Mimowolne cyborgi

Mózg i wojna przyszłości

Radykalne udoskonalanie człowieka, zwłaszcza przez wojsko, budzi zrozumiałe wątpliwości i nierzadko wywołuje strach. Pamiętajmy jednak, że tematyka poprawiania homo sapiens jest ponadczasowa i uniwersalna. Sięga najwcześniejszych mitów. Jak wskazał popularny brytyjski historiozof Arnold Toynbee, „cechą charakterystyczną naszej natury jest to, że buntujemy się przeciwko naszym ludzkim ograniczeniom i próbujemy je przekraczać”. Rozmaite opowieści o superbohaterach, w tym o całej ich dwudziestowiecznej amerykańskiej plejadzie, są kolejnymi metamorfozami motywów, które pojawiają się już u zarania zachodniego sposobu prowadzenia wojny. Są dalszymi wcieleniami wędrujących toposów i ich zmieniających się przedstawień. Owo dążenie do ulepszania i wychodzenia poza ograniczenia ciała i umysłu odnajdziemy już bowiem w pierwszym zachowanym spisanym dziele literackim naszej cywilizacji – w Iliadzie.

Jej głównym tematem nie jest wojna, lecz gniew Achillesa, dowódcy Myrmidonów. Zwany także Pelidą, jest synem śmiertelnika Peleusa i boskiej nimfy Tetydy. W opowieści o nim zawarł Homer historię wojny trojańskiej. Brytyjski klasycysta Jasper Griffin napisał, że „bez przeklętego gniewu Achillesa (…) nie byłoby Iliady”. Heros kipi z wściekłości na naczelnego wodza Agamemnona za to, że odebrał mu jego zdobycz wojenną: brankę Bryzeidę. W ten sposób wódz zrekompensował sobie stratę swojej dziewczyny, która była córką kapłana boga Apolla. Mimo próśb jej ojca Agamemnon nie chciał mu jej zwrócić. Rozsierdziło to Apolla, który sprowadził na Greków śmiertelną zarazę. Choroba dziesiątkowała Achajów, dlatego Achilles zwołał naradę i przekonał dowódców, że Agamemnon musi oddać córkę kapłanowi. Rozzłoszczony wódz zrekompensował sobie tę stratę, zabierając Achillesowi Bryzeidę. To z kolei wywołało wielki gniew herosa. Urażony i zhańbiony Achilles wycofał swoje oddziały z walki, przez co Trojanie zdobyli przewagę. Heros pozostał nieprzejednany i nie powrócił do boju, nawet gdy Trojanie dotarli do achajskich okrętów i zaczęli je podpalać. Wówczas współtowarzysz Achillesa Patrokles zdołał przekonać przyjaciela, że sam stanie na czele Myrmidonów. Ruszył do walki z błogosławieństwem Achillesa, bo ten użyczył mu własnej zbroi. Postawił jednak warunek: nie wolno mu było ścigać wrogów na otwartym polu. Patrokles odparł siły przeciwnika, ale niesiony zwycięstwami i niepomny przestróg, zapędził się pod mury miasta. Ogłuszony przez Apolla zginął z ręki Hektora, największego trojańskiego wojownika i syna króla Troi Priama. Achilles wpadł w wielką rozpacz i płonąc gniewem, powrócił do walki. Stał się zabójczą bestią, mszczącą śmierć bliskiego towarzysza. W końcu zabił Hektora, którego zwłoki najpierw zbezcześcił, wlokąc za rydwanem wokół murów Troi, a potem zabrał do obozu. W dwunastym dniu po śmierci syna Priam przybył do Achillesa, błagając go o wydanie mu sponiewieranych zwłok Hektora. Po poruszającym pojednaniu Achilles zwrócił ciało. Tak pokrótce można by streścić fabułę eposu.

W 1733 roku irlandzki pisarz Jonathan Swift napisał: „widzą uczeni w piśmie mężowie więcej u Homera, niźli sam miał w głowie”. Dzisiaj dokładnie to samo mógłby zarzucić również mnie. Proponuję bowiem spojrzenie na Achillesa z perspektywy cyborga, a więc istoty powstałej w wyniku technologicznego udoskonalenia człowieka. (…)

Pisząc na łamach brytyjskiego „Guardiana”, Sam Jordison postawił retoryczne pytanie: czy to właśnie nie te wszystkie nadnaturalne moce czynią Achillesa tak bardzo fascynującym bohaterem? Ja dodałbym do tego, że nosi on też w sobie wiele cech wojownika przyszłości: obdarzonego transludzkimi atrybutami cyborga.

Iliada kipi od boskiego dopingu wojskowego. Na przykład Atena pokrzepia Menelaosa:

Siłą potężną więc barki wzmocniła mu i kolana

oraz do piersi mu wlała natrętną muchy wytrwałość

Ileż współczesne siły zbrojne dałyby za niewielką część takich regeneracyjnych zdolności optymalizowania swojego personelu! O ile superbohaterowie Homera czerpali swe moce od bogów, o tyle superżołnierz będzie zawdzięczał swe nadzwyczajne zdolności technologii. Bogowie tworzyli nadludzkich herosów, biotechnologia wytworzy postludzkich cyborgów.

Kończąc swój manifest cyborga z 1985 roku, Donna Haraway wyznała, że wolałaby „być cyborgiem niż boginią”. Ale czy nie byłoby to tożsame? Czy nie staje się tożsame? Izraelski historyk i futurolog Yuval Noah Harari wskazuje, że bioinżynieria wprowadziła gatunek ludzki na drogę, która wiedzie go do kondycji homo deus, człowieka boga. Jak już bowiem wcześniej prognozował Erik Davis, „gdy zostaniemy postludzkimi cyborgami, będzie można ustawić w pozycji półbogów wszystkie pokrętła: pamięć, ilość wchłanianych informacji, ostrość postrzegania, zdolność obróbki danych”. Dokładnie takie możliwości przedstawia pisarz Dan Simmons w Ilionie. Akcja tej fantastycznonaukowej powieści rozgrywa się w dalekiej przyszłości, tysiące lat po XX wieku, w kilku wymiarach jednocześnie, a głównie na postapokaliptycznej Ziemi oraz na Marsie i w przestrzeni kosmicznej. Dla wyobrażenia żołnierza cyborga najciekawsze jest teatrum wojny trojańskiej, która toczy się na Czerwonej Planecie. Obserwuje ją i relacjonuje bogom Thomas Hockenberry, były wykładowca literatury klasycznej na Uniwersytecie Stanowym w Indianie i wielki miłośnik Homera. Przez wiele lat wojna trojańska ciągle na nowo rozgrywała się w jego umyśle. „Uczestniczył” w niej, analizując i interpretując Iliadę ze studentami. Po śmierci został wskrzeszony przez olimpijskich bogów. Ma dla nich pracować jako scholiasta podczas nowej wojny trojańskiej, toczącej się w postludzkiej przyszłości na przystosowanym do życia Marsie. Scholiaści są pomocnikami bogów, a ich jedynym obowiązkiem jest „obserwować toczącą się na równinie Ilionu wojnę”. Obserwuje ją zatem i opisuje.

O ile w homeryckim świecie Iliady atrybuty bogów olimpijskich wynikają z ich boskości, o tyle w świecie przedstawionym Ilionu przymioty bogów zamieszkujących marsjański wulkan Olympus Mons znajdują racjonalne, naukowe wytłumaczenie. To zaawansowane technologie czynią ich bogami. Są „nadnaturalnie wysocy”, co zawdzięczają „nanotechnologii i laboratoriom genetycznym”. Porozumiewają się na poddźwiękowej częstotliwości „dostępnej wyłącznie uszom bogów, scholiastów i trojańskich psów, które reagują przeraźliwym skowytem”. Teleportują się kwantowo w przestrzeni. Wykorzystują techniki morfowania, by przyjmować postać konkretnych bohaterów w teatrze wojny. Korzystają również z technologii maskującej, dzięki której stają się niewidzialni. Poruszają się błyskawicznie w swoich hologramowych rydwanach, które są elektromagnetycznymi pojazdami ślizgającymi się na fali kwantowych zaburzeń. A gdy angażując się w walkę między Trojanami i Grekami, zostają ranni, odzyskują zdrowie dzięki regeneracyjnej nanotechnologii medycznej. Unoszą się w specjalnych uzdrawiających kadziach. To iście transhumanistyczna wizja.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: julita@czarne.com.pl.