Nadchodzi noc

Często siostra Birgit albo siostra Angela robiły mi zastrzyk,
po którym stawałem się ospały, leżałem na jawie pogrążony
w marzeniach sennych, pojawiających się przy zasypianiu.
Czy jednak zasypiałem naprawdę? Wpadałem raczej
w jakieś odrętwienie, a sny były niekontrolowanymi fantazjami,
bardzo wyraźnymi, w których poruszało się, rozmawiając,
wiele osób. Nieraz wypowiadałem w snach różne
kwestie, ale wcześniej były one raczej pomyślane niż usłyszane;
teraz natomiast brzmiały głośno i wyraźnie, choć
towarzyszyło im piwniczne echo usuwające indywidualne
różnice. Jakby słyszało się roboty, co nie przeszkadzało, że
osoby z mojej przeszłości, obecne w snach, zdawały się
bardziej realne niż te, które otaczały mnie teraz. Tak było
przynajmniej
na początku pobytu w sali numer 5; z czasem
miało się to zmienić.
Największe błogosławieństwo zastrzyków polegało oczywiście
na tym, że tępiły ostrze bólu, a nawet na pewien
czas eliminowały go zupełnie, i ja, który przez całe życie
w świecie teatru unikałem narkomanów i gadania o narkotykach,
teraz zostałem wdzięcznym morfinistą. Mówię
o mym nowym świecie marzeń sennych, ponieważ w tej
późnej fazie życia był czymś nader pozytywnym, nawet
jeśli nierzadko narażał mnie na nieprzyjemne sceny i natrętne
pytania. I chociaż z czasem mój stosunek do towarzyszy
z pokoju stawał się coraz bardziej przyjazny, zaś do
pielęgniarek coraz cieplejszy, to marzenia senne były najpewniejszym
schronieniem. A ponieważ tak rozpaczliwie
potrzebowałem schronienia, stały się bardziej rzeczywiste
niż prawdziwa rzeczywistość.
Nie ulegało bowiem wątpliwości, że wraz z moimi towarzyszami
przebywałem w deathrow albo, jak mówiliśmy,
w „bazie”, gdyż przed nami znajdował się wielki szczyt.
Opieka lekarska sprowadza się tu do łagodzenia objawów,
nie do leczenia, nikt nie twierdzi, że tych pacjentów można
uratować. Uczynne siostry opiekują się nami, uśmierzają
ból i pomagają zachować higienę, niewiele więcej mogą
nam tu zaproponować w tym ostatnim okresie. Jedzenie
było bez smaku, plastikowe i, ku naszej uldze, zastępowała
je kroplówka, kiedy nasz stan tego wymagał. Dla ducha była
pociecha religii i psychologii, a także, na szczęście dla mnie,
gdyż było to moje najważniejsze oparcie, ów młody człowiek,
który w poniedziałki i piątki pojawiał się z książkami
na wózku. Zawsze byłem zapalonym czytelnikiem, ale teraz
czytałem na śmierć i życie, czytanie stało się czymś gorączkowym,
próbą zajrzenia w karty wielkiemu przeciwnikowi,
aby w ten sposób uczynić walkę bardziej wyrównaną,
a klęskę znośną. Nie omieszkano mnie przestrzec, że tak
intensywne studia nad sztuką umierania mogą tylko skrócić
mi życie. Być może, ale były tego warte.
Zauważyłem, że Harry i Börje, towarzysze z pokoju,
z niechęcią patrzyli na te stosy książek, jakbym oszukiwał
i ze strachu przed wrogiem wybierał okrężną drogę. Nie
przejmowałem się tym, ale z czasem nabrało to znaczenia
i aż do końca utrzymywało dystans między nami.
Mówię o dwó ch towarzyszach, ale w istocie było ich
trzech. Trzeci miał rolę niemą i był niewidoczny. Wkrótce
się to wyjaśni.
Na łóżku naprzeciw mnie leżał Harry, który mimo
wszystko był mi przyjacielem – mniej lub bardziej, zależnie
od dnia. Był w moim wieku, od kilku lat na emeryturze.
Jego życie – jeśli wziąć pod uwagę kryteria socjalne – załamało
się wcześnie; przez ponad trzydzieści lat mieszkał
na ulicach i w przytułkach, wykluczony, czasem bezdomny,
zniszczony – ale nie złamany – przez narkotyki, pijaństwo,
zimne noce i niedożywienie. Być może nie to wywołało
jego chorobę, ale na pewno ją zaostrzyło. Oczywiście nie
musiał żyć w ten sposób, nie do tego stopnia. To był jego
wybór, spowodowany okolicznościami, o których wspomniał
tylko mimochodem. Naprzeciwko mnie, pod oknem
wychodzącym na park z rzadko rosnącymi drzewami leżał
Börje, po czterdziestce, przed pięćdziesiątką; pracował
na poczcie,
nie wiem w jakim charakterze, nigdy nie rozmawialiśmy
o życiu zawodowym, pewnie ze względu na
Harry’ego. Innym tematem tabu były nasze choroby, stopień
ich zaawansowania, a także diagnozy, rokowania, lekarstwa
i tym podobne – wszystko to zachowywaliśmy dla
siebie albo omawialiśmy po cichu z lekarzem czy pielęgniarką.
Każdy z nas leżał pogrążony w swojej udręce i wysyłał
w milczeniu fale cierpienia do pozostałych. Zdarzało
się jednak, że czyjeś nieszczęście i lęk stawały się tak widoczne,
iż spojrzeniem, gestem albo słowami współczucia
wychodziliśmy poza siebie. Jednak nie na dłużej niż na
chwilę, zaś Börjemu nie zdarzało się to wcale, nigdy nie litował
się nad sobą ani nad nikim innym. Tym bardziej natomiast
oddawał się swojej wielkiej namiętności – grom,
zakładom, totolotkom i wszelkiego rodzaju hazardowi. Jego
pierwszą propozycją, kiedy pojawiłem się w pokoju (gdzie
leżeli z Harrym już od jakiegoś czasu), był zakład o to, kto
przeżyje pozostałych. Przedstawił ją jako coś naturalnego,
ale wkrótce zauważyłem, że pod powierzchnią czaiła się
poważna rywalizacja nie tylko o długość życia, ale także
o przychylność pielęgniarek; o względy – to za dużo powiedziane,
jeśli wziąć pod uwagę nasz stan. Krótko mówiąc,
Börje przyjmował zakłady na „najbardziej wytrwałego”, zaproponował
też, aby obstawiać drugie miejsce. Postawiliśmy
z Harrym taktownie na samego bukmachera, był w końcu
najmłodszy, miał rodzinę (o czym zresztą dowiedziałem się
później). O drugie miejsce postanowiliśmy nie grać. Sprawa
wygranej wywołała trochę szeptów na temat testamentu, ale
Börje wspaniałomyślnie ją pominął. Liczyła się sama gra.
Teraz kolej na czwartego towarzysza w pokoju, milczącego
i niewidocznego. Jego nie obstawialiśmy, chociaż był
z krwi i kości, nie było tu nic tajemniczego. Leżał na łóżku
po mojej lewej stronie, tylko że nigdy nie ujrzeliśmy go za
życia, zielona zasłona upięta na znajdującym się pod sufitem
karniszu zasłaniała go przed naszym wzrokiem. Börje,
który leżał naprzeciwko, twierdził, że czasem mignęła
mu noga odpychająca zasłonę albo ręka wyciągnięta nad
łóżkiem, ale całą postać zobaczyliśmy dopiero, gdy nasz
czwarty towarzysz umarł i przykrytego wywożono go do
przodków czekających po drugiej stronie kuli ziemskiej.
Nikt o nim nic nie opowiadał, takie było najwyraźniej zalecenie,
dowiedzieliśmy się jedynie, że pochodził z innej
części świata (albo „kultury”, jak się teraz mówi). Nie wiem,
której pielęgniarce się wyrwało, że był z Ameryki Środkowej
– okazało się to nieprawdą – więc nazwaliśmy go Montezumą,
co zaraz skróciliśmy do Monte. Intrygowało nas
to, że był ukryty, a jeszcze bardziej jego milczenie – nie jęczał
ani nie chrapał, nie słyszeliśmy, jak je, bo dostawał
kroplówkę. Nocami to milczenie w ukryciu stawało się tak
przemożne, że wypełniało mrok i zastanawialiśmy się, czy
on jeszcze żyje.
(...)