15 stuleci

Rozmowa z Wilhelmem Sasnalem

Ciekawe, że kiedy rozmawiamy o studiach, w ogóle nie wspominasz o Grupie Ładnie, bądź co bądź najważniejszej polskiej formacji artystycznej lat dziewięćdziesiątych. W jakim stopniu Grupa Ładnie ukształtowała cię jako malarza?

W żadnym, ponieważ była sytuacją towarzyską, a nie artystyczną. Po Grupie Ładnie nie pozostały żadne istotne fakty artystyczne – ani obrazy, ani manifesty.

Dlaczego więc o Grupie Ładnie piszą podręczniki historii sztuki, dlaczego powstają książki na jej temat?

Bo pokazała pewną prawdę o swoich czasach, ale nie bezpośrednio poprzez dzieła sztuki. Zresztą Grupę Ładnie stworzyli byli studenci architektury. Rafał Bujnowski był na architekturze rok niżej ode mnie, Marcin Maciejowski dwa lata niżej. Był też Marek Firek, który uczył rysunku na politechnice. Tak na marginesie, w tym samym zakładzie uczyła Danuta Wróblewska, matka Andrzeja. Tam poznałem Rafała, tam też Rafał poznał Marcina. Piątym członkiem grupy był Józek Tomczyk „Kurosawa” – ta ksywa to stąd, że przypominał komuś tego słynnego reżysera, i tak się przyjęło. Był modelem z pracowni Misiaka, kręcił się z nami po mieście, czasem nocował u Marcina, bo nie wyrabiał się na ostatni pociąg do Oświęcimia, gdzie mieszkał razem z bratem.

Co więc zostało po Grupie Ładnie, skoro nie obrazy?

Jeżeli pytasz o konkrety, to najważniejszymi inicjatywami Grupy Ładnie były „Słynne Pismo we Wtorek” animowane przez Marcina Maciejowskiego i Galeria Otwarta, którą prowadził Rafał Bujnowski. Galeria Otwarta to były trzy billboardy w Krakowie, które udostępniła mu firma AMS. Pokazywaliśmy na nich swoje prace – najpierw je drukowaliśmy, a potem po kawałku naklejaliśmy na te tablice. Jednak w pracowni każdy z nas malował co innego, chociaż na pewno połączyła nas skłonność do banalizmu.

Czym było „Słynne Pismo we Wtorek”?

Zinem kserowanym przez Marcina. Rozprowadzaliśmy „Pismo we Wtorek” po znajomych, w akademii. W każdym numerze publikowaliśmy swoje prace, Marcin i Rafał przeważnie linoryty, ja rysunki. Były też wiersze Marcina Świetlickiego, masa reklam z gazetek z hipermarketów – wówczas absolutna nowość. Poza tym krótkie żartobliwe komiksy, na przykład o dyrektorze poznańskiej galerii Arsenał, który nie chciał nam udostępnić ksero, bo uważał, że „Pismo we Wtorek” to gówno. Zemściliśmy się na nim, robiąc właśnie ten komiks.

Jaka była rola Kurosawy w Grupie Ładnie? Starszy model niezbyt pasuje do obrazu grupy artystycznej założonej przez dwudziestokilkulatków.

Trudno powiedzieć, czasami myślę, że w pewien sposób go wykorzystywaliśmy. Józek miał bardzo specyficzną frazę, Marcin przepisywał jego monologi i publikował w „Piśmie we Wtorek” w formie wierszy. Przerobił nawet okładkę tak zwanej beenki, czyli książki z serii Biblioteki Narodowej i Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich, bardzo nobliwej. Wymazał oryginalnego autora i napisał: „Józef Tomczyk Kurosawa. Wybór poezji”.

Grupa Ładnie była buntem przeciwko akademii?

Tak, chodziło o deprecjację myślenia o sztuce, które dominowało w akademii. Uważaliśmy, że malarstwo powinno mówić o naszym życiu, a nie życiu kogoś, kto żył dwieście lat temu. Ciągle było to jednak w dużej mierze podświadome, intuicyjne; to nie był bunt wyrażony wprost. Dopiero z dzisiejszej perspektywy tak ostro widać kontrast pomiędzy Ładnie a akademią. Wtedy to było bardziej podskórne.

Nie malowaliście wspólnie?

Nie, pracownia to była przestrzeń prywatna, nawet intymna. Wspólnie namalowaliśmy kiedyś mural w zakopiańskim klubie Pstrąg. Grała wtedy El Dupa, zespół, w którym udzielał się Kazik Staszewski, więc zrobiliśmy portrety muzyków. Ale to było totalnie spontaniczne, to teraz tak brzmi, że Grupa Ładnie malowała portrety zespołowi Kazika, więc zapewne musiała być już znana. Tymczasem wówczas wszystko rozgrywało się na bieżąco, bez kontroli, bez planu. Z El Dupą grał nawet Józek, wchodził na scenę i próbował śpiewać jak Jan Kiepura. W tym czasie dość popularny był Pan Witek, Gość z Atlantydy, uliczny pieśniarz znany z programu Lalamido. Kurosawa mówił ze sceny, że Witek jest jego nieudolną kopią. Kompletne szaleństwo! Też w Zakopanem, ale już w innym miejscu, w Galerii Antoniego Rząsy, puszczałem swoje filmy do granej na żywo muzyki Kiniora, czyli Włodka Kiniorskiego. Kinior był dla mnie wielką postacią, bo grał z Izraelem, ale nawet nie pamiętam, czy się poznaliśmy, chyba nie, przecież byłem wtedy anonimowym kolesiem, a on – przynajmniej dla mnie – gwiazdą. Powtórzyłem to rok później w Krakowie, w nieistniejącym już Teatrze Bückleina, kiedy grali Marek Chołoniewski, Kinior i Krzysztof Knittel. W tle Grupy Ładnie pojawiał się też Świetlicki, który często bywał w mieszkaniu Marcina, gdzie w gruncie rzeczy trwała permanentna impreza. Kiedyś Świetlicki wystartował w wyborach samorządowych tylko po to, żeby z Rafałem zrobić akcję łamania ciszy wyborczej. Na billboardach Galerii Otwartej znalazł się wtedy portret Świetlickiego z komiksowym dymkiem: „Głosując na mnie – oddajesz głos nieważny. Świetlicki”. Znaliśmy Świetlickiego ze Świetlików, więc to była dziwna sytuacja – nagle obok ciebie zaczyna funkcjonować facet, na którego koncerty chodziłeś i którego płyt słuchałeś. Z mojego punktu widzenia to była spora bariera, Marcin jednak go malował – jest taki jego świetny obraz z najbardziej znanymi pozami scenicznymi Świetlickiego. Ja raz puszczałem filmy jako tło do koncertu Świetlików. Od początku kręcił się z nami Sławek Shuty, który wtedy był jeszcze przed debiutem. Spotykaliśmy się w klubie Roentgen na placu Szczepańskim, to było miejsce zboru całej akademii, przesiadywaliśmy tam, piliśmy piwo, paliliśmy jointy. Żadnych twardych narkotyków, żadnych bójek. Miała być wielka bohema, a w zasadzie było dość przaśnie. Premiery kolejnych numerów „Pisma we Wtorek” były pretekstem do organizowania imprez, robiliśmy więc na przykład imprezę w stylu disco polo. Ja byłem VJ-em, chociaż wtedy nie wiedziałem, że tak to się nazywa. Miałem projektory 8 milimetrów, więc puszczałem fragmenty swoich filmów, tak jak w Pstrągu i na koncercie Świetlików. Kiedyś́ mój kolega Marcin Gulis, który pracował przy segregacji ciuchów do szmateksów, w kieszeni jakiejś marynarki znalazł stare szwedzkie pornosy na ósemkach i z nich też robiłem pętle. Były nawet pętle z kreskówek, z Wilka i Zająca. Innym razem Kiwi, właściciel Roentgena, poprosił, żebyśmy mu coś namalowali. Zrobiłem więc dwa napisy na drzwiach męskiej i damskiej toalety: „milicja” i „policja”, już nie pamiętam który na których drzwiach. Jeden z ochroniarzy strasznie się wkurzył, powiedział, że tak nie może być, i kazał to zamalować. Prawdopodobnie miał kolegów w jednej lub drugiej grupie. Lub w obu. I to były właśnie tego typu historie, dziwne, niedokończone, przypadkowe. Grupa Ładnie składała się z kawałków, nie było w tym żadnego planu, to działało siłą rozpędu. Marek Firek starał się nas okiełznać, nadać nam spójną formę, ale to nie mogło się udać, bo mieliśmy to w dupie. No i Marek był o dziesięć lat starszy, co też miało znaczenie. To był samizdat, na poziomie intelektualnym dość miałki. Wstyd przyznać, ale bardzo mało wtedy czytaliśmy, a przynajmniej ja. Żadnej bazy literackiej, teatralnej, filmowej. Żadnej teorii sztuki, o filozofii nie wspominając. Czysty żywioł.