Nie opuszczam rąk

Rozmowa z Leonem Tarasewiczem

Małgorzata Czyńska

Nie opuszczam rąk

Rozmowa z Leonem Tarasewiczem

fragment

Cybis mówił: „Malarstwo nosisz w swojej kasecie, cudowną rzeczą jest kolor”. Ty mówisz, że kolor jest alfabetem.

Wiadomo, bez alfabetu ani rusz. Malarz kolorem buduje swój przekaz. Mam bardzo prosty zestaw, podstawowy: biały, czerwony, cytrynowy, jasny żółty, pomarańczowy, ultramaryna, kobalt, trzy zielenie. Wyciskam do słoika i maluję. Tajemnica nie tkwi w kolorach, ale w tym, jak te kolory zestawisz na paszczyźnie obok siebie. Znowu wrócę do kultury terenów Wielkiego Księstwa, bo myślę, że artyści stąd wzbogacili sztukę światową siłą kolorów. Takiej głębi, mistycyzmu sztuka na Zachodzie nie osiągnęła.

Na studiach malowałeś bardzo kolorowo.

 A z kolei dyplom zrobiłem czarno‑biały. Większość ludzi później nie kojarzyła, że ja jestem z pracowni profesora Dominika, raczej myśleli, że od Zbigniewa Gostomskiego. Potem wróciłem do koloru po dwóch pobytach w Stanach Zjednoczonych. Pierwszy raz pojechałem na miesiąc w 1987 roku, bo miałem dwie wystawy w Nowym Jorku; rok później – na trzy miesiące w ramach stypendium Fundacji Kościuszkowskiej. Z pierwszego pobytu przywiozłem pejzaże amerykańskie, które miały niebieskie tło, ale i tak w Stacji Waliły zamalowałem je na czarno. Cynober z niebieskim jakoś mi jeszcze wtedy wydawał się zbyt kontrastowy. Lecz już po roku przełamałem tę kulturową barierę i malowałem żółtymi kolorami, niebieskimi, czerwienią. Paranoją było to, że dopiero w Nowym Jorku zobaczyłem czerwone farby.

O, to ciekawe!

Bo wprawdzie mieliśmy czerwony komunizm, ale jedyną dostępną czerwoną farbą był właśnie ten cynober, który produkowały zakłady w Krakowie. Dlatego w wielu polskich obrazach jest ta sama czerwień. A w Nowym Jorku, w sklepie na Pearl, można było kupić różne czerwienie.

Zwariowałeś?

No była radość z malowania tymi wszystkimi farbami. Po tym drugim pobycie te obrazy rzeczywiście stały się już takie wolne.

Czyli można powiedzieć, że Ameryka wniosła do twojego malarstwa czerwień.

Tak. Wcześniej czerwień przestudiowałem w wojsku. Malowałem wtedy emulsją. Raz musiałem namalować hasło, w tle biało‑czerwony zwis i orzeł wojskowy na tarczy. Pamiętam, jak jeden major przyjechał odbierać tę wystawę – bo miało być jakieś posiedzenie Ministerstwa Obrony Narodowej – i zadał mi pytanie: „Kapralu, dlaczego ta czerwień jest taka brązowa?”. Wziąłem puszkę z napisem „czerwona” i pokazałem mu, że tylko taka farba jest. Bo żeby czerwienie były żywe, potrzebna jest chemia na wysokim poziomie, a związki kadmu nie były wtedy w naszym państwie możliwe do zdobycia.

 Czerwona emulsja była brązowa, a czerwień olejna cynobrowa.

Ogólnie panującą kolorystyką w przemyśl e chemicznym, jeżeli chodzi o farby, był jasny orzech, średni orzech i ciemny orzech.

Jakkolwiek patrzeć – zawsze kupa.

Dlatego na przykład rosyjskie pastele są bardzo piękne, jeżeli chodzi o brązy, różnego rodzaju beże, ale nie mają błękitów, żółci i silnej czerwieni. Sytuacja ekonomiczna odbija się na sztuce w takim podstawowym stopniu właśnie, że jest kolor albo nie ma koloru. Wystarczy sobie przypomnieć, jak wyglądała sztuka z PRL‑u, z NRD, jak wyglądała sztuka Bułgarii i tak dalej, żeby to sobie uświadomić. Pobyt w Ameryce dużo mi przewartościował, bo u nas nie widzi się czerwonych gór na tle nieba z ultramaryną. Albo poświaty kolorystycznej na obrzeżach obiektów, kiedy zachodzące słońce mocno świeci. Zauważyłem wiele takich rzeczy, których u nas się nie widziało.

Lekcja koloru.

Lekkości koloru. A poza tym lekcja cywilizacji. Działało na mnie już samo to, że mogłem kupić zieloną, czerwoną czy żółtą koszulę, o czystym kolorze. U nas takie ubrania były po prostu nieosiągalne. Kiedy czegoś nie ma, trudno nawet sobie wyobrazić takie kolory.

Uwielbiasz je do dzisiaj – kolorowe koszule to hit każdego twojego wernisażu.

To w ogóle jest tak, że po ubraniu można zwykle poznać poziom cywilizacji w danym społeczeństwie. Kolor jest jej miernikiem. Dam przykład z malarstwa: w Muzeum Watykańskim jest taki pejzaż z i wieku, z czasów rzymskich, malowany przez greckiego malarza. Taką wolność, lekkość i swobodę operowania farbą malarstwo zyskało ponownie dopiero w czasach baroku. Zobacz, ile czasu musiało przejść w Europie, aby mogło dorównać oddechem temu sprzed wieków. Stroje ludowe są kolorowe, bo one zawsze stanowiły kontrast dla życia codziennego, ciężkiej pracy rolników czy robotników. Jeżeli nie produkowano jeszcze przemysłowo materiałów w jakieś kolorowe kwiaty czy pas ki, to ludzie sami musieli je wyszyć, naszyć; dzięki temu widać rozwój haftów krzyżykowych na naszych terenach. Ja nawet z daleka rozpoznaję, czy haft jest z Litwy, Rosji, Białorusi czy Ukrainy. W takim małym wyrazie kreacji powtarzanej z pokolenia na pokolenie zawiera się syn‑ teza całej kultury. A kiedy już się pojawiły te kolorowe stroje produkowane przemysłowo, połyskliwe, wzorzyste tkaniny, to chłopi bardzo chcieli w nie wskoczyć. Myśmy z Jankiem Szeremetą specjalnie jeździli na wesela i z wielką przyjemnością obserwowaliśmy, jak ludzie na wsi naśladują stroje, które widzą w telewizji. Myśleli, że tak na co dzień można chodzić. Uwielbiam też przyglądać się tradycyjnym ubiorom Hindusów. Zresztą właśnie z tego względu jeżdżę do Indii: to dopiero jest lekcja koloru.

Ostatnie lata to dla ciebie odkrycie żółci. Twoja wystawa Jerozolima w Galerii Foksal to jej wielka afirmacja, pulsujące żółcią lightboxy.

Staram się przełamywać tabu żółci w naszym otoczeniu. W Polsce nie ma jej w sztuce. Jak stara kobieta na obrazie Aleksandra Gierymskiego trzyma pomarańcze, to i tak jest nokturn, szarość. W niemieckim malarstwie żółć występuje w towarzystwie czerni, u ekspresjonistów, u Noldego. Za to malarze żydowscy kochają żółć i ją czują. Nawet w abstrakcjach Rothki to widać. A u nas w przyrodzie żółci mało, bo duże pola rzepaku i słonecznika to przecież dopiero od niedawna, od lat siedemdziesiątych, się u nas uprawia. Osa jest żółta, różne trujące rośliny, bo żółty to kolor ostrzegawczy. W codziennym życiu, w ubiorze nie funkcjonuje. Czasami zdarzy się w fantazji stroju weselnego, w telewizji, na estradzie.

Mało.

W Indiach barwy wibrują, widać takie zestawienia kolorów, na które u nas nikt by się nie zdecydował. Ubrania kobiet są niesamowicie odważne, zawsze działają na zasadzie dopełniających kolorów, pomarańczowy będzie z zielonym, niebieski z fuksją i tak dalej. To jest wspaniałe. A jak tylko dana cywilizacja zamienia się w taką zorganizowaną formę robotniczą, to wtedy wszędzie robi się szaro, buro i nijako. I znowu trzeba dużo pracy, żeby kolor podnieść na wyżyny. W latach dziewięćdziesiątych z daleka rozpoznawałem Po‑ laków za granicą po ubiorze, bo takie same kurtki, taki sam kolor khaki. Hindusi niestety podobnie zaczynają adaptować miejskie stroje. Na północy Indii, tam gdzie znajdują się uprawy herbaty Assam, Darjeeling, gdzie od dłuższego czasu trwa kontakt z angielską kulturą, mężczyźni adaptują europejski typ ubioru: noszą się na szaroburo, identycznie jak na Śląsku, identycznie jak na Białostocczyźnie. To bardzo rozczarowujące. Nawet u siebie w Gródku mam dobry przykład, bo w domu u pani Nadziei Dudzik, poetki ludowej, jest realistyczny portret jej brata w haftowanej koszuli białoruskiej – i na tym szerokim pędzlem namalowana czarną farbą jakby namiastka marynarki. Przed wojną posiadanie marynarki czy garnituru było nobilitujące, więc w ten sposób nobilitowano portretowanego. Później po takim szarym ubiorze przychodzi dalszy etap, kiedy cywilizacja staje się bardziej kolorowa, ale już takim kolorem wyrafinowanym; tu możemy mówić o średniej warstwie, ludziach w dużych miastach. A potem kultura ubioru rozwija się, sublimuje, aż wszyscy noszą się na czarno, tylko że to jest inteligentna czerń.

Publiczność na światowych pokazach mody. A z polskiego podwórka: czerń od projektantki Ani Kuczyńskiej.

Przywoziłeś sobie farby z Nowego Jorku?

No tak, zresztą przywoziłem już wcześniej ze Szwecji. Jeździłem wtedy żukiem, wziąłem nawet farby do malowania płotu. W ogóle z tych różnych wyjazdów starałem się przywozić pewne elementy osiągnięć cywilizacji. Jak remontowałem w Waliłach chodniki, to wzorowałem się na chodnikach w Nowym Jorku – tam je robią z cementu.

Jeśli chodzi o kolory, to zafascynowany jestem też meczami piłkarskimi, bo stroje zawodników są w tak żywych, czystych barwach, jakie w przyrodzie nie występują. Przepiękne intensywne żółcie, czerwienie, zielenie.

Oglądasz mecze piłki nożnej ze względu na stroje piłkarzy?

Zawsze jest to interesujący element.

Doznanie estetyczne.

Oczywiście. I sentymentalne. Bo jeżeli ktoś do mnie mówi „Trampek”, to wiem, że zna mnie z podstawówki. Wtedy cały czas grało się w piłkę nożną.

 

 

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.