Nic się nie działo

Historia życia mojej babki

Tym razem jednak było inaczej. Po raz pierwszy jechała nie „do kogoś”, lecz „dla siebie”.

Fabryka Pończoch i Rękawiczek znajdowała się tuż obok browaru. W tym drugim pracowali sami mężczyźni, w pierwszej – same kobiety. Aż sto dwadzieścia robotnic, co dla Ani, przyzwyczajonej do mniejszych, najwyżej kilkunastoosobowych grup, było początkowo oszałamiającą liczbą. Pracą zawiadował starszy Niemiec, jeden z garstki tych, którzy nie opuścili miasta po zakończeniu wojny i wcieleniu Radkowa do Polski. Został prawdopodobnie dlatego, że mało kto znał się tak dobrze na sprzęcie używanym w fabryce jak on. Ania szybko zauważyła, że kierownik lubił przechadzać się wśród pracownic i doglądać, jak im idzie. Część kobiet to drażniło.

– Jak taki mądry, to niech siada za maszyną i sam robi, psiamać! – mówiły.

Niektóre dodawały do tego kilka niezbyt parlamentarnych uwag na temat jego niemieckiego pochodzenia. Ani jednak ten starszy pan nie przeszkadzał. Była oszołomiona nową sytuacją, w której się znalazła, a przede wszystkim zachwycona samą pracą. Wrażenie zrobiła na niej już wielka hala, w której usadowiono kobiety. Nigdy wcześniej nie widziała tak rozległych pomieszczeń; jedynym porównaniem był dla niej ujsolski kościół, ale i on wydawał się drobny przy tej hali. Sam fakt zatrudnienia w takim miejscu postrzegała jako awans społeczny, nie zamierzała więc narzekać z powodu byle błahostek. Poza tym uważała, że kierownik jest sympatyczny. Gdy zepsuła się jej maszyna – a na początku zdarzało się to nader często – osobiście naprawiał sprzęt. Po wszystkim zawsze groził teatralnie palcem i ostrzegał z udawanym oburzeniem:

– Zalachna, Zalachna, żeby to był ostatni raz!

Ania wolała tego rodzaju uwagi niż połajanki matki, do których przywykła w domu. Mało tego: nigdy wcześniej nie pracowała w tak komfortowych warunkach. Nikt jej nie szturchał, nie popychał, nie krzyczał na nią tak jak matka. Z góry wiedziała, czego się od niej oczekuje. Nie musiała latać kilka kilometrów z jednego miejsca na drugie, nie nosiła ciężarów, nie wlokła krowy z powrotem do obory z powodu nagłej ulewy. Mimo początkowych problemów szybko wprawiła się w swoim zajęciu. Migiem nauczyła się też zasad panujących w fabryce – na co może liczyć, a co musi załatwić sobie sama. Na przykład jeśli ktoś pracował „na dole”, czyli w przędzalni, jak starsza siostra Ani, to dostawał codziennie szklankę mleka, a czasem drobny poczęstunek. Natomiast kobiety „na górze”, które robiły odzież z materiałów dostarczanych przez przędzalnię, musiały same zadbać o napoje i jedzenie. Brała więc z domu butelkę maślanki, do której wlewała czasem odrobinę wódki – „żeby lżej się robiło” – a w drodze do pracy dokupywała jeszcze cztery bułki. Trochę się wstydziła przed innymi kobietami, że przynosi taki skromny posiłek, więc podjadała go ukradkiem, żeby jak najmniej osób widziało. Jej samej to nie przeszkadzało, uważała, że w gruncie rzeczy jada nawet lepiej niż w domu. W każdym razie mogła wytrzymać na tym prowiancie cały dzień, sił jej na pewno nie brakowało, przeciwnie, czuła się pełna energii, a co zaoszczędziła, to zaoszczędziła.

Minęło nie więcej niż pół roku od przybycia do Radkowa, gdy na ścianie fabryki zawisło jej zdjęcie. Została przodownicą pracy. Podkreślała to w każdej rozmowie – z siostrami, matką, zalotnikami. Nawet po latach, gdy tylko podejmuję wątek radkowskiej fabryki, moja babka za każdym razem przypomina o tym zdjęciu. Do większości przejawów PRL-u odnosi się dzisiaj z dystansem, żartobliwie (choćby do faktu, że przed podjęciem pracy w Radkowie musiała, jako nieletnia, wyrobić sobie „czerwony dowód”, czyli tymczasowy dowód osobisty), ewentualnie podejrzanie bagatelizująco, na przykład gdy mówi o swoim późniejszym zapisaniu  się do partii. Ale to jedno wspomnienie napawa ją nieskrywaną dumą. Wyróżnienie musiało trafić w jakiś jej czuły punkt. Częściowo chodziło po prostu o radość, że odnajduje się w nowym, miejskim świecie:

– Kilka miesięcy wcześniej gówno po krowach sprzątałam, fabryki to od środka na łoczy nie widziałam, a potem proszę, szło mi lepij niż niejednej miastowej babie.

Istotne jest również to, że Anna wychowała się w kulcie pracy, powszechnym wtedy nie tylko w Ujsołach, ale ogólnie na wsi. Nie należy jednak mylić tego zjawiska z jego współczesnym odpowiednikiem. Dziś pracowitość to część nowoczesnej, kapitalistycznej tożsamości. Ludzie dowartościowują się świadomością, że pracują od rana do wieczora, co ma dowodzić ich zaradności i samowystarczalności. Wiejski kult pracy nie dawał samozadowolenia: jeśli wykonywało się swoje obowiązki jak należy, nie było o czym mówić. Chyba że się coś zawaliło – wtedy dostawało się burę. Praca była kwestią przetrwania, nie budowania indywidualnej tożsamości. I tak wychowana wiejska dziewczyna przyjechała do fabryki, gdzie nagle ktoś ją pochwalił za pracę. Za harowanie. Publicznie! Dla Ani to była rewelacja. Pierwszy raz od czasu, gdy wygłaszała wierszyki dla księży, czuła się doceniona.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: julita@czarne.com.pl.