1. Trzy lata temu

Nancy znów stoi przy oknie, tym ze wspaniałym widokiem,
martwiąc się, czy tankowiec zdoła wypłynąć z zatoki. Ręce
mojej teściowej zdradzają jej niepokój: jedna dłoń pociera
grzbiet drugiej, na zmianę, szybko i rytmicznie.
– Nie sądzę, żeby się zmieścił, jest za duży – mówi, silniej
trąc dłonią o dłoń, z oczyma pełnymi niepokoju.
Ma na sobie wszystkie rozpinane swetry, które znalazła
w sypialni; założyła je jeden na drugi i uparła się, żeby
w każdym pozapinać guziki, a końce rękawów podwinąć do
środka na wysokości przegubów. Jej nastrój jest lepszy niż
w porze śniadania – zaraz po tym, jak się obudziła z częstym
u niej przekonaniem, że właśnie wypisano ją ze szpitala
i oddano pod opiekę obcych ludzi.
– A gdzie jest moja rodzina? Czy przyjdą po mnie?
– Kochanie, to my jesteśmy twoją rodziną – uspokajam
ją.
Śmieje się pogardliwie, kręcąc głową.
– Albo kłamiesz, albo ja zwariowałam.
Rankami najczęściej pojawiają się łzy. Łzy i dezorientacja.
Ubieranie się jest trudne. Chce to zrobić sama, ale
stanik i spodnie lądują tyłem naprzód. Jeśli nie uda się
dotrzeć do niej dostatecznie szybko, paraduje po korytarzu
w bieliźnie. Wszyscy mówią, że wygląda młodziej niż na
swoje siedemdziesiąt dziewięć lat, i jest to szczególnie widoczne
podczas tych niemal nagich spacerów. Fizycznie
prezentuje się zadziwiająco dobrze: przy wzroście metr
siedemdziesiąt ma proporcjonalną sylwetkę – jeśli nie liczyć
małego brzuszka – trzyma się prosto, nie ma mowy o jakimś
garbieniu się. Jej nogi są silne i kształtne, może chodzić kilometrami.
Ma równo obcięte srebrzyste włosy (kiedyś były
koloru piaskowego i w miejscowym salonie fryzjerskim
układała je co miesiąc w delikatne loki) i uroczy uśmiech.
Na bladej twarzy ledwie można dostrzec zmarszczki, za
to jej oczy są nieco załzawione, a nos robi się haczykowaty.
Na podbródku pojawił się biały, kłujący zarost, który
Chris, mój mąż, co pewien czas goli. Nie zawsze mu na
to pozwala. Potrafi zazdrośnie strzec tych włosów i bywa,
że gładzi się po nich, siedząc w fotelu. Kiedy indziej zaś
zarost ją przeraża:
– Kto mi to zrobił? Skąd się to wzięło? Zabierzcie to!
Albo wydaje jej się, że to jakaś rana, strup:
– Musiałam się potknąć i upaść. Ale już się goi.
Nancy przechodzi przez stadium alzheimera, które
można określić jako „dobre dni i złe dni”; w złych dniach
oskarża o swój zarost Morrisa, gdyż zdaje sobie zapewne
sprawę, że brody są zwykle cechą męską.
Wraca do swego małego saloniku, do opalanego węglem
kominka, do męża – i siada w jasnoniebieskim fotelu
z uszami. Pyta zresztą, czy to jej fotel i czy może w nim
usiąść. Jest jego właścicielką nie na tyle długo, by go pamiętać.
Działa już jedynie jej najbardziej długotrwała pamięć.
Morris siedzi w fotelu obok niej – zawsze tu siedzi. Jego
fotel jest sterowany elektrycznie, można w nim odchylać
oparcie, ma pomarańczowe obicie. Morris był kiedyś tęgi;
ze swoją kwadratową twarzą, z ciemnymi, szelmowskimi
oczami, ciemnymi włosami zaczesanymi „na pożyczkę”
oraz wąsem wyglądał wtedy jak przystojniejsza wersja Olivera
Hardy’ego i tak jak on wściekał się na głupców. Potem
złagodniał. Sprawia wrażenie, jakby we wszystkich wymiarach
się skurczył.
Znam Morrisa i Nancy od dwudziestu dwóch lat. Kiedy
ich poznałam – przyprowadzona przez Chrisa do domu po
zajęciach na uniwersytecie – wydali mi się staroświeccy,
oszczędni (mieli pralkę ładowaną od góry), towarzyscy,
pracowici, prawicowi. Czytali „Daily Mail”, ale do naszej
studenckiej lewicowości odnosili się wielkodusznie. Nie
przypominam sobie żadnych ideologicznych starć. Byli bardzo
gościnni, wyciągali nas z kłopotów, kiedy wpadaliśmy
na finansowe mielizny, a gdy nasze plany zawodowe spaliły
na panewce, byli gotowi bezterminowo nas utrzymywać.
Choć uważali za prowokacyjne pomysły, które mieliśmy po
studiach, dotyczące pracy biurowej i stałego dochodu (nie
byliśmy wielbicielami takiego sposobu na życie) – zawsze
byli mili. Mili, ale powściągliwi, nieujawniający swych opinii.
Stało się to standardem w naszych relacjach.
Nancy i Morris przeprowadzili się tego lata razem z nami.
Tu, gdzie teraz mieszkamy, mamy wiele swobody. Chris cieszy
się międzynarodową sławą w swojej niszowej dziedzinie,
jest ekspertem od szczególnych zastosowań nowych
technologii i dużo doradza, głównie z biura w domu, choć
czasem ogarnia go też szał spotkań i podróży. Mamy dwie
nastoletnie córki: Millie jest wysoka i ciemnowłosa jak ja,
Caitlin zaś, tak jak ojciec, jest popielatą blondynką. Jest też
Jack, nasz syn, uczeń ostatniej klasy szkoły podstawowej –
wysoki i tyczkowaty, o włoskim typie urody, z niechlujną
ciemną czupryną.
Przeprowadzka, jak się okazuje, nie jest dobra dla chorych
na alzheimera. Trzeba zostawić to, co znane, i przystosować
się do nowego. Dezorientacja Nancy postępuje.
– Nie wiem, gdzie jestem – szlocha. – Nie wiem, co mam
robić.
Czytam sporo na temat pamięci. Ludzie dotknięci przejściową
amnezją globalną (całkowita, lecz czasowa utrata pamięci)
nieustannie pytają, gdzie są i co mają robić, jak się tu
dostali – i co mają robić; co maj ą teraz robić? Robienie
jest ich wielką troską. Nie zadają pytania, które mogłoby
się wydawać oczywiste: „Kim jestem?”. Chyba nie jest to
pytanie, które ich własna jaźń zadaje samej sobie. Zamiast
tego szukają podpowiedzi w szczegółach. Gdzie, jak, co.
Chris i ja różnie reagujemy na jej niepokój. On bierze
Nancy za rękę i próbuje być czuły, tłumacząc, że ona i jej
mąż nie radzili sobie sami i sprowadzili się do nas. Ja wolę
weselsze podejście.
– Cóż, masz szczęście, że jesteś już na emeryturze i możesz
siedzieć sobie w fotelu, jeść herbatniki i oglądać popołudniowy
film w telewizji – mówię. – Nie to co ja, biedna:
muszę dopilnować prania, wyprowadzania psów, odkurzania,
szykowania obiadu, że nie wspomnę o tym, jak wygląda
pokój Jacka.
Jack wydaje się bez reszty pochłonięty gromadzeniem
Rzeczy, szczególnie Rzeczy elektronicznych (gadżety, martwe
laptopy), a także pistoletów, mieczy i zapalniczek. Czasem
martwię się, dokąd mogą go te zainteresowania zaprowadzić.
– Och, biedactwo, masz tyle do zrobienia – mówi Nancy
w przebłysku świadomości, wtórując mi, a mnie robi się
przykro, że zostałam przyłapana na mówieniu do niej tonem
milusiej pielęgniarki. Ale ta chwila szybko mija i Nancy
znów stoi przy oknie.
– Spójrz, ile tu wody – mówi zdumiona.
– Tak, mieszkamy na półwyspie, wokół nas jest morze.
Pamiętasz, że przeprowadziłaś się tu z nami? Przyjechaliśmy
w zeszłym miesiącu. Pamiętasz?
– Edynburg – bąka pod nosem.
– Mieszkałaś kiedyś w Edynburgu, wiele lat temu. Ale
potem przeprowadziłaś się do Speyside, niedaleko naszego
starego domu. Pamiętasz tamten bungalow? Nad rzeką?
Jej twarz wyraża pustkę.
– A teraz mieszkasz tutaj, z nami.
Patrzy na mnie z ponurą miną.
– No dobrze, ale oni się ze mnie śmieją, wiesz o tym?
Nie ty, nie mówię o tobie, ale inni. Przyglądają mi się na
ulicy i widzę, że się zastanawiają: za kogo ona się ma, do
cholery.
Paranoja – jeden z symptomów choroby Alzheimera –
zaczyna ją właśnie dopadać. Ale przez całe lato była przemiła
dla dzieci, co mnie uspokaja. Kiedy wchodzą do jej
pokoju, twarz Nancy się rozjaśnia. Klepie się po kolanach,
jak dawniej. Millie ma prawie metr osiemdziesiąt wzrostu
i nie może się powstrzymać od śmiechu.
– Chodź, opowiesz mi o tym wszystkim – mówi do niej
Nancy. Nie wyjaśnia o czym.
Morris zawsze mi powtarza, że dziewczynki są dla
niej dobre. Cierpliwe, tolerancyjne, nie reagują na słowne
zaczepki. Robią wszystko w tempie babci, obejmując ją
przy tym.
– Chodź, babciu, zrobimy dziadkowi herbatę – omawiają
z nią każdą czynność krok po kroku. – Włóż torebki
do czajniczka. Do czajniczka, nie do kubka. O, właśnie. Tak.
Teraz wrzątek, dasz sobie radę z czajnikiem? To jest czajnik.
Tak. No, daj, ja to zrobię.
Morris woli telewizję od rozmowy, a zresztą woli ją
w ogóle od wszystkiego – i tak już jest od dawna. Przygnębiony
i nieruchawy, stał się wirtuozem telewizyjnego pilota:
skacze po kanałach z miną straceńca. Sprawia wrażenie,
jakby nie był w stanie odwrócić wzroku od ekranu. W jego
teraźniejszości rzeczywistość wygląda zbyt okropnie, żeby
trzeźwo się nad nią zastanawiać. Ponieważ Morris jest tak
bardzo skupiony na telewizji, życie Nancy często upływa
w samotności. Nie potrafi już śledzić programu. Bardziej
interesuje ją przebywanie ze mną, ponieważ – przynajmniej
wtedy, kiedy zajmuję się domem – sprawiam na niej wrażenie,
że naprawdę coś robię. Mniej się jej podoba, kiedy
piszę albo czytam.
– Mężczyźni wciąż tylko siedzą – mówi z wyrzutem, niezdolna
do rozróżnienia odmiennych rodzajów siedzenia: jeden
siedzi za biurkiem przy laptopie i telefonie, doradzając
i zarabiając pieniądze; drugi tkwi w fotelu obok niej, przez
piętnaście godzin na dobę skupiony na migoczącym ekranie.
Nancy chodzi za mną krok w krok. Kilka razy dziennie
dopytuje się, gdzie są znajomi, czy mają przyjść.
– Nie chcę, żeby znajomi wiedzieli, że choruję – mówi,
kiedy zrywamy pomidory w szklarni.
Zjada od razu te, które sama zerwała, albo chowa je
sprytnie w kieszeni, sądząc, że tego nie widzę. Albo zrywa
z krzaków zeschłe liście i układa je w koszyku, wygładzając
starannie. A potem znów je wyjmuje.
– Te chyba jeszcze nie dojrzały – mówi, próbując umocować
je ponownie na krzakach.
Czasami wyobraża sobie, że mają nas odwiedzić wyimaginowani
znajomi. Martwi się, jak do nas dotrą i jak
wrócą do domu. Tak naprawdę jej znajomi dawno już ją
opuścili, opuścili zresztą ich oboje na długo przed przeprowadzką
na północ. „Opuszczenie” to mocne słowo,
prawdę powiedziawszy, nie chodziło tu o żadną przemyślaną
akcję. Raczej o stopniowy zanik troskliwości, spadek
towarzyskiego zainteresowania. Tak się dzieje, kiedy
ludzie zaczynają chorować i mają niewiele do powiedzenia
poza opowieściami o własnych dolegliwościach. Trzy
osoby z dawnego kręgu przyjaciół Nancy i Morrisa nadal
dzwonią od czasu do czasu, ale chcą rozmawiać z nami
i dowiedzieć się czegoś nowego.
(...)