Siedemnaście zwierząt

Kilka wieków później Carlos Fuentes wymienia dwie pobudki, które skłoniły Hiszpanów do podboju Nowego Świata. Pierwszą z nich była, ma się rozumieć, odurzająca żądza złota, drugą zaś, być może nawet ważniejszą, tęsknota wyobraźni, albowiem choć już byli „wkroczyli w renesansowy świat ludzkiej woli, mieli głowy wciąż jeszcze wypełnione średniowiecznymi fantazjami”. Po czym dodaje: „Czy byli w błędzie, szukając źródeł młodości na Florydzie, Ziemi Kwiatów, którą badał Ponce de León? Pogoń za El Dorado, indiańskim wodzem, którego dwa razy dziennie malowano złotem, zawiodła ich do Potosí, największej na świecie kopalni srebra. A poszukiwania bajecznych Siedmiu Miast Ciboli doprowadziły do odkrycia Arizony, Teksasu i Nowego Meksyku”.

Te uwagi Fuentesa są kapitalne, albowiem w rzeczy samej Europejczycy nie wyruszyli do Ameryki powodowani w pierwszym rzędzie chciwością i żądzą złota. Wszystko zaczęło się raczej od fantazji i tęsknoty za krainami jak z baśni. W końcu raj, jak pisał Kolumb, odnalazłszy go w 1498 na półwyspie Paria, „znajduje się w miejscu, do którego dotrzeć można jedynie z woli Bożej. Jest w kształcie góry, a raczej mieści się na szczycie, który jest podobny do szypułki u gruszki albo do piłki z brodawką piersi kobiecej, zaś wokoło tej brodawki ziemia nabrzmiewa i zbliża się do nieba. Są to niewątpliwie oznaki raju, dokładnie odpowiadające opisom świętych i uczonych w piśmie”.

Opowiadam o tym, albowiem Francisco de Coronado był jednym z bohaterów mojego dzieciństwa. Jako młodzieniec napisałem o nim nawet niezbyt udane opowiadanie. Próby poprawienia go zaowocowały niepoliczonymi wersjami, które w końcu szczęśliwie zawieruszyły się w pomroce dawno zapomnianych szuflad. Niemniej jednak wiem, że każda z owych wersji z zaciekawieniem i nadzieją zmierzała w kierunku melancholijnego końca jego wyprawy. Przeczuwałem, że tu kryje się jakaś tajemnica, ale byłem za młody, żeby ją zrozumieć.

Historycy są zgodni, że Coronado powrócił na tarczy, rozczarowany i przygnębiony. Nie dość, że nie odniósł sukcesu na miarę Cortésa lub Pizarra, to na domiar złego zbankrutował i musiał stawić czoło rozmaitym oskarżeniom, między innymi o zbytnie okrucieństwo wobec Indian, z czego później jednak został oczyszczony.

Mimo wszystko osiągnął niemało. Stoczył kilka zwycięskich bitew, odkrył nowe ludy i ziemie – jego podwładni jako pierwsi Europejczycy ujrzeli Wielki Kanion – a jego kronikarz dał potomności pierwszy godzien tej nazwy opis amerykańskiego bizona. Wreszcie last but not least powrócił żywy do swojego świata, na łono rodziny, do młodej żony – pojął ją był, gdy miała lat dwanaście – ośmiorga dzieci i przyjaciół. A jednak to, co osiągnął i miał, go nie cieszyło. W jego sercu tkwił mól. Coronado powrócił przygnębiony, „pełen wątpliwości i tumultuationes”, jak by powiedziano w XVI wieku, i zmarł młodo, w wieku lat czterdziestu czterech, dwanaście lat po powrocie do Meksyku. Czyżby tylko dlatego, że wziął udział już w drugim etapie konkwisty, gdy chciwość brała górę nad wyobraźnią bawiącą się średniowiecznymi fantazjami? Musiało upłynąć wiele lat, zanim zrozumiałem, co uśmierciło mojego bohatera, na czym polegał jego błąd. Otóż Coronado uczynił wszystko, co było w jego mocy, aby osiągnąć to, czego pragnął, a jednak osiągnąć tego nie zdołał – w tej sytuacji powinien był uznać, że spełnienie owych pragnień nie było mu pisane, i zaakceptować to, co otrzymał. Nie zrobił tego, albowiem zabrakło mu amor fati.

To wielka lekcja, pomyślałem, wychodząc przed chatkę, by patrzeć, jak dojrzałe gwiazdy ponad czarnym lasem, pozazdrościwszy jagodom winogronu, puszczają świetlisty sok.

Amor fati. Ze wschodu przybywa słońce, z południa ptaki, z zachodu barwne wieczory, z północy gwiazdy. Piątym kierunkiem jest przyszłość. Z przyszłości nadchodzi zima, Rdza i Mól.

Witajmy je niewzruszeni niczym bogowie.