Witajcie w rezerwacie

Indianin w podróży przez ziemie amerykańskich plemion

W porównaniu z innymi moje plemię ma się całkiem nieźle. Odżibuejowie są z jednej strony liczni, a z drugiej zapoznani i niedoceniani. Początkowo mój lud, należący do algonkińskiej rodziny językowej, która obejmuje między innymi Kri, Pekotów, Passamaquody i Delawarów, zamieszkiwał Wschodnie Wybrzeże, potem jednak rozpoczął powolną migrację na zachód, zanim jeszcze pierwsi biali postawili stopę na kontynencie amerykańskim. W języku odżibuejskim (ojibwe) wciąż słychać ślady naszego nadmorskiego pochodzenia. Istnieją w nim słowa oznaczające fokę, wieloryba i bajgiel, chociaż tam, gdzie mieszkamy dziś, nie używa się ich już zbyt często. Migracja Odżibuejów trwała kilka stuleci; legenda głosi, że plemię realizowało wizję jednego ze swoich członków, który marzył o tym, abyśmy przenieśli się na zachód, tam, gdzie jedzenie rośnie na wodzie. To chyba jedna z najdziwniejszych przepowiedni lub też proroczych wskazówek, jakie przekazała nam historia, naprawdę żyjemy bowiem dzisiaj w krainie dzikiego ryżu, który przecież rośnie w wodzie. Zajmujemy ziemie wokół Wielkich Jezior, od wschodnich rubieży Toronto do Montany na zachodzie i Chicago na południu, aż po samo podbrzusze Zatoki Hudsona. Jesteśmy najliczniejszym ludem indiańskim w Ameryce Północnej, chociaż nie w Stanach Zjednoczonych. W USA najwięcej jest Czirokezów.

I chociaż byliśmy zabijakami i zabieraliśmy imiona pokonanym – a walczyliśmy z Irokezami, Saukami, Lisami czy osławionym Siuksami i odnosiliśmy nad nimi zwycięstwa – to świat właściwie nie zna nas od tej wojennej strony. Tymczasem ziemie, które obecnie zajmujemy – lasy położone na północy Minnesoty, Wisconsin i w północno-zachodniej części prowincji Ontario ‒ zamieszkiwali niegdyś Siuksowie, zapewne najsłynniejsi indiańscy wojownicy. Wyparliśmy ich jednak na równiny, gdzie całkiem dobrze dawali sobie radę i zaczęli polować na bizony. Może właśnie tu leży pies pogrzebany – bo malowniczy Siuksowie polują konno na wielkie bizony, a nudni Odżibuejowie wkładają rakiety śnieżne i zastawiają sidła na zające. Siuksowie podbili masowy, popkulturowy rynek jako plemię najbardziej cool spośród Indian. Nosili także obrazowe imiona. Wodzowie Siuksów to choćby Szalony Koń, Siedzący Byk albo Czerwona Chmura, a w moim plemieniu znajdziemy takie nazwy, jak Łajno Łosia, Mały Francuz, Płaskie Usta, Zły Chłopak, Żółta Głowa i Dziura w Dniu; chociaż mieliśmy też wodza, który zwał się Biała Chmura, co przecież brzmi prawie tak cool jak Czerwona Chmura. Wszyscy Odżibuejowie byli twardzielami, ale żaden facet zwany Zajęczym Sercem nie sugeruje zawadiaki i nie stanie się dla nikogo wzorcem do naśladowania. To prawda, że w naszych imionach często słychać takie słowa jak „wiatr” albo „niebo”, co może wydawać się fajne. Ale Wielki Wiatr, Wiejący Wiatr czy nawet Piękny Dzień (chociaż uważam te imiona za jedne z najpiękniejszych, jakie można spotkać wśród Indian) trudno porównać z Ludzkim Zabójcą (Czirokezi) czy Niszczycielem Miast (Senekowie).

Wydaje mi się, że to dar od losu, ponieważ właściwie niewiele o nas pisano – znacznie częściej o Apaczach, Komanczach, Czarnych Stopach, Siuksach czy Nezpersach. Dlatego udało nam się uniknąć najazdu amatorów indiańskiego stylu życia i „sępów kulturowych”, kto bowiem chciałby zostać Indianinem, który nie ma konia, mieszka na bagnach, poluje na bobry i nie nosi wyrafinowanych geometrycznych ozdób z koralików ani odlotowych pióropuszy? Zwycięzca, jak to się mówi, bierze jednak wszystko, i to zwycięzca zyskuje u nas prawo nadawania imion. Wiele plemion musi po dziś dzień dźwigać ciężar nazw, które nadali im Odżibuejowie. Na przykład nazwa Siuksów to podobno skrót od słowa Naadwesiwag („węże”) , będącego eufemistycznym określeniem wroga. Nazwa Winnebagowie także pochodzi z języka odżibuejskiego, od słowa Wiinibiigoog („Ludzie Znad Brudnej Wody”), a Eskimosi to przekształcona nazwa Eshkimoog („Pożeracze Surowego Mięsa”).

Nasze rezerwaty (reservations) znajdują się w Michigan, Wisconsin, Minnesocie, Dakocie Północnej i Montanie. Rezerwaty Odżibuejów (reserves), jak nazywano je kiedyś w Kanadzie, choć dzisiaj wobec Indian używa się tam określenia „Pierwsze Narody”, znajdziemy też w prowincjach Quebec, Ontario, Manitoba, Saskatchewan i Alberta. Niektóre z nich, maleńkie, można obejść w godzinę. Inne, jak Red Lake, są znacznie bardziej rozległe; rezerwat Red Lake jest większy niż Rhode Island. W rezultacie populacja Odżibuejów jest bardziej zróżnicowana niż większość innych plemion: znajdziemy wśród naszych „Indian buszu”, mieszkających w kanadyjskich rezerwatach, do których w lecie można dotrzeć wyłącznie hydroplanem, w zimie zaś po lodzie, ale i duże (a także relatywnie zamożne) społeczności korporacyjne, jak w Mille Lacs w środkowej Minnesocie. Mamy współplemieńców, którzy znają tradycyjny odżibuejski sposób życia i nadal go praktykują – zastawiają sidła, polują i łowią ryby, a do tego są katolikami. Znajdują się wśród nas również prawnicy i lobbyści, którzy przestrzegają odżibuejskich tradycji i obrzędów. Przez ziemie Odżibuejów można wędrować całymi dniami, a nawet tygodniami – po lasach wokół Wielkich Jezior, tajgach środkowej Kanady, obrzeżach Wielkich Równin i kanadyjskich wyżynach. Moim zdaniem zamieszkujemy kilka najpiękniejszych miejsc na świecie.

Jesteśmy też znani jako utalentowani rękodzielnicy. Wyrabiamy między innymi piękne kanu z kory brzozowej, prawdziwe dzieła sztuki rzemieślniczej – jedno takie ważące trzysta funtów i długie na trzydzieści stóp kanu może pomieścić dwunastoosobową załogę oraz trzy tysiące funtów ładunku. Kiedy kwitł handel futrami, nasze łodzie przebywały Jezioro Górne w drodze do Montrealu, wyładowane belami futer z bobrów. Wytwarzaliśmy też i nadal wytwarzamy rakiety śnieżne, a kolcami ursona zdobimy wyroby ze skóry i kory brzozowej. Nauczyliśmy się nawet, jak gotować jedzenie na otwartym ogniu, chociaż nie znaliśmy metali ani garncarstwa.

Wprawdzie, jako się rzekło, nie jesteśmy częścią amerykańskiej świadomości społecznej w takim stopniu, jak powiedzmy, Siuksowie czy Irokezi, lecz wzbogaciliśmy trochę angielszczyznę. Z języka Odżibuejów, wymienionego kiedyś w Księdze Rekordów Guinnessa jako najtrudniejszy język świata, weszły do angielskiego takie słowa jak „mokasyn”, „tobogan”, „wigwam”, „łoś”, „totem” i „muskeg” (rodzaj torfowiska). Zbudowaliśmy nawet jedno słowo złożone – my daliśmy musk (piżmo), które pochodzi od naszego mashkiig (bagnisko), angielszczyzna dodała zaś słowo rat (szczur), i tak powstało określenie muskrat (szczur piżmowy), oznaczające żyjącego na terenach podmokłych gryzonia, który rzeczywiście do złudzenia przypomina szczura. Trudno o lepszy przykład wymiany kulturowej. Z kolei przez długie lata handlu z Francuzami przejęliśmy od nich tylko dwa słowa: cochon, czyli świnia, które u nas zmieniło się w kookoosh, i bonjour, które przekształciliśmy w używane też na powitanie boozhoo, czyli „cześć”.

No i odznaczamy się jeszcze poczuciem humoru. Naprawdę, choć muszę tu dodać, że osobiście należę chyba do mniej dowcipnych Odżibuejów. Zabawny jest natomiast John Buckanaga (co znaczy „Ten, Który Wygrywa”; oto kolejny przykład ekscentrycznego odżibuejskiego przydomka) z rezerwatu White Earth. Pewnego razu wziął udział w seniorskim turnieju golfa (tylko dla Indian) w rezerwacie Fond du Lac koło Duluth i rywal spróbował mu popsuć ważne uderzenie, zagadując go w następujący sposób:

– Hej, John, starzejesz się… Łykasz już viagrę?

Na to John Buck:

– Jasne. Pewnie, że tak.

– A czy działa?

– No chyba. Bo już nie moczę sobie butów, jak sikam. – Co powiedziawszy, posłał piłeczkę jednym uderzeniem na odległość dwustu dwudziestu jardów.

Przytoczona anegdota prowadzi nas z kolei do stoicyzmu. O Odżibuejach raczej nikt nie pisze jako o stoikach. W ogóle, jak już wspomniałem, niewiele się o nas pisze, a większość moich współplemieńców nie ma absolutnie nic przeciwko temu. W przeszłości jednak obdarzano nas różnymi smakowitymi epitetami. Jak stwierdził jeden autor: „Jest to rasa dzika, barbarzyńska i ciemna, pozostająca być może bardziej niż inne ludy pod wpływem swoich wodzów, szamanów i proroków”. Nie mogę się jednak z nim zgodzić.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.