Przypadek Jóhanny Vang

Lipiec 1989 roku, Madryt. Skwar na posterunku policji przy
Plaza Mayor topił Jóhannie gumę w tenisówkach. Nieprzyzwyczajona
do wysokich temperatur osiemnastoletnia Farerka
przypominała rozmrażane w piekarniku ciasto.
Zdążyła już zapomnieć o lodach czekoladowych i pchlim
targu, gdzie przebierała w pocztówkach, znaczkach, skorodowanych
monetach z królem Janem Karolem i książkach za
pięć peset.
Odwiedziła też Pałac Sprawiedliwości i Muzeum Prado.
Jednak to nie rudopomarańczowe alegorie Tycjana, płótna Goi,
a nawet Zesłanie Ducha Świętego El Greca poruszyły ją najbardziej.
Przyglądała się bodaj Siedmiu grzechom głównym Boscha,
kiedy doznała przykrego olśnienia: zgubiła paszport.
– No, więc jak się senorita nazywa i skąd jest? – pytał zniecierpliwiony
przedłużającym się przesłuchaniem posterunkowy.
Mężczyzna kończył właśnie dyżur i jedną nogą był już
w domu, w południowej dzielnicy Madrytu, przy butelce ciemnej
alhambry. Szurał nerwowo koniuszkami palców po klawiaturze
maszyny do pisania.
– Powtarzam po raz trzeci, nazywam się Jóhanna Vang
i jestem turystką z Wysp Owczych!
– Niech senorita sobie nie żartuje. Nigdy nie słyszałem
o takim państwie!
– Wyspy Owcze są autonomią pod jurysdykcją duńską.
Znajdzie je pan w trójkącie między Szkocją, Islandią a Skandynawią
– ripostowała rzeczowo Farerka.
– W takim razie niech senorita pokaże je na mapie. – Protokólant
sięgnął do szuflady i rozłożył mapę na biurku.
Posterunkowy nie wierzył słowom Jóhanny. Wziął ją za
jeszcze jedną wakacyjną uciekinierkę, która robi sobie żarty
z policji. Mógł też zasugerować się jej nienordycką, południową
urodą. Podczas dwutygodniowego pobytu w Hiszpanii
Jóhanna nabrała opalenizny. Ciemne oczy i długie kruczoczarne
włosy miała od zawsze.
– Coś długo senorita szuka tych Wysp Owczych – nie rezygnował
z uszczypliwości funkcjonariusz. – A może skończy
wreszcie tę maskaradę i powie, skąd jest? Z Portugalii, mam
rację?
Jóhannę ogarnęła bezsilność. Zorientowała się, że geopolityczna
mapa Europy, sporządzona jeszcze w latach siedemdziesiątych,
musiała być kreślona przez dyletantów. Nie pokwapili
się odnotować osiemnastu miniaturowych kropek na północy
Atlantyku, stanowiących archipelag Wysp Owczych. W wyniku
przykrego niedopatrzenia z mapy świata wyparowało
47 787 Farerów i 78 563 owce.
„Koniec XX wieku, a Europa wciąż nic o nas nie wie. Fridtjof
Nansen pewnie przewraca się w grobie” – pomyślała Jóhanna.
Teraz od udowodnienia własnej tożsamości miał zależeć jej
powrót (przez Kopenhagę) do domu. Samolot startował wieczorem.
Dochodziła piętnasta, kiedy policjant spojrzał na nią wymownie,
jakby chciał powiedzieć: „Jeśli zaraz stąd nie znikniesz,
to ci sama Małgorzata II nie pomoże”. Jóhanna wyszła
bez słowa.

Udała się na lotnisko, gdzie snuła się bez celu przez dobrą
godzinę. Ogarnął ją strach (sprawa powrotu wciąż była nierozwiązana),
a ze strachu zrodziła się złość (wciąż nie mogła
pogodzić się z ignorancją madryckiego policjanta). Niechęć do
posterunkowego przeniosła szybko na pozostałych obywateli
kontynentalnej Europy. Ona i jej farerscy przyjaciele odbyli
przecież tuziny rozmów świadczących o braku świadomości
geograficznej Hiszpanów, Francuzów, Włochów, Niemców,
Rosjan czy Polaków.
– Skąd jesteś?
– Z Wysp Owczych.
– A poważnie to skąd?
Albo:
– Skąd jesteś?
– Z Wysp Owczych.
– Taka to ma raj, słońce przez 365 dni w roku!
Albo:
– Skąd jesteś?
– Z Wysp Owczych.
– To gdzieś za Nową Zelandią czy może już na Księżycu?
Jóhanna, jak znakomita większość Farerów, potrafiła w mig
wskazać na mapie Polskę i każdy inny zakątek Europy. Bezbłędnie
przykładała palec do konturów Belgradu, Budapesztu,
Berlina, Bukaresztu i każdej innej metropolii na „b”. Słyszała
też o Gdańsku, Gdyni i Szczecinie – miastach, w których
farerscy marynarze i biznesmeni zbijają pieniądze na atlantyckim
łososiu i dorszu.
„Dlaczego więc Europa nie może odpłacić mi się podobną
wiedzą?” – zastanawiała się w złości.
Nagle, jak zdarza się tylko w bajkach, wyrósł przed nią postawny,
brodaty mężczyzna. Uśmiechnął się dobrotliwie i spytał,
jak może zaradzić tak skwaszonej minie.

Mężczyzna – o czym Jóhanna dowiedziała się z gazet kilka
lat później – był Norwegiem i pracował dla Interpolu. Wrócił
z nią na posterunek policji, gdzie przekonał funkcjonariuszy,
by sporządzili protokół o zaginięciu paszportu, potrzebny do
wystawienia zastępczych papierów. Jóhanna nie pamięta już,
jakich argumentów użył Norweg. Zapamiętała jednak pewien
obrazek: funkcjonariusze poruszali się przy nim jak kelnerzy
przy dostojnym gościu. Po dwóch kwadransach sprawa była
załatwiona.
Farerka nie zna nazwiska mężczyzny, który jej pomógł. Nie
spotkali się już nigdy. Kilka lat później rozpoznała go na zdjęciu
w farerskiej gazecie. Fotografia przedstawiała kandydatów
do tytułu Norwega Roku.

Liczby

Droga z Oravík do Fámjin wije się przez pustkowie i przypomina
porzuconą w mchu skakankę. Dla stu dziesięciu mieszkańców
Fámjin to właściwie jedyny szlak ku cywilizacji. Dla
trzydziestu siedmiu osób żyjących w Oravík szosa nie ma aż
takiego znaczenia, bo ich osadę przypięto do głównej nitki
Sumba–Tvoroyri i gdyby nie musieli od czasu do czasu odwiedzić
w Fámjin rodziny lub zwodować łodzi, to te dziewięć
kilometrów gładkiego asfaltu zupełnie by ich nie obchodziło
i mogłoby prowadzić równie dobrze donikąd. Niektórzy twierdzą
zresztą, że prowadzi donikąd, ale ich mądrości puszcza
się mimo uszu.
W Fámjin nawet turysta ma co robić: może nakarmić sucharem
błąkającego się psa, pomachać do bawiących się na
mostku dzieci, powąchać obdrapane drzwi szopy rybackiej,
sfotografować w godzinę z hakiem rozrzucone po rozległej dolinie
zabudowania, nazbierać do wiader trochę kamieni z plaży,
a przede wszystkim iść do kościoła, by obejrzeć najcenniejsze
płótno w kraju – oryginał flagi narodowej z 1919 roku. Wedle obiegowej opinii osada słynie z najbardziej zmiennej pogody na całym archipelagu.
Na Wyspach Owczych jest sto dziewiętnaście miejscowości.
Do czterdziestu czterech prowadzi tylko jedna droga, przez
co z lotu ptaka wyglądają jak przetrącone drzewa – z wątłymi
pniami wylotówek i kilkoma gałązkami ślepych ulic. W sześciu
innych osadach szosy są w ogóle zbędne, ponieważ ludzie
skupili się w jednym miejscu danej wyspy i nie potrzebują
po niej podróżować. Mykines, Nólsoy, Skúvoy, Hestur,
Koltur i Stóra Dímun. Kolonie chatynek i domów jak szkatuły,
gdzie można co najwyżej uruchomić mały traktor, przejechać
slalomem między altaną sąsiada, składzikiem na olej
opałowy i zaimprowizowanym sklepem, po czym trzeba zawracać,
bo nic dalej nie ma. Na Stóra Dímun i Koltur nie ma
nawet sąsiadów.
Wyspy Owcze: 463 kilometry dróg publicznych, z czego prawie
42 w 19 tunelach.
30 453 pojazdy.
Obliczenia własne: 44 zakręty na dziewięciokilometrowym
szlaku między Fámjin i Oravík.
Sprzeciw człowieka:
– Niestrawnie dużo liczb.
I uzasadnione pytanie:
– Dlaczego rachujesz? Czy to, że na Farojach jest osiem
kwiaciarni i siedem sklepów monopolowych nie oznacza tylko
i wyłącznie tego, że w ośmiu miejscach możesz kupić koleżance
bukiet, a do siedmiu ludzie gnają przed weekendem,
żeby w sobotnią noc mieć większą śmiałość?
w Fámjin. 25 kwietnia 1940 roku, czternaście dni po zajęciu Danii przez
hitlerowskie Niemcy, flagę Wysp Owczych uznał – jako pierwszy – rząd
Wielkiej Brytanii. Na cześć tego wydarzenia 25 kwietnia Farerowie
obchodzą Dzień Flagi Narodowej.

W polskim wydaniu Europy Normana Daviesa zamieszczono
informację o tym, że farerski archipelag składa się
z osiemdziesięciu
wysp. Nawet gdyby zaliczyć do nich wystające
gdzieniegdzie z oceanu bloki skalne – przypominającego
wielkiego pieroga Tindhólmur, owłosionego Kapilina przy
Nólsoy lub wynurzoną niczym potwór z Loch Ness skałę
Sumbiarsteinur, nawet gdyby doliczyć jeszcze osamotnioną
i upiorną Rockall, o którą Wyspy Owcze spierają się z Wielką
Brytanią, Islandią i Irlandią – nie uzbiera się choćby połowa
tego.
– Dlaczego więc nie podzielić się rzetelnie sprawdzonymi
informacjami o czterdziestu czterech bibliotekach, trzech
stacjach radiowych i jednej drużynie koszykówki? – odbijam
piłeczkę na stronę pytającego.
Patronują mi słowa, którymi Melchior Wańkowicz podsumował
w Tędy i owędy swe wystąpienie na zjeździe delegatów
Pen-Clubów
w Chicago: „Z gęby robiłem katapultę ziejącą
cyframi”.
Do wyliczania włączyli się inni.
Jonhard, filolog, współautor największego słownika farersko-angielskiego
(osiemdziesiąt tysięcy haseł), właściciel wydawnictwa
Sprotin:
– Przejrzałem słownik synonimów i okazuje się, że w języku
farerskim istnieje około dwustu pięćdziesięciu wyrazów
na określenie deszczu. Jeszcze lepiej jest z wiatrem – prawie
trzysta pięćdziesiąt słów.
Sunniva, pracowniczka biura Farerskiego Związku Piłki
Nożnej:
– Na archipelagu są dwadzieścia trzy pełnowymiarowe
boiska: trzy trawiaste i dwadzieścia wyłożonych sztuczną
murawą. Futbol trenuje regularnie co dziewiąty Farer.
Niels Jákup, dyrektor generalny wydawnictwa literatury
dziecięcej i młodzieżowej z Tórshavn:
– Rocznie powstaje nie więcej niż dziesięć farerskich książek
dla dzieci i młodzieży, dlatego bazujemy na tłumaczeniach.
Wydajemy także komiksy i własne czasopismo „Strok”.
Największą popularnością cieszy się Harry Potter. Nie sprowadzamy
mangi, ponieważ ma znikomą wartość edukacyjną.
Simona, Urząd Statystyczny Wysp Owczych:
– W 2008 roku w naszym kraju urodziły się 664 osoby, zmarło
377. Zawarto 187 ślubów kościelnych i 71 cywilnych. Rozwiodły
się 52 pary. Po resztę informacji zapraszam na naszą
stronę internetową, uaktualniamy tak często, jak to potrzebne.
W połowie września 2009 roku na portalu wytłuszczono:
„Po raz pierwszy w dziejach przekroczyliśmy barierę 49 tysięcy
mieszkańców! Według spisu z 1 sierpnia 2009 na Wyspach
Owczych żyje 49 006 ludzi. Za miesiąc populacja prawdopodobnie
spadnie, ponieważ wiele osób wyjeżdża studiować za
granicę. Powrotu do obecnego poziomu można spodziewać
się ewentualnie na przełomie roku”.
Eyofinn, menedżer projektów firmy budowlanej Articon,
w odpowiedzi na e-mail:
„Szanowny panie, kościół Vesturkirkjan
w Tórshavn pozostaje najwyższym budynkiem w kraju.
Wzniesiona przez nas ostatnio świątynia w Hoyvík w szczytowym
punkcie ma 32,9 metra, czyli jest o osiem metrów niższa”.
Steinbjorn, pisarz:
– Prawie każdy farerski literat i autor publikacji naukowych
należy do Stowarzyszenia Pisarzy Farerskich. Liczba członków
oscyluje wokół setki.
Sigmar, emeryt, dzieli się obserwacją z niedzielnego spaceru
na dworzec promowy w Tórshavn:
– Smyril przypłynął z Suouroy planowo. Z pokładu zjechało
sto pięćdziesiąt siedem samochodów.
Hedvig, szwedzka studentka uniwersytetu w Tórshavn, katedra
literatury i języka:
– Na roku jest nas sześcioro, przedmioty wykłada czterech
profesorów. Wydział liczy czterdzieści pięć osób.

Przedszkolanka z Sandavágur:
– Co ósmy mieszkaniec osady jest przedszkolakiem. Setką
dzieci opiekuje się dwadzieścia pięć kobiet i trzech mężczyzn.
Wiadomości telewizyjne Dagur & Vika, 1 lutego 2008 roku,
korespondent w porcie Skálavík na tle sinego nieba i wyrzuconego
na beton kutra:
– Przed wczorajszym sztormem cumowało tu około piętnastu
łodzi. Dziś większość z nich jest pod wodą, jak państwo
widzą, zostały dwie, z czego jedna jest właściwie kompletnie
zniszczona.
(...)