Mekka

Święte miasto

Pielgrzymkowy autobus utknął w niemiłosiernym korku. Przyglądałem się, jak zasnute poranną mgłą kłębowisko pojazdów ciągnie się kilometrami. Żółte autobusy, dokładnie takie jak te, które w Ameryce dowożą dzieci do szkoły, były oklejone dużymi napisami w językach arabskim i angielskim. Wokoło kotłowały się wzburzone fale białego materiału, który okrywał niezliczoną rzeszę pielgrzymów. Jedynym znakiem istnienia indywidualności w tym oceanie były różne odcienie ludzkiego ciała. Wszyscy pielgrzymujący mężczyźni noszą ten sam tradycyjny strój – ihram – złożony z dwóch płatów pozbawionego szwów materiału, które zakłada się w taki sposób, by jedno ramię pozostało odkryte. Ten potężny, falujący tłum – jakieś dwa–trzy miliony ludzi – napływa z całego świata. Wszyscy zmierzają w wyznaczonym czasie właśnie do tego miejsca – do Mekki.

Po przybyciu do celu stłoczeni pielgrzymi krążą po mieście i okolicach, przemieszczając się między świętymi miejscami. Fala, którą obserwowałem, miała ich przenieść z Muzdalify, gdzie spędzili noc pod gołym niebem, do Miny, jakieś pięć kilometrów dalej, gdzie mieli symbolicznie upokorzyć szatana, rzucając kamieniami w trzy słupy. Teraz jednak impet tego potężnego przypływu jakby osłabł, co przypominało falę, która natrafiła na wąski przesmyk. Jej spieniony grzbiet na razie nie dawał po sobie poznać, że postępuje naprzód. Gdy tak się temu przyglądałem z dogodnego miejsca, zafascynowało mnie coś innego niż chwiejna dynamika tego pozornego bezruchu – niespokojne przestoje właśnie stawały się częścią tradycji, równie zwyczajną, jak pielgrzymkowy strój. Przerzucanie z miejsca na miejsce tak wielkiej rzeszy ludzi przy użyciu najnowocześniejszych środków transportu często prowadzi do powstawania korków. Już od jakiegoś czasu uważałem, że moje wzniosłe ideały i oczekiwania względem doświadczeń w tym szczególnym czasie i miejscu były zdecydowanie wygórowane. Zapewne to rozdźwięk między ideałem i rzeczywistością skłonił mnie do refleksji. Możliwe, że sprawiła to także powaga miejsca. Gdy tak patrzyłem na scenę rozgrywającą się przede mną, mój wzrok skupił się na jednym autobusie i tylko jednej twarzy.

Autobus tkwił w ogromnym korku. W którymś z okien zobaczyłem pielgrzyma. Siedział bez ruchu, a jego pomarszczoną twarz rozświetlały oczy o zdecydowanym spojrzeniu sięgającym gdzieś poza horyzont. Zafascynowany tym widokiem przedarłem się przez gwar, jakbym unosił się nad nim i płynął ku temu starszemu człowiekowi. Gdy przeciskałem się przez tłum, zdałem sobie sprawę, że i on miał świadomość, że się do niego zbliżam, choć jego wzrok był nadal utkwiony w tym samym punkcie, a on sam ani drgnął. Poruszył się dopiero, gdy dotarłem bliżej. Bardzo ostrożnie, stosownie do wieku i z ogromnym wysiłkiem przedzierał się przez falę, by wyjść z autobusu. Trwało to całe wieki. Uważnie obserwowałem jego chwiejne kroki. Gdy stanął przede mną, od razu zrozumiałem, dlaczego właśnie on przykuł moją uwagę. Emanowała z niego pogoda ducha, otaczał go błogi spokój. Nie mówiąc ani słowa, wyciągnął rękę, w której trzymał dwa prześcieradła, i podał mi je. Chwyciłem je instynktownie i poszedłem za nim.

Wydostaliśmy się z tłumu i doszliśmy do spokojnego miejsca z dala od drogi, gdzie dał mi znak, bym rozłożył na ziemi jedno z prześcieradeł. Poranna bryza targała nim jak żaglem. Rozprostowałem je na ziemi, a on złożył na nim swoje kruche ciało i się rozluźnił. Gdy już spoczął, skinął do mnie głową. Wyczuwałem w tym jego wdzięczność. Siedziałem obok niego, sam nie wiem, jak długo. Nie rozmawialiśmy. Zresztą nie było nic do powiedzenia. W pewnej chwili zrozumiałem, że przekroczył horyzont. Delikatnie i z szacunkiem przykryłem jego ciało drugim prześcieradłem. Dopiero wtedy się zaniepokoiłem. Co powinienem teraz zrobić? Co z pogrzebem? Jakie są procedury? Komu to zgłosić? Jak uchronić jego ciało przed zadeptaniem przez nagły nawał tłumu? Pozostałem z tymi pytaniami, podczas gdy on miał już odpowiedź – osiągnął swój ostateczny cel.

Było to 16 grudnia 1975 roku. Wypełniałem wtedy jeden z najważniejszych religijnych obowiązków muzułmanina – odbywałem hadż, pielgrzymkę do Mekki, świętego miasta. Byłem zachwycony, podekscytowany i jakoś złączony z ponad dwoma milionami pielgrzymów, którzy przybywali w tym samym celu. Miałem nadzieję powrócić umocniony duchowo. Ten starzec natomiast przybył, by umrzeć. Odniosłem wrażenie, że znał ukryte znaczenie hadżu lepiej niż ja.

Mekka, miejsce narodzin islamu i Proroka Muhammada, jest najświętszym miastem tej religii. To miasto, które znam od zawsze, podobnie jak niemal wszyscy muzułmanie. Odwiedzić Mekkę choćby raz w życiu to podstawowy obowiązek. Jednak większość muzułmanów pewnie nigdy nie zobaczy tego miasta, choć z pewnością – począwszy od chwili, gdy uczono ich, jak należy się modlić – znają jego topografię, może nawet uczyli się jej na pamięć. Każde muzułmańskie dziecko w trakcie pierwszej lekcji przygotowującej do modlitwy uczy się ustalać, gdzie znajduje się Mekka, by potem móc się pokłonić w kierunku miasta, i to nie raz, lecz pięć razy dziennie.

W naszym domu w pakistańskim Dipalpurze, gdzie się urodziłem i spędziłem dzieciństwo, wisiał na ścianie stary, sfatygowany kalendarz. W zasadzie była to chyba jedyna ozdoba, jaką mieliśmy w domu. W kalendarzu zamieszczono zdjęcie (raczej kiczowate, jak mi się teraz wydaje) przedstawiające Święty Meczet, który jest sercem Mekki, i jego wysokie minarety widoczne na tle okalających go wzgórz. Sercem meczetu jest Al-Kaba, prosta sześcienna budowla, okryta płachtą czarnego, haftowanego złotem materiału, która znajdowała się w samym środku zdjęcia i hipnotyzująco przyciągała wzrok. Tylko przyglądając się bardzo wnikliwie, można było spostrzec, że białe strumienie wokół tego centralnego miejsca to tłum pielgrzymów. Tuż nad minaretami widniało arabskie słowo „Allah” wykaligrafowane grubą kreską.

Upłynęło tyle czasu, a wizerunek Al-Kaby z naszego ozdobnego kalendarza wciąż pozostaje w mojej pamięci. Pierwsze zdjęcie, jakie w życiu zobaczyłem, utwierdzało mnie w przekonaniu, że choć Bóg jest wszędzie, to jednak w jakiś szczególny sposób boska moc skupia się w tym jednym miejscu, a Al-Kaba jest po prostu domem Boga. Tamta fotografia, tak jasno dająca znać o boskiej obecności, ukształtowała pierwotną więź, która, jak wiedziałem już wtedy, nierozerwalnie łączyła mnie z tym miejscem na zawsze. To przekonanie zrodziło się z dziecięcej niewinności, a wszystko, czego się później uczyłem, miało je jeszcze bardziej wzmocnić. Dorastało wraz ze mną, w miarę jak rozwijało się moje rozumienie tych spraw. Nie tylko mnie towarzyszy to poczucie osobistego przywiązania. Ponad miliard ludzi żyje tą samą miłością i tym samym uwielbieniem, łączą ich te same pragnienia i marzenia. Jest to więź, która jednoczy muzułmanów – Mekka i ja to jednocześnie Mekka dla wszystkich. Przebywanie w Mekce jest fundamentem indywidualnej tożsamości, a także klamrą spinającą całą ogólnoświatową wspólnotę.