Dookoła

Pieszo po obrzeżach Berlina

Czyj to był pomysł, ta okrężna wędrówka wokół krańców Berlina, rozpoczęta nad zamarzniętą taflą jeziora Tegel? Zrodził się w cieple baru na Kreuzbergu, w kłębach dymu papierosowego i pod wpływem jednego piwa za dużo. Mój przyjaciel i ja zgodziliśmy się, że szlak powinien być linią ciągłą, każdy odcinek należy zacząć tam, gdzie skończył się poprzedni. Pomyśleliśmy, że tak będzie w porządku. Nie żeby kumpel zamierzał mi towarzyszyć. Opiliśmy ogólny plan, zostawiwszy szczegóły na później. To podczas martwych dni między Bożym Narodzeniem a Nowym Rokiem, gdy Berlin wydaje się opuszczony, zanim wszyscy wrócą na wystrzałowego i hucznego sylwestra, kupiłem mapę. Rozłożyłem ją na kuchennym stole i zacząłem wytyczać przybliżoną trasę. Dziesięć wędrówek. Dziesięć tygodni. Wydawało się to niezbyt skomplikowane. Pozostawała tylko decyzja, kiedy zacząć. Może powinienem zaczekać do wiosny? Ale miałem już mapę, w gruncie rzeczy nie chciałem zwlekać i – choć nigdy nie należałem do tych, którzy podejmują noworoczne zobowiązania – podobał mi się taki sposób wejścia z przytupem w nowy rok.

Kierowało mną coś więcej niż niecierpliwość. Chęć wyruszenia wiązała się z moim nastrojem, ogólnym poczuciem niepokoju i zagubienia, które ogarnęło mnie w czerwcu po głosowaniu w sprawie brexitu i trwało przez pół roku, aż do piętnastej rocznicy mojego przybycia z Wielkiej Brytanii do Niemiec. Po półtorej dekady wygodnego bycia Europejczykiem w berlińskim domu nagle zadawano mi pytania, co zamierzam zrobić. Czy stanę się Niemcem? Budziło to moje instynktowne wątpliwości. Jednak gdy wróciłem do Anglii i jechałem przez kraj wciąż zaśmiecony plakatami z wezwaniem do brexitu, pozostawionymi jako deklaracja zwycięstwa, też nie czułem się u siebie. Mniej dostrzegalne błękit i złoto flagi europejskiej spowijały teraz nostalgia i utrata. Odnosiłem wrażenie, że w kraju rodzinnym jestem takim samym outsiderem jak w Berlinie.

Pójście na spacer, żeby znaleźć odpowiedź na jakieś pytanie, nie jest niczym oryginalnym. Tak samo jak pójście na długi spacer, żeby znaleźć odpowiedź na wielkie

pytanie. „[…] tylko jeden krok dzieli spacer od gawędy” – napisał Robert Macfarlane w książce Szlaki. Opowieści o wędrówkach1, a gdy siedziałem przy kuchennym stole, patrząc na mapę Berlina, uznałem, że jest to sposób na odkrycie zarówno historii związanych z przedmieściami, jak i mojej własnej historii. Sześć miesięcy po przegłosowaniu brexitu wciąż było mi nieswojo. Miałem jednak poczucie, że muszę więcej się dowiedzieć o Berlinie, mieście, w którym żyję, a ponadto – że w mojej wiedzy

są wyraźne luki.

Gdy przyjechałem do Niemiec po raz pierwszy we wczesnych latach nowego stulecia, zacząłem od poznawania miasta. Na Rosenthaler Straβe były szroty zamienione na bary, a monumentalne pałace dla ludu stały wzdłuż Karl‑Marx-Allee. Były nabrzeże kanału na Kreuzbergu i kawiarnie na Kollwitzplatz. Brama Brandenburska i Erichs Lampenladen* na drugim końcu Unter den Linden. Poznawałem miasto z wyobrażeń – z książek i historii, z muzyki i filmu – i z czasem stworzyłem sobie własną wersję Berlina, z wyraźną geografią, a w końcu także z opowieściami, moimi własnymi i innych. Nieco później zacząłem kierować spojrzenie poza miasto. Na północ, do Bałtyku i jezior Meklemburgii. Lasów Brandenburgii i Turyngii. Podróżowałem na zachód do Renu i na południe po Alpy. Próbowałem oswoić się z Niemcami.

Zdawałem sobie teraz sprawę, że po drodze przeskoczyłem jeden etap. Najpierw poznawałem miasto, a potem podróżowałem po kraju i w trakcie każdej podróży pospiesznie mijałem peryferie Berlina, niemal nie patrząc przez brudne szyby samochodu czy pociągu. Jeśli chcę lepiej poznać Berlin – uświadomiłem sobie z czasem – muszę zatrzymać samochód albo wysiąść z pociągu, by zwiedzić te miejsca pomiędzy. Miejsca, które właściwie nie są już miastem, ale nie są też jeszcze wsią. Miejsca, które w wielkiej mierze są wciąż Berlinem, ale o których nie wspominają przewodniki ani książki historyczne. Z rozłożoną na stole mapą sięgnąłem na półkę po siedmiusetstronicową historię Berlina i otworzyłem na indeksie.

Liczba pozycji:

Marzahn = 0.

Lichterfelde = 0.

Tegel = 0.

Wiedziałem, że są tam opowieści do odnalezienia. Opowieści o Marzahn, Lichterfelde i Tegel. O Spandau, Blankenfelde i Gropiusstadt. Zanim jeszcze zacząłem wędrówkę, wytyczając trasę na mapie i wyliczając na komputerze odległości i czasy, zacząłem budować sobie obraz tego, co zobaczę. Przedmieścia i miasta sypialnie połączone szarpiącymi i grzechoczącymi pociągami S-Bahnu. Zapomniane przestrzenie na skraju, gdzie czyjeś zaniedbane nieużytki są czystym płótnem dla wyobraźni kogoś innego. Dziwna poetyka tych nie-miejsc, które mogą się znajdować tu czy tam, w dowolnym punkcie lub nigdzie, ale które na obrzeżach często czują się u siebie.

* „Ericha sklep z lampami” – żartobliwa nazwa Pałacu Republiki, nawiązująca do Ericha Honeckera i tysiąca lamp w budynku. Pałac został zburzony w latach 2006–2008 (wszystkie przypisy dolne pochodzą od tłumaczki).

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: julita@czarne.com.pl.