Motory rewolucji

Grzegorz Szymanik

Motory rewolucji

fragment

Król pieczarek

Antoine z Aleppo trzyma w portfelu trzy papierowe amulety.

Kartki złożone są starannie jak najdroższy testament. Rozwija je powoli na drewnianym stole.

Kartka nr 1: „I sekretarz Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej gen. Wojciech Jaruzelski”.

– Wojtek! – Antoine stuka w kartkę palcem. – Czy on żyje? Powiedz!

Kartka nr 2: „Bolesław Bierut 1948–1956, Władysław Gomułka 1956–1970, Edward Gierek 1970–1980…”.

 I tak dalej, i tak dalej.

Gdzieniegdzie Antoine się pomylił, przekreślił słowa albo daty i obok nakreślił je na nowo. Amulety Antoine’a są już pożółkłe i kruche. Antoine jest krępy, niski i ma wąsy jak każdy Syryjczyk.

Zza drzwi dobiega gwar uliczek starego Aleppo. Handlarze sprzedają orzechy, jedwab, wątroby, słodycze. Między jedwabiami i słodyczami są korytarze. Bazar składa się z korytarzy i te korytarze są wszędzie: jeden prowadzi do studni, drugi do miasta, trzeci do meczetu. Korytarzami biegają dzieci. Jest upał, więc głowy zmoczyły pod kranem. Krzyczą, denerwując znudzonych wąsaczy, którzy pociągają fajki wodne i wpatrują się w ekrany telewizorów, gdzie zgrabne arabskie dziewczęta pląsają w kółku. Nad Aleppo nadciąga noc. Gęsta i parna. Antoine przeciera czoło chusteczką.

 – Czy Edward Gierek umarł? – dopytuje. – A u Stanisława Kani co słychać?

Na drewnianym stole Antoine kładzie trzeci amulet: dokument z kontroli granicznej z 1988 roku. Wtedy Antoine był w Polsce po raz ostatni. Wcześniej przyjeżdżał dziesięć razy, handlował pieczarkami. Lało się wino, były dyskoteki, dziewczyny.

– Beerel – wzdycha z tęsknotą Antoine („beerel”, bo w języku arabskim bezdźwięczne „p” nie istnieje).

„Beerel”. Wszystko zależy od punktu widzenia, wszystko jest kwestią różnicy.

Dla Antoine’a komunistyczna Polska to był raj wolności, to była dekadencja, nowoczesny i otwarty Zachód, wymarzona swoboda. Antoine jechał do Polski, tak jak Polacy wyjeżdżali do NRD, a ci z NRD próbowali dostać się do Berlina Zachodniego. Wszystkim w równym stopniu się wydawało, że złapali za nogi samego Pana Boga i że ich przeniósł do raju. Antoine przyjeżdżał do Polski, bo Syria i Polska złączone były socjalizmem.

 Zachodnie wojska okupacyjne opuściły Syrię w kwietniu 1946 roku i pozostawiły kraj w gorączce wolności. W gorączce najłatwiej zarazić ludzi ideami. Zamachy stanu (jedynie w 1949 roku są trzy), potem wojna z Izraelem, potem jednoczenie z Egiptem, potem zerwanie z Egiptem. Zbrojenia i znów przewroty, sojusze. Panarabizm i socjalizm arabski.

W 1963 roku zamachu stanu dokonuje partia Baas. Głosi hasła: „jedność, wolność, socjalizm”. Arabowie uczą się Marksa, a opozycja zostaje zlikwidowana. Cztery lata później Syria staje się tak radykalna i tak marksistowska, że przestaje się to podobać samym Sowietom. Baasistowski minister obrony generał Hafiz al-Asad dokonuje więc kolejnego zamachu stanu. Czołowi marksiści zostają aresztowani, a stosunki ze Związkiem Radzieckim poprawiają się. W Syrii zwiększa się liczba radzieckich doradców. Młodzi Syryjczycy jadą studiować do krajów demokracji ludowej, rozkwita handel z demoludami, a Antoine rusza po swoje pieczarki.

Hafiz al-Asad zmarł w 2000 roku. Władzę po ojcu ma przejąć jego młodszy syn, Baszszar, ale nie jest w Syrii zbyt popularny.

– Nie ma zdolności – uważa Antoine.

Jest też za młody, prezydentem można było zostać po ukończeniu czterdziestu lat, a on miał ledwie trzydzieści cztery. Skoro nie może szybko się postarzeć, parlament szybko wprowadził do konstytucji poprawkę, obniżając wymagany wiek – dokładnie do trzydziestu czterech lat.

 – On nie ma zdolności. – Syryjczycy kręcą jednak głowami.

Baszszar, dzięki stronnikom ojca, zostaje jednak prezydentem i zaskakuje wszystkich, bo zaczyna Syrię modernizować. Reformy są małe, ale stopniowo przez uchylone okno wpada do kraju trochę świeżego powietrza. Powstaje pierwsza prywatna gazeta, tygodnik „Latarnik” („Ad-Dumari”). Sam Baszszar poślubia Asmę al-Achras, kobietę otwartą i nowoczesną, która pracowała wcześniej w Anglii jako analityk finansowy.

Wkrótce okazuje się, że można zrobić niewiele więcej. Baszszar staje się zakładnikiem dawnych ministrów i zwolenników ojca, dzięki którym został prezydentem. Okna znów zostają zamknięte.

– Widzisz, on nie ma zdolności – kręci głową Antoine – ani głowy do polityki. Nie tak jak Hafiz ani jak polscy komuniści – wzdycha i stuka palcem w papierowe amulety.

 No po prostu zupełnie nie ma zdolności.

Syria, 2009