Najpierw była Albina. Skończyła parę klas w wiejskiej szkole, na więcej nie pozwolił jej ojciec. Potem Hanka – już z maturą, pracowniczka biurowa kopalni, w młodości nawet sportsmenka. A po Hance – Maciek, absolwent dobrych studiów, miejska inteligencja. Pozornie brzmi to jak modelowa historia awansu na tle XX wieku. Jednak przez kolejne strony tego autobiograficznego eseju przewija się niepokojące pytanie: czy to rzeczywiście był awans? Bo przecież żeby mówić o swoim lepszym życiu, trzeba założyć, że poprzednie było gorsze. A kiedy uznaje się, że wreszcie zostało się kimś, to zakłada się przy tym milcząco, że poprzednicy w sztafecie pokoleń byli nikim.
Maciej Jakubowiak na warsztat bierze swoją rodzinę, ale własna historia jest dla niego punktem wyjścia do przyjrzenia się awansowi społecznemu w szerszym ujęciu. Jaką rolę naprawdę odgrywają w nim edukacja, państwo, praca? Co nam po nim zostaje: opowieści rodziców i dziadków, stosunek do pieniędzy i podróży, a może brzuch? I jak opisać to, że choć jest lepiej, to może nie do końca się udało?
Jeśli tak jak ja czekaliście na polskiego Eribona, oto on. Ten pięknie napisany esej opowiada losy zwykłej rodziny, wyjaśniając, w jaki sposób bieda i wykluczenie przeorały kilka pokoleń Polaków. Hanka, która czuła się nikim, miała szczęście: utalentowanego syna, który dostrzegł w niej wspaniałą bohaterkę literacką. Ale to on jest jej dłużnikiem i o tym także jest ta książka. Błyskotliwa, wzruszająca i ważna.
Nie mogłam się oderwać. Jakubowiak pisze świetnie. Aż mi gula z zazdrości skoczyła.
„Hanka” ma […] szansę stać się tak ważna dla Polek i Polaków, jak ważny był „Powrót do Reims” dla francuskich czytelników.
Jakubowiakowi udało się wyjść poza osobistą opowieść i uczynić z Hanki socjoautobiograficzny esej mieszczący w sobie historię awansu, historię ludową, historię rodzinną, podwójną herstorię (równie ważną bohaterką jest tu Albina, matka Hanki) oraz autofikcję, której centrum stanowi bohater-narrator Maciek. […] Świetna i ważna książka stanowiąca przyczynek do szerszej dyskusji.
Kilkadziesiąt lat temu do awansu społecznego wystarczył jeden duży krok, dziś coraz częściej drobimy w miejscu, bo furtka promocji się domyka. Maciej Jakubowiak, niczym „polski Didier Eribon”, wyjaśnia, co dziś znaczy kapitał kulturowy i czy znajomość „Pana Tadeusza” wystarczy by nie stać się cyfrową biomasą.
Jakubowiakowi udaje się coś niezwykłego, niełatwego i rzadkiego. Z jednej strony realizuje strategię ekstremalnej szczerości i zaangażowania, obnaża się przed czytelnikami ze swoimi słabościami, mówi o rzeczach, które mogą zostać uznane za wstydliwe, o różnych „brzydkich uczuciach", by użyć kategorii Sianne Ngai. Z drugiej pisanie to u niego stan wzmożonej intelektualnej czujności – wobec słów, kategorii, schematów, za pomocą których przywykliśmy interpretować rzeczywistość, w tym własne biografie.
Po prostu trzeba [tę] książkę przeczytać.
To przejmująca, osobista, mądra, niewygodna, czuła i szczera opowieść dla wszystkich, których także nieoficjalnie wychowywały babcie i którzy potrzebowali czasu, żeby zrozumieć swoje matki i ich położenie. I własny wstyd oraz złość. A do tego jest to naprawdę świetnie napisane!
To jest świetna książka, a właściwie wiele książek, bo autorowi „Hanki” udało się napisać i mikrohistorię powojennej Polski, i autobiografię, i socjologiczny szkic, w którym się nie wywyższa.
[…] dla mnie najciekawsze w „Hance” były nie klasowe aspekty tej opowieści, a zupełnie co innego: pytanie, na ile jesteśmy w stanie poznać swoich rodziców. Bo im dłużej czytamy książkę Macieja, syna Hanki, tym wyraźniejsze stają się białe plamy tej opowieści; fragmenty, które nie pasują do ogólnego wyobrażenia, przekonania, że wie się przecież, jak było; pytania, na które nie ma odpowiedzi.
Wychodząc od Didiera Eribona, Annie Ernaux i Tove Ditlevsen, Jakubowiak stara się rozmontować popularne schematy opowieści o awansie społecznym. Poprzez historie swojej babki Albiny i matki Hanki opowiada o klasowości i przemianach polskiego społeczeństwa oraz wielopokoleniowej chęci innego, lepszego życia.
[…] książkę czyta się niezwykle dobrze i szybko, mogę śmiało ją polecić wszystkim tym, którzy lubią badać swoją własną historię, albo lubią analizować mechanizmy kształtujące społeczeństwo.
„Hanka” Maciej Jakubowiak to wspaniale napisany esej o awansie (kto - jak ja – przy pierwszym kontakcie z książkami czyta nieuważnie, może wziąć go za powieść). Ujmująco uczciwa historia tego, co bardzo prywatne, przeplata się tu z opowieściami o tym, co polskie, i o tym, co uniwersalne.
Jakubowiak, owszem, prowokacyjnie rozpoczyna swoją książkę słowami, że „mama była nikim”, ale w toku opowieści szybko okazuje się, że to oczywiście nieprawda, i nawet próbując wydestylować idealną historię ludową, trzeba potykać się o osobne koleje losu, bo każdy jest na własny sposób kimś.
Autor dociera do czułych miejsc wielu polskich rodzin. Czyta się tę książkę z przejęciem.
Mamy tu świetne portrety kobiet, mamy Hanki i babci Albiny. Przez nie kształtowany jest autor, który w tym eseju czy też może autobiograficznej powieści opowiada też o sobie. To też bardzo dobrze opowiedziana historia PRL-u. Książka mądra, wzruszająca, zabawna, przejmująca i bardzo wciągająca.
To, co w „Hance” sprawdziło się pięknie to fragmenty w trybie przypuszczającym – części, w których autor uzupełnia historyczną narrację o alternatywną rzeczywistość. […] Świetna, świetna książka!
W „Hance” znalazłam zbyt wiele punktów styku, żebym mogła przejść obok tego tytułu obojętnie. Stawiam ją dziś zatem na moją ulubioną półkę z prawdziwymi historiami, które ze mną rezonują i polecam wam gorąco tę lekturę.
W schemacie [awansu] pojawia się szczelina, w którą Jakubowiak wchodzi i bada, jak konstruujemy rodzinne historie. Jego przewodniczką jest Hanka, która poprzez opowieść odzyskuje podmiotowość w imieniu wszystkich niezauważanych matek Polek.
„Hanka. Opowieść o awansie” to książka fascynująca, poruszająca jakieś wrażliwe struny w sercu uważnego czytelnika. Niezwykła. To książka, którą każdy powinien przeczytać, choćby po to, żeby lepiej rozumieć swoich rodziców i dziadków.
Autor świetnie operuje giętkością gatunkową eseju, łączy go z autobiografią, wciąga w tę pozornie zwyczajną opowieść.[…] I to osobiste, płynące z wnętrza wyznanie autora wydaje mi się czymś najbardziej wartościowym w świecie krótkiej pamięci, sztucznych, quasi-celebryckich biografii, kupowania prestiżu. Dlatego „Hankę” powinni przeczytać wszyscy. To jedna z tych lektur, które otwierają oczy.
Autor, wszak erudyta z doktoratem, sam siebie pozbawia naukowego języka, który opanował doskonale na uniwersytecie w ramach awansu społecznego i pisze prostym, przystępnym językiem. Hanna, osoba, której życie pozornie zdawać się mogło niegodne powieści, czy eseju staje się potężną bohaterką tej historii. Zwykłe życie śląskiej urzędniczki, matki trójki dzieci, okazuje się fascynującą opowieścią. Książka zaś staje się aktem socjologicznej i historycznej analizy ale też aktem miłości.
Jakubowiak udowadnia, że opowieść o matce to historia, którą się pisze, a zarazem to historia, która pisze nas. Podsumowując, choć brzmi to jak oklepany frazes, czytajcie Hankę, bo to opowieść o nas.
„Hanka. Opowieść o awansie” to rzecz udana, wartościowa i inspirująca.
[…] o oryginalności opowieści Jakubowiaka przesądza właśnie kwestia sportu. Dodajmy: kobiecego. Doprecyzujmy: matczynego. Dodajmy – skoku wzwyż.
