolówka, oraz krawat z bobra, czyli wykonany tą samą techniką zwis męski. Bardzo to wszystko akuratne. Pod krawatem widać czarną koszulkę z napisem „Limited edition 1951, all original parts” – prezent od znajomej z Anglii na siedemdziesiąte urodziny i dowód na to, że choć nazywa się pospolicie, to człowiek z niego nietuzinkowy. Jak to C. między imieniem i nazwiskiem. C. jest niezbędne, czego dowodem prezent, jaki sprawił mu z kolei na sześćdziesiąte urodziny kolega po fachu – to była zorganizowana w jednej z poznańskich galerii wystawa dzieł sześciu różnych Piotrów Kowalskich. Same oryginalne prace, wśród twórców ten najsłynniejszy, urodzony we Lwowie rzeźbiarz i autor instalacji świetlnych, który tworzył głównie we Francji. Trudno to było potem przebić, ale żeby pomysłowi chociaż dorównać, na swoją siedemdziesiątkę C. zaprosił siedemdziesięcioro gości. Miało być siedemdziesiąt kotletów i jajecznica z siedemdziesięciu jaj. Szyki pokrzyżowała pandemia. Skończyło się na wegetariańskim cateringu bez naczyń i sztućców, paru kotletach i siedmiu jajach dla gości, którzy zostali do rana. To właśnie po tej imprezie w ogrodzie pozostała wystawka z dwumetrowym bobrem i paletami, które witają przyjezdnych.

* * *

Sierpień, krajobraz po żniwach, malowany ochrą i sjeną paloną. Zieleń bardziej butelkowa niż wiosennotrawiasta, niebo w błękicie pruskim, z burzą w zanadrzu. Statyczne kadry, rozmyte kontury. Wakacje w stadium sjesty, kiedy nie trzeba już gonić, żeby się na zapas nachapać wrażeniami, za to można po prostu odpocząć. Nienawiszcz, północna Wielkopolska, rolniczy przecinek na mapie między puszczami Notecką a Zielonką. Godzina jazdy samochodem od Poznania. Nienawiszcz? Jak to się w ogóle odmienia? I skąd te skrajne emocje w nazwie wsi? Kowalski każe pytać żonę. To ona szesnaście lat wcześniej znalazła to gospodarstwo, kupiła je, wyremontowała. Joanna Janiak przystaje na środku ogrodu, opowiada o Polakach i Niemcach żyjących tu przed wojną po sąsiedzku. I o tym, że od września 1939 roku ci sami Niemcy zaczęli swoich sąsiadów mordować. W okolicznych lasach kryje się wiele grobów z tamtych dni. Z kolei poniemieckiego cmentarza nikt nie odwiedza, więc dawno zjadła go przyroda. Współcześni językoznawcy raczej się nie pochylają nad toponimem. To przecież tylko parę domów na krzyż i dwa jeziora w środku wsi. Każdy Nienawiszcz interpretuje po swojemu. Dla jednych to jest ta Nienawiszcz, podszyta zaszłościami, inni wolą mówić o tym Nienawiszczu, być może dlatego, żeby nie wywoływać wilka z lasu. Wilki oczywiście są.

Trafiłem tu przypadkiem, niemal z marszu, gdy sądziłem, że niczym mnie już sprawa bobrów nie zaskoczy. Dziesiątki godzin wywiadów na rozkładzie, kilogramy książek na parapecie, tygodnie spędzone na bagnach i rozlewiskach. Zaczynałem czuć się bobroznawcą pełną gębą. Ale potem znajoma przesłała mi link do filmu nagranego w galerii w Bielsku-Białej. Jakiś facet opowiadał o obrazach malowanych przy współudziale bobrów. I rzeźbach, które z nimi robił. Z ekranu patrzył uśmiechnięty gość, spod kaszkietu wystawały mu siwe włosy, na szyi wisiały okulary. Mówiąc, wymachiwał okorowaną suchą łodygą, ogryzioną w środku tak, że przypominała hantle. Nazywało się to „Bardzo bobra wystawa”. Na niemal każdej z prezentowanych w tle prac było widać ślady zębów.

Kilka maili i telefonów później siedzimy w ogrodzie z kawą w filiżankach, pod dziurawą draperią z chmur w kolorze szary denim. Lato jest mokre, ale to ciągle pora roku na łażenie po trawie boso. Na dzień dobry dostaję parę prezentów: ulotki, kserówki i wyklejony trocinami magazyn kulturalny w formie książeczki. Spod pasków drewna wystają jedynie informacja o bielskiej wystawie i zdjęcie muzykującej rodziny Waglewskich.

– Lubię ich, to nie zasłaniałem – mówi Kowalski. Wśród szpargałów na stole leżą komputer i gruby katalog z podsumowaniem dorobku malarza i emerytowanego już wykładowcy Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu. – Niech pan spojrzy na autora. Zwykle podpisuję się „Piotr C. Kowalski i inni”. Albo odwrotnie: „Inni i Piotr C. Kowalski”.

– Inni to, jak rozumiem, bobry? Albo ogólniej, siły natury?

– Nie do końca. Wie pan, w sztuce jest przeważnie tak, że jeden utwór wynika z drugiego. Jeden płynnie przechodzi w drugi. Zresztą w literaturze i muzyce pewnie podobnie. Więc żeby opowiedzieć panu, co robię, musimy razem przelecieć przez tę ewolucję – tłumaczy, po czym zaczyna kartkować katalog.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.