Grzybnia

Jelena Czyżowa

Grzybnia

fragment

Praca to praca. Dobrze zarabiasz.

W głosie matki pojawił się klasowy wyrzut. Z ich punktu widzenia to nie praca, tylko zbytki: jak zajęcie sekretarki – wystarczy stukać w klawisze. Sami pracowali jako inżynierowie technolodzy. W różnych fabrykach. Choć wydawało się, że w jednej. Do domu zawsze wracali razem. W przedpokoju – ich donośne głosy. Otwierali drzwi do jego pokoju: Jak było w szkole? Coś drżało w powietrzu, skrzypiało jak sprężyny starych zegarków.

„Tak, zarabiam. Ponieważ sumiennie pracuję”.

A jak inaczej! Oczywiście, że sumiennie! – rodzice nie omieszkali się wtrącić.

Kiwnął głową, ale nie odpowiedział. Wiedział, że za tym pójdzie: My też sumiennie pracowaliśmy! I gdzie rezultaty?

Pytanie to pojawiło się na początku lat dziewięćdziesiątych, gdy zamykano zakłady pracy. Rodzice stracili pracę. W dwa miesiące przejedli letnie zapasy i resztki skąpych oszczędności, które do tego czasu również momentalnie straciły na wartości, i zatrudnili się w charakterze stróżów w jakimś akademiku: w systemie dobowym, jedno po drugim. W odróżnieniu od niego na nic nie liczyli. Dla nich krach systemu był krachem osobistym. Zdaniem rodziców za wszystkimi wydarzeniami stały złe intencje. W rodzinnych sporach co rusz było słychać: ci twoi demokraci – Gajdar i Czubajs – wszystko zniszczyli.

Gorączkował się: po pierwsze, dlaczego moi? Po drugie: jeśli dwóch ludzi jest w stanie zniszczyć cały kraj… to kim oni są? Bogami?!

Ojciec jakoś od razu się postarzał (matka trzymała się lepiej, kobiety w ogóle są silniejsze). I nie mógł zrozumieć, dlaczego fabryki zamknięto.

Wcześniej pracowały jak pożal się Boże, ale jakoś wykonywały plan.

Matka się nie zgadzała: nie jak pożal się Boże, tylko normalnie. Akordy, delegacje, premie, choinki dla dzieci, spotkania z interesującymi ludźmi. Wszystko dla przyjemności człowieka. Wydawali własną gazetę. Prawie co miesiąc przyjeżdżali do nich pisarze.

Boże, jacy pisarze?! Zamknęli, ponieważ wasza produkcja nie była nikomu potrzebna. Jak to niepotrzebna? Normalnie – kto potrzebuje niekonkurencyjnej produkcji? Tego nie mogli zrozumieć: A co my mamy z tym wspólnego? Produkcja to sprawa szefostwa. My pracowaliśmy sumiennie!

Powoli doszedł do wniosku: przekonywanie ich nie ma sensu. Racjonalne argumenty nie działają, dla rodziców ZSRR to ucieleśnienie Powszechnego Dobra.

Wiosną się zwolnili, wyjechali na działkę. Pracowali tam do jesieni, osiągając plony, których pozazdrościłby im sam Miczurin. Teraz oni odpowiadali za swoją produkcję. Setki słoików. Na tych zapasach rodzina przetrzymała do następnej wiosny.

Zerknął na zegarek: wpół do czwartej. Oto co znaczy wypaść z normalnego rytmu.

Zszedł na dół, odgrzał wczorajszy makaron, otworzył puszkę konserwy mięsnej. Zjadł w ciszy i w zamyśleniu. Starannie umył naczynia. Przyschnięte resztki porannego omletu trzeba było zeskrobać. Wytarł mokre ręce. Wieszając ręcznik na gwoździu, poczuł ból głowy. I miał dreszcze. „Coś wisi… w powietrzu. Ciśnienie skacze? Pewnie na deszcz… Och, dobrze by było” – pokiwał z troską głową, jakby występując w imieniu miejscowych sadowników, cierpiących z powodu kiepskiego ciśnienia wody. Przypomniał sobie szaloną staruszkę, która skierowała go do hydraulika: chciała pójść do DEK-u, ale w końcu nie poszła. Pewnie się przestraszyła: żeby się coś nie stało… Gdyby nie chojraczenie na starość, to zgodnie z tą zasadą przeżyłoby się całe życie.

Wychodząc z kuchni, spojrzał na las. „Ale trochę racji ma. Dziś ludzie już całkiem się rozzuchwalili. W czasach radzieckich to choć Boga się bano. Przynajmniej na prowincji. A teraz? Nikt za nic nie odpowiada – prowincjonalni bogowie. Choć, jeśli się dobrze przyjrzeć, w sprawie języka nie próżnowali”. Zamyślił się, próbując przypomnieć sobie tych, którzy odpowiadali za wzejście nasion, za zalążki ogórków, fioletowawe kwiatki ziemniaków. W żaden sposób nie mógł sobie przypomnieć.

Zanim wszedł do domu, zatrzymał się na ganku. W prognozach pogody lejący się z nieba żar nazywano anomalią. „Tu to jeszcze nic, ale tam, w Rosji Centralnej, naprawdę było potwornie”.

W pokoju – w czasach rodziców nazywanym salonem – stały dwa telewizory, odbierały na jednej antenie. Oba stare, jeszcze radzieckie, na lampy. Jeden, już nie pamiętał który, przeniesiono tu z mieszkania w mieście, gdy rodzice kupili nowy, koreański – na owe czasy cud techniki. Drugi – przyda się, oczywiście, że się przyda – ojciec przywlókł ze śmietnika. Wtedy wiele osób wyrzucało, kupowało importowane.

Na działkę przywieziono je jednym samochodem, razem z fotelem i komodą – sąsiad wystawił na klatkę schodową. Na wszelki wypadek matka zapukała do sąsiada. Ucieszył się: oczywiście, bierzcie!

Włączył ten z prawej i umościł się na wygniecionym siedzisku. Ekran się rozjarzył i pojawiły się na nim biało-czarne fale: telewizor potrzebował czasu, by wyostrzyć obraz.

Uporawszy się ze swoimi problemami wewnętrznymi, tele­wizor wyostrzył obraz na głowie państwa u szczytu stołu. Zwracając się do podwładnych, ubranych w surowe garnitury, przywódca marszczył brwi, ale jakoś niestrasznie, jakby udając. Najwyraźniej sam również wiedział, że po tej naradzie, której przewodniczy on, panujący car, nastąpią prawdziwe obrady, gotowe już do emisji.

Te z kolei odbyły się w scenerii gospodarstwa rolnego. Kamera demonstrowała kunszt, z jakim siedzący w kabinie traktora nowy bohater rosyjskiego eposu trzymał drążek. Prawdziwy Herakles, dokonujący kolejnego czynu: „Ciekawe, którego z rzędu? Trzeciego? A może już czwartego…?”

Starożytny mit o Heraklesie i Ifiklesie, braciach bliźniakach, znów był aktualny. Starożytni Grecy uważali, że urodzeni przez jedną matkę bliźniacy mogą mieć różnych ojców. Pierwszego spłodził KGB – wszechpotężna organizacja, olimpijczyk systemu radzieckiego. Drugiego – krąg uczonych, bezsilna społeczność uniwersytecka: bo czy dałoby się zebrać osoby o tych samych poglądach, które gotowe byłyby stanąć obok siebie? Główny bohater poruszył ramionami, jakby naprawdę poczuł ciasnotę kołyski, w której leżeli we dwójkę.

„Orzą, orzą… – patrzył na zręcznego traktorzystę, któremu, jak się okazało, podlegały wszystkie rodzaje współczesnej technologii: samochody, rakiety, łodzie podwodne, batyskafy. – A ilu to takich mistrzów było przed nim… Najpierw oddzielają światłość od ciemności. Oni naprawdę są dziećmi światłości. A reszta to my…”

Stękając i podpierając ręką plecy, wstał, włączył telewizor stojący po lewej. W odróżnieniu od pierwszego ten niczego nie pokazywał: jego ekran pozostawał czarny. Za to dźwięk działał. Razem radziły sobie z zadaniem, w normalnym życiu, w mieście, realizowanym przez jeden telewizor – sprawny. Wcześniej czy później trzeba będzie oba wyrzucić, ale na razie nie chciało mu się ich wozić: działają, a niech.

Skończył się temat gospodarstwa rolnego. Zastąpiły go pożary lasów. Głos korespondenta, dochodzący z lewej, opowiadał o klęsce żywiołowej, która ogarnęła prawie pół kraju. Myślał, że na ekranie pojawi się Naczelny Zbawiciel, ale się nie doczekał. Deus ex machina z jakiegoś powodu miał opóźnienie. Zamiast niego pokazano procesję. Wierni, z kapłanem na czele, szli skrajem lasu, modląc się o ratunek przed rozszalałym żywiołem. Nagle sobie przypomniał: matka, opowiadając o swoim dzieciństwie na wsi, wspominała wielki pożar. Żeby zatrzymać ogień, kobiety mieszkające w sąsiednich domach rozpalały w piecach. W tym czasie jeszcze słuchał z uwagą jej opowieści. Zapytał: po co? Matka odpowiedziała: „Ogień na ogień nie pójdzie” – ale bez przekonania, jakby powtarzała cudze słowa. Śledził oczyma stadko staruszek okrążające narożne budynki, czekał na pojawienie się smużek nad kominami, ale prawy ekran przełączył się na ludzi ubranych w mundury Ministerstwa do spraw Sytua­cji Nadzwyczajnych. Przemierzali zadymiony las, trzymając w rękach grube szlauchy, z których tryskały strumienie wody. Ogromne języki płomieni, chwilę wcześniej pełzające po ziemi pod postacią ognistych węży, odstępowały, zwijały się u ich nóg.

W głosie korespondenta zabrzmiał nowy, natchniony ton:

 – Z helikopterów zrzucono już ponad pięćset ton wody. Ratownicy znają się na swojej pracy i jak sami państwo widzą, doskonale sobie radzą – teraz natchnienie zastąpiła troska. – Ogień, który przedostał się na powierzchnię, można ugasić. Największym problemem jest torf. Pożar torfu zaczyna się w głębokich warstwach bagien i dopiero później, gdy okrzepnie, wydobywa się na powierzchnię. Do tego momentu ogień obejmuje już kilometry kwadratowe lasu, bardzo utrudniając pracę strażakom. Gubernator Obwodu Moskiewskiego, do którego zwróciliśmy się z prośbą o komentarz, winą obarczył swojego poprzednika, który nie dostrzegł w porę skali problemu i nie poczynił odpowiednich kroków. Ludzie cierpiący na choroby dróg oddechowych muszą ewakuować się ze stolicy. Bilety w kierunku północnym są wyprzedane. Udało się nam porozmawiać z kobietą, która wywozi do północnej ­stolicy dwoje małych dzieci…

 – Pochodzę z Petersburga. Tam zostali moi rodzice. Mamy daczę w Sosnowie. Dzieci całkiem już tu się duszą…

Jakby na potwierdzenie jej słów na ekranie pojawiły się dzieci: chłopiec pięcio- sześcioletni i trochę starsza dziewczynka. Obydwoje w maseczkach ochronnych. Dziewczynka przyciskała do piersi dużą lalkę.

„Sosnowo. Leśną drogą będzie stąd z dziewięć kilometrów. Pociągiem jeszcze krócej – poczuł dumę za swoje miasto i obwód, które nie uległy rozszalałemu ogniowi. – Choć… – z troską zmarszczył brwi. – W tym roku tu, u nas, też dzieje się coś dziwnego. Ale trzeba mieć nadzieję, że nie dojdzie do pożarów… Pożar górny, powierzchniowy i podpowierzchniowy” – powtórzył nazwy wymienione przez korespondenta, żeby je zapamiętać. W pracy tłumacza wszystko może się przydać…

Ta praca to twoje powołanie – teraz w jej głosie brzmiała macierzyńska duma. – Cenią cię. Ale najważniejsze, że odnalazłeś siebie.

Za życia nie byli zbyt rozmowni. Ta cecha pojawiła się dopiero po ich śmierci. Wzruszył ramionami, nie pozwalając dać się wciągnąć w scholastyczny spór o powołanie i poszukiwanie swojego miejsca. Wystarczy, że da palec, a chwycą całą rękę.

Przeczekawszy ich rozczarowane milczenie, spróbował zmienić temat: „A co, jeśli i u nas? Tu też mamy bagna. Za linią Mannerheima. Jeśli już się tli, a potem – raz! – i jak nie buchnie…” Ależ niedorzeczna myśl. Co innego, tam, w Moskwie…

Coś ukłuło go w bok. Przekręcił się w fotelu. Wsunął rękę do tylnej kieszeni, wyjął ołówek, którym nanosił poprawki. Obracał go w ręku machinalnie, jak pobożny człowiek przesuwający paciorki różańca: „Oczywiście, że powołanie, jak inaczej…”

Siedział z opuszczonymi ramionami, zapomniawszy o pożarach, które pochłaniają całe wsie, ale nie tu, tylko gdzieś dalej, w Centralnej Rosji. Myślał o sobie, czując nostalgię i intensywne wyobcowanie: jak we wczesnej młodości, gdy wybierał zawód. Nie to, że rodzice mieli coś przeciwko. Po prostu podzielili się z nim swoimi wątpliwościami: „Synku, tak dobrze sobie radzisz z matematyką. I nam – matka szybko spojrzała na ojca – też bliżej do techniki”. – „Nie wiem… – ojciec wzruszył ramionami. – To jakiś kobiecy zawód. Nie dla mężczyzny…”

O wpół do jedenastej położył się do łóżka.

Pod nabrzmiałymi powiekami płynęły staruszki z bazaru. Ulokowawszy się za drewnianym straganem, stały nad płodami swojej pracy. Starając się pozbyć przytłaczającego bólu głowy, wpatrywał się w ich twarze, ale na ramionach staruszek w miejscu głów widział tylko warzywa. Starucha-ogórek. Starucha-kartofel. Starucha-cukinia…

To był naprawdę nieprzyjemny widok. Przekręcił się, próbując znaleźć wygodne miejsce na materacu. Twarda sprężyna wbiła mu się w bok. Nie chciało mu się wstawać. Wykonał nad sobą pracę i spuścił nogi. Poruszył rozczapierzonymi palcami, wstał i zaczął zrzucać na podłogę: kołdrę, poduszkę, prześcieradło, stary koc, sparciałą narzutę. Zjeżdżając z łóżka, zbiły się w grube fałdy. Obmacywał wgnieciony materac. „No tak: na wylot”. Końcówka sprężyny przebiła się na powierzchnię – wyrosła jak żelazne źdźbło. Rozprostował zbitą kołdrę i ułożył warstwy w odwrotnym porządku: najpierw koc, potem prześcieradło i poduszka. Wyciągnął rękę i wyłączył światło.

 

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.