Na razie jednak 28 czerwca podpisany został traktat wersalski i nastała wolna Polska. Czas pokoju i nadziei. Pierwsza zawiodła nadzieja, a hasło „Polska dla Polaków” brzmieć miało coraz głośniej i coraz groźniej. Niewidoczne granice podziałów społecznych regulowane były przez prawo – obowiązki, zakazy i nakazy. Zdaniem polskich Białorusinów uprzywilejowani byli „polscy Polacy”, natomiast polscy Białorusini, polscy Ukraińcy, polscy Żydzi, polscy Tatarzy – już nie. Wspominali także, że Polacy zarządzali, kierowali, pilnowali, reszta była siłą roboczą pracującą w rolnictwie, w fabrykach i przy wyrębie lasu. Od mniejszości narodowych i wyznaniowych oczekiwano asymilacji (czyli polonizacji, możliwie jak najdalej i jak najgłębiej posuniętej). W postulatach Stanisława Grabskiego (polityka, ekonomisty, autora projektu tak zwanego Lex Grabski, ustawy o szkolnictwie dla mniejszości narodowych, później ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego) z 1924 roku mowa była o wzmacnianiu w województwach wschodnich „naturalnej penetracji” ludności polskiej (co bardziej jednak kojarzy się z gwałtem) oraz wzmacnianiu (znowu!) przekonania „Rusinów”, że wszystko, co znajduje się w Polsce, jest polskie. Z oczywistych powodów zostało to przyjęte przez głównych zainteresowanych co najmniej niechętnie. Aby podać przykład: w mieście, Hajnówce, w 1925 roku 70 procent mieszkańców stanowili Polacy, pozostali to Białorusini, Żydzi, Rosjanie i Niemcy. Na wsi proporcja była odwrotna, a były i wsie, w których mieszkali tylko „prawosławni, tutejsi”. Czyli „polskie miasto” z polskimi (i katolickimi, co ważne) urzędnikami, instytucjami (szkoły, poczta, szpital itd.) otoczone było przez żywioł białoruskich wsi z białoruskimi (i prawosławnymi) chłopami. W przewodniku po Polsce północno-wschodniej wydanym w 1935 roku przez Związek Polskich Towarzystw Turystycznych pisze się o Puszczy Białowieskiej jako o rejonie zamieszkiwanym przez ludność „ruską” (autorzy precyzują: „rusini podlascy”), prawosławną, częściowo tylko „mazurską”, katolicką. Podane są przy tym następujące dane: w siedemdziesięciu wsiach otaczających Puszczę – osadnictwo ruskie, w dwudziestu trzech wsiach – osadnictwo mazurskie. Niezależnie od rzetelności owych danych podane proporcje okażą się niezwykle istotne już kilka lat później. Nieliczne były wśród polityków dwudziestolecia głosy nawołujące do zgodnej koegzystencji.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.