Kobiety i inne potwory

Tworzenie nowej mitologii

Niebezpieczna uwodzicielka jest chyba najbardziej uniwersalną potworą, znaną nam z wielu kultur. W Ameryce Środkowej nazywa się, zależnie od kraju, Sihuanaba, Cegua lub Ciguapa i pojawia się jako długowłosa kobieta w kąpieli. Dopiero poniewczasie okazuje się, że zamiast twarzy ma pysk konia albo trupią czaszkę. W Kolumbii to Patasola, jednonoga kusicielka, która pożera mężczyzn, a w Brazylii – śpiewająca Iara. Rdzenni mieszkańcy Ameryki Północnej opowiadają o Kobiecie Łani, która czasem jest neutralnym, niegroźnym duchem, a kiedy indziej mści się na mężczyznach. Ci, opętani jej urodą, porzucają swoją społeczność i jej wartości. W Skandynawii taka postać nazywa się Huldra i ma paskudny ogon krowy albo lisa, a jej plecy przypominają zbutwiały pień drzewa. W Szkocji piękna glaistig kusi ofiary śpiewem i wypija ich krew. Nie zapominajmy też o sukubie ze średniowiecznych legend chrześcijańskich, mających swoje korzenie w Starym Testamencie. Ten demon uwodzi mężczyzn i – jak twierdzą niektórzy – kradnie ich nasienie. We wszystkich epokach na całym świecie te straszliwe istoty rozbudzały w mężczyznach lubieżne żądze i ściągały na nich nieszczęścia, idące z tymi żądzami w parze: śmierć, wykluczenie ze społeczności albo po prostu zrobienie z siebie idioty.

Chociaż metody kuszenia się zmieniają (piękny głos, piękna twarz, piękne ciało), to historia zwykle wygląda podobnie: na pozór powabna kobieta okazuje się jednocześnie groźna i odrażająca. Nie do końca wiadomo, która zdrada jest gorsza: śmierć (przez pożarcie, wykrwawienie bądź stopniową utratę sił) czy odkrycie końskiego pyska, krowiego ogona, pokrytych korą pleców, braku nogi. Uwodzenie to jedyna broń dozwolona kobietom, to nasz cel, coś, co sprawia, że jesteśmy prawdziwe. Ale też, że jesteśmy kłamstwem. Ten sposób zdobycia mężczyzny polega na obietnicy spełnienia jego pragnień, tak by zauważył nasze wady dopiero wtedy, gdy już będzie dla niego za późno.

W starożytnej Grecji potwory niejednokrotnie miały twarz pięknej kobiety. Często pełniły funkcję opowiastki umoralniającej, przestrzegającej przed tym, co czai się za fasadą kobiecości. Potworność uwodzicielskości uosabiały syreny, istoty o głowach kobiet i ptasich ciałach – zwabieni ich śpiewem żeglarze rzucali się do morza i tonęli. Najczęściej występują w trzy, czasem tylko we dwie, i noszą różne imiona, zwykle tłumaczone jako „pięknie śpiewa”, „miesza ci w głowie” albo coś w tym rodzaju. Właśnie tym się zajmowały: pięknie śpiewały i mieszały ludziom w głowach.

Istniały trzy sposoby na wyjście cało z opresji: zatkać sobie uszy, uniemożliwić opuszczenie okrętu albo śpiewać głośniej niż one. Załoga bohatera Odysei stosuje pierwszą metodę. Zgodnie z radą Kirke, gdy tylko żeglarze słyszą pierwsze dźwięki syreniej pieśni, natychmiast zatykają sobie uszy woskiem. Sam Odys wybiera drugi sposób: każe się przywiązać do masztu i poleca swoim ludziom, by nie reagowali na jego błagania o uwolnienie, tylko mocniej zaciskali więzy. Argonauci, którzy również przepływają obok wyspy syren podczas wyprawy po złote runo, mają tajną broń: Orfeusza. Zagłusza on śpiew syren własną pieśnią (ale i tak jeden z żeglarzy wyskakuje za burtę). Niewykluczone, że istnieją jeszcze inne metody obrony przed syrenami, jednak wzmianki o nich nie dochowały się do naszych czasów. Możesz zadbać o to, by nie słyszeć albo nie móc się ruszyć, ale na tym koniec.

Syreny nie były piękne, a w każdym razie, nawet jeśli były, nie miało to znaczenia (pół kobiety, pół ptaki, ale może właśnie w takich gustujesz). Żeglarze, których zgubiły, nie widzieli ich twarzy. Miały do zaoferowania towar oddzielny od urody, choć uroda często go zwiastuje. Ich towarem było kuszenie.

Kuszenie nie jest tożsame z urodą ani seksem. To obietnica seksu albo czegoś innego, bo przecież nie znamy słów pieśni syren. Margaret Atwood w wierszu o syrenach wyobraża sobie, że chodzi o zapewnienie, które wszyscy pragniemy usłyszeć: „jesteś wyjątkowy / w końcu”. (…) U Homera, który prawdopodobnie miał lepsze pojęcie o tych sprawach, syreny wabią Odysa obietnicą, że będą sławić jego imię i przepowiedzą mu przyszłość, za to Apollonios w opisie wyprawy Argonautów w ogóle nie wspomina, o czym śpiewały. (…) To tylko różne powierzchnie tego samego kuszącego klejnotu. Ważna jest obietnica, oferta: mamy coś, czego pragniesz. To nie musi być seks, ale w końcu wychodzi na to samo, bo wszystko, czego pragniemy namiętnie, jest w swej istocie seksem.

Sposób odczytania mitu o syrenach zależy od tego, po czyjej stronie stoimy, i to może jeszcze bardziej niż w przypadku innych potworów. Są potworami, w antycznym znaczeniu tego słowa, ponieważ stanowią hybrydę dwóch różnych istot. Ale czy są nimi dlatego, że ich wyspa jest usłana trupami? Przecież nikogo nie zabiły. Mężczyźni sami rzucili się w fale.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: julita@czarne.com.pl.