Mazel tow

Jak zostałam korepetytorką w domu ortodoksyjnych Żydów

Około ósmej wieczorem przyjechaliśmy z Nimą rowerami do Schneiderów. Chodniki, zazwyczaj pełne ludzi w żydowskich ubiorach, były teraz puste, ulice – wyludnione. Samochody prawie zniknęły. Nabożeństwo w synagodze już się skończyło. W domach, do których dało się zajrzeć, widać było ludzi, paliły się świece i lampki olejowe, nie tylko menory.

Poproszono nas, żeby nie dzwonić, nie używać żadnej elektryczności. Drzwi wejściowe były uchylone i zgodnie z instrukcjami weszliśmy i zamknęliśmy je za sobą. Trzy zamki i tyle samo rygli.

Mogliśmy użyć windy, „Goje mogą, nawet w szabat”, ale zrezygnowaliśmy. Z butami w rękach weszliśmy po schodach, starając się nie czynić żadnego hałasu.

Myślałam, że szabat obchodzi się w uroczystej ciszy, trochę jak w kościele, gdy podczas eucharystii dźwięki i ruchy dochodziły tylko od ołtarza, a wierni mogli mówić lub śpiewać jedynie na znak duchownego. Okazało się, że to nieprawda. Jeszcze zanim doszliśmy na piętro, dobiegły nas zaraźliwe śpiewy, głębokie męskie głosy, a potem głośne śmiechy, także kobiet.

Państwo Schneiderowie czekali na nas na szczycie schodów. Przy powitaniu pan Schneider objął serdecznie Nimę, tak jak to robią mężczyźni na Bliskim Wschodzie. Oparłszy głowy jeden na ramionach drugiego, poklepywali się po plecach.

Pani Schneider i ja spojrzałyśmy na siebie. Pocałowała mnie dwa razy. Wręczyłam jej bukiet kwiatów, który kupiliśmy z tej okazji. Przyjęła go z wdzięcznością, prawie zawstydzona. Skinęła głową w kierunku Nimy z serdecznym wyrazem twarzy.

Pan Schneider powiedział:

– Prosiliśmy, żebyście nic nie przynosili, tylko siebie! – Po czym zaśmiał się głośno, a my, trochę ciszej, śmialiśmy się razem z nim.

Mini Sara, która zdążyła już przerosnąć siostrę, lawirowała między kuchnią, salonem a schodami i co chwilę wołała do nas „szabat szalom”, machając rękami i wcale na nas nie patrząc.

Jakov, teraz, kiedy jego brat Simon walczył w armii izraelskiej, najstarszy syn, stanął obok ojca. Przyglądał się Nimie przez nowe okulary. Wymienili uścisk dłoni, a Jakov badał wzrokiem mojego chłopaka, tak jak rodzice na całym świecie oceniają przyszłego zięcia: krytycznie, z lękiem w sercu i z zaciekawieniem. Do mnie skinął głową: „Ach, więc to on”.

Nima poklepał Jakova po ramieniu, gestem z rodzaju „między nami mężczyznami”, taka kordialność wprawiła Jakova w zakłopotanie. Zasłonił ręką rumieniejącą twarz i pełną dłonią poprawiał myckę na głowie, jakby chciał sprawdzić, czy jeszcze tam jest.

Elzira w subtelnym makijażu i lekko dopasowanej granatowej sukience z koronkowym kołnierzykiem wyglądała jak młodziutkie skrzyżowanie Cindy Crawford i Julii Roberts. Nie unikała wzroku Nimy, a kiedy wyciągnął do niej rękę – chociaż go uprzedzałam, żeby tego nie robił – przywitała się serdecznie „enchantée de vous connaître, miło mi pana poznać”.

Ja przeżyłam cały szabat w oszołomieniu. Pamiętałam lepiej wszystko, co zdarzyło się wcześniej, niż samą kolację, która po uroczystym błogosławieństwie przypominała raczej hałaśliwe spotkanie południowoeuropejskiej rodziny, gdzie małe i duże dzieci są w centrum uwagi, nie tylko młodzi Schneiderowie, ale także czwórka maluchów z innej rodziny. Dzieci wchodziły pod stół, bawiły się w chowanego, mogły jeść z łokciami na stole.

Stół, przedłużony z obu stron dodatkowymi blatami, był ogromny. Siedzieli przy nim różni nieznajomi w tradycyjnych ubiorach ortodoksyjnych Żydów. Kiedy weszliśmy, twarze przynajmniej trojga z nich nagle znieruchomiały jak zegar. Szukałam wzrokiem babci Pappenheim, ale jej nie było.

– Szanowna matka jest z wizytą u mojej siostry w Amsterdamie.

Na obficie zastawionym stole znajdowało się mnóstwo specjałów, których nazw nie znałam i nie zapamiętałam. Nie wiem nawet, czy pomagałam je przygotować. Plecione chałki, które Elzira i Irma upiekły po południu, czekały na srebrnym półmisku. Obok stały słoik miodu i solniczka. Gdzie się podziały służące? Czy zmywały wszystko w kuchni? Skąd wzięło się tyle przysmaków?

Kilka spraw zapamiętałam bardzo dobrze.

Towarzystwo prowadziło bardzo głośne rozmowy, czasami przypominające kłótnie, słychać było różne języki: hebrajski, jidysz, niderlandzki, angielski, francuski.

Nie stawiano nam prawie żadnych pytań. Wszyscy mówili naraz, hałas był niemożliwy. W rozmowach używano nie tylko słów, ale i gestykulowano jeden przez drugiego. Wszyscy sięgali przez stół po rozmaite dania. Podczas jedzenia brano na kolana dzieci.

Pan Schneider i Jakov czytali fragmenty siduru, hebrajskiego  modlitewnika. To, że czytali go razem ojciec i syn, miało wzmacniać więź między nimi. Pamiętam, że pomagał im sześcioletni kuzynek, który potrafił już płynnie czytać po hebrajsku. Jedną ręką wodził palcem po literach księgi, a drugą podszczypywał w udo siedzącą obok siostrzyczkę. Nie wiem, czy dobrze sobie przypominam, ale pan  Schneider do czytania tekstu nie używał chyba palca, tylko srebrnej wskazówki zakończonej dłonią z wysuniętym palcem wskazującym zwanej jad, którą przesuwał po słowach.

Pamiętam, że Nima kilkakrotnie szturchał mnie pod stołem. Kiedy pan Schneider opowiadał szmonces o umierającym Żydzie i jego wspólniku, kiedy Elzira upuściła widelec, kiedy pani Schneider przyglądała mu się zmrużonymi oczami i kiedy za długo wpatrywałam się w ciotkę dzieci i nie zorientowałam się, że się zagapiłam.

Jedliśmy pewnie pyszne rzeczy, ale w pamięci został mi tylko słodkawy, orzechowy rosół z kury. Nie pamiętam nawet smaku ani konsystencji knedli z macy, które sama lepiłam.

Mężczyźni śpiewali pełną piersią zemirot, pieśni szabatowe, a ja spuściłam oczy, chyba dlatego, że poruszyła mnie intymność tych żywiołowych śpiewów. Patrzyłam uważnie spod rzęs i czułam się podglądaczem.

Byłam zazdrosna o to, jak oczywistą sprawą jest dla nich śpiewanie razem pieśni, nie pozostałam obojętna na głęboką wiarę tych ludzi i ich potrzebę wspólnego śpiewania. Podziwiałam emanującą z niego więź. Mężczyźni spontanicznie tworzyli swoją historię, która wykraczała daleko poza osobiste doświadczenia. Nie znałam takiej siły i kiedy tam siedziałam, myślałam, że ludzie i narody śpiewające razem pieśni czują silniejszą więź niż ci, którzy tego nie robią. I żałowałam siebie.

Myślałam o swoich urodzinach w dzieciństwie.

Zapraszałam w ten dzień do domu wszystkie zaprzyjaźnione dzieci. Marokańskie, tureckie i greckie z Meulenberga nie reagowały na zaproszenia. Ich rodzice nie znali tradycji urządzania urodzin dzieciom, a ponieważ nie znali obyczajów kraju gospodarzy, czuli się niepewnie i nie chcieli posyłać córeczek do rodziny flamandzkiej, a już na pewno nie takiej, w której matka jest nauczycielką. Nad naszymi światami unosiła się jakby mgiełka wstydu. Jeśli wyjątkowo jakaś dziewczynka z rodziny migrantów się pojawiła, to nigdy nie brała w pełni udziału w zabawie. Bo wszystko było po holendersku, bo czuła, że wszyscy się jej przypatrują, bo nie znała zwyczajów, bo byliśmy bogatsi od niej, bo wiedziała, że jej rodzice nigdy takich urodzin jej nie zorganizują. Stała zawsze z boku. Teraz ja stałam z boku podczas uroczystości szabatowych. Zaproszenie przyjęłam jako komplement. W salonie Schneiderów nie mogłam się jednak pozbyć wrażenia, że wkroczyliśmy w jakiś prastary obraz, tableau vivant, do którego świata nie bardzo należeliśmy. I być może nie mieliśmy tam czego szukać.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.