Ostatnie terytorium

Eseje o Ukrainie

Zresztą nawet lubię te dawno już nieoświetlane ulice i zaułki naszych miast, te straszne, przeżarte alkoholem nocne kawiarnie, te ciasne, przesiąknięte papierosowym dymem bufety w naszych superwolnych pociągach, te bazary i sklepiki kontrolowane jedynie przez reketierów. Te gęby, paszcze, mordy i ryje — kobiece, męskie i na pół dziecięce, tę wielką nocną integrację pijanego narodu, fontanny hojności, miłości, przychylności — tak, oto my — wielka rodzina, mafia: bracia i siostry.
Co można dodać? Może jeszcze zrujnowane krajobrazy, z których każdy przypomina taki mniejszy Czarnobyl, coś w rodzaju przemysłowych rumowisk, które w wizjach Tarkowskiego stawały się pomnikami produkcyjnego idiotyzmu. Przepełnione śmietniki, z których każdy zdaje się świadczyć o naszej kulturze, która sama siebie nazywa jedną z najstarszych kultur w Europie. Powszechna lumpenizacja wszystkiego i wszystkich: tandetna rosyjska muzyka, ogolone głowy, spirytus przemysłowy, wybuchy epidemii cholery i brutalności. Ciągłe rozmowy o ucieczce, wyjeździe, o Grecji, Argentynie oraz Włoszech, kombinacje z wizami, beznadziejne kolejki do zachodnich ambasad.
Wszystko to widać zbyt wyraźnie, bo wszystko to leży na powierzchni. Czy istnieją jeszcze jakieś głębsze pokłady, czy w ogóle cokolwiek ocalało? A co pozostaje ukraińskiemu pisarzowi w czasach, kiedy marzeniem przeciętnego Ukraińca jest porzucić tę ziemię na zawsze, ten kraj, którego nie żal? Czy i ja miałbym go porzucić? Zmienić język? Przestać pisać?