Historia granatowej policji nie jest tematem zamkniętym i oswojonym. Wręcz przeciwnie, okupacyjne losy policjantów wracają dziś jako jeden z elementów walki o pamięć i mity historyczne, na których zasadza się polska polityka historyczna. Jest rzeczą charakterystyczną, że przestępstwa popełnione przez granatowych policjantów na innych Polakach nie wzbudzają już takich emocji – to w końcu, jak można sądzić, nasze „wewnętrzne sprawy”, które wyłącznie nas samych obchodzą. Zupełnie inaczej jest w wypadku historii Zagłady – jedynej części polskiej historii, która ma uniwersalne znaczenie i która wzbudza zainteresowanie na całym świecie. […] Tak się jednak składa (czego starałem się dowieść na stronach tej książki), że granatowa policja miała niebagatelny udział w wymordowaniu polskich Żydów i wchodzi tym samym w pole zainteresowania badaczy Holokaustu. Więcej, granatowa policja stanowiła istotny, niekiedy niezbywalny element niemieckiej strategii eksterminacji europejskich Żydów. Na dodatek polscy policjanci często mordowali Żydów na własną rękę, wykazując się przy tym ogromną inicjatywą. Żal tylko, że w sporze o polską niewinność mało kto pamięta o niepoliczonych dziesiątkach, setkach tysięcy żydowskich ofiar granatowej policji, ludziach, którzy mogli ocaleć, którzy mieli sporą szansę na przeżycie wojny, ludziach, o których pamięć bezskutecznie upominał się Emanuel Ringelblum.
Jan Grabowski
Długo pocieszaliśmy się, że nie mieliśmy rodzimego SS, jak w Łotwie czy w Ukrainie. Dzięki książce Jana Grabowskiego dowiadujemy się, że było gorzej – granatowi policjanci, wywodzący się z Policji Państwowej II RP, uczestniczyli w Holokauście. Eskortowali, wyłapywali i mordowali Żydów. Jürgen Stroop był im wdzięczny – wzięli udział w pacyfikacji powstania w getcie warszawskim. Autor dotarł do nieznanych wcześniej świadectw i materiałów. Jego książka to najważniejsza pozycja od czasów Sąsiadów Jana Tomasza Grossa.
Tymczasem po lekturze jego nowej książki uświadamiamy sobie, że historia policji granatowej – a także, co ważne, straży pożarnej i Baudienstu (Służby Budowlanej) – stanowi, w naszej wiedzy o okupacji, czarną dziurę [...] Grabowski przebadał zachowane dokumenty – dokumentację policyjną i akta powojennych procesów z dekretu sierpniowego - 124 z około tysiąca placówek i komisariatów, jakie istniały w Generalnej Guberni, szukając informacji o tym, czy, a jeśli tak, to jaki był udział granatowych w niemieckim mordzie na Żydach [...] Wynika zaś z nich, że policja nie tylko odgrywała ważną, a miejscami zasadniczą rolę w powodzeniu niemieckiego projektu, ale także mordowała na własną rękę, ani przez Niemców przymuszona, ani też im o swych dokonaniach im raportując. Policjanci – dodajmy od razu: nie wszyscy – mordowali, bo było można, a oni chcieli.
„Na posterunku” to dobrze napisana i obficie udokumentowana książka historyczna. Grabowski opiera swą analizę na materiałach ze 124 posterunków i komisariatów granatowej policji działających w różnych dystryktach Generalnego Gubernatorstwa. Wszystkich posterunków było około tysiąca; obsługiwali je z początku przedwojenni policjanci. (Na pracę w Polnische Polizei pozwolenia udzieliły im polskie władze podziemne). Dokumentacja z posterunków wzbogacana jest i poświadczana przez relacje ocaleńców, a także przez zapiski i dokumenty zebrane w konspiracyjnym archiwum warszawskiego getta, Archiwum Ringelbluma.
Z każdą stroną „Na posterunku” łuski spadają z oczu. Uczestnictwo w egzekucjach było dobrowolne, za odmowę nie groziły żadne poważne konsekwencje, ot, drwiny kolegów, ewentualnie przesunięcie do gorszej służby.
„Na posterunku” to lektura niełatwa, ale uświadamiająca nam po raz kolejny, że historia w zasadzie nigdy nie jest czarno – biała.
Jan Grabowski nie po raz pierwszy demonstruje swój warsztat niestrudzonego badacza archiwów i innych źródeł oraz metodę badania szczegółowego. Gdy się da, wieś po wsi, miasteczko po miasteczku, od policjanta do policjanta [...] Jest to lektura trudna i ciężka, ale obowiązkowa.
