Mężczyzna o twarzy mordercy

1.
Dostrzegłem faceta już z daleka. Sadził niskimi
dwukrokami przez plac prosto na moje biuro jak uczestnik
biegu na azymut do kolejnego lampionu, który budowniczy
trasy postawił mi na stole. Opuściłem nogi z blatu
i zmrużyłem oczy, aby lepiej zobaczyć ciemną, bezbarwną
postać. Pod światło plac porażał jasnością. Prześwietlony
widok przypominał spłowiałą fotografię z rodzinnego
albumu: „tutaj razem na rynku w Agadirze”.
Wielu moich zleceniodawców czai się najpierw na rogu
albo w wąskim parczku – piasek, kilka ławek, parę drzew –
i dopiero po chwili bierze okrężny kurs na biuro. To ludzie
w futrzankach i posępnych paltach, którym trzeba pomóc
wypełnić wniosek o przyznanie obywatelstwa lub napisać
sprawozdanie z wykorzystania dodatku mieszkaniowego.
Więc im pomagam.
Mogą to też być Finowie, kierowcy tirów i monterzy
chłodziarek, bo z czasem ich piętnaście lat młodszym
żonom brzydną jednorodzinne więzienia gdzieś pod Helsinkami,
a wtedy Irina czy Natasza bierze dzieci pod pachę
i jedzie odwiedzić rodzinę. Gdzieś pod Wierchojańskiem.
Więc namierzam uciekinierów.
Zdarzają się też płatnicy, którzy bez żenady zajeżdżają
pod moje biuro na Hakaniemi mercholami albo beemkami.
Zostawiają auta z włączonym silnikiem na
zakazie, przykazując siedzącej w środku panience w skórzanej
miniówce pilnować włochatych kostek na lusterku
wstecznym. To są biznesmeni, którym zatrzymano, deportowano
lub odwieziono do szpitala środki produkcji.
Niekiedy potrzebują też kuriera lub zaufanego człowieka
jako rękojmi warunków umowy. Mam uczciwą gębę.
Ale ten klient był inny. Nie zdążyłem jednak ocenić
go dokładniej, bo nagle był już w środku, po prostu bez
pukania pokonał dwa stopnie dzielące chodnik od mojego
biura.
– Viktor Kärppä…
Zdanie urwało się w połowie bez znaku zapytania, zawisło
w suchym powietrzu niczym strzępek chmury.
– To ja.
Skinąłem głową, postanowiłem być rzeczowy i taktowny.
Mężczyzna był ubrany z nudną elegancją: proste,
ciemnoszare spodnie, czarne półbuty, w gazetach
reklamowane jako „rozsądny wybór”, i zielona marynarska
kurtka, która z pewnością nigdy nie zaznała morskiej
bryzy. Kaszkiet i rękawiczki przełożył do jednej
dłoni, a płaską aktówkę postawił na podłodze i oparł sobie
o nogi. Były wojskowy, ale z której formacji? Przedsiębiorca
na urlopie? Prawnik z klubu biznesu czy inspektor
z ratusza?
Po cichu liczyłem, że to kolejny klient. Ze społeczeństwem
starałem się mieć do czynienia jak najmniej. Ze
strony organów państwa sprawę do mnie mogła mieć
tylko policja, a ta zazwyczaj nie przychodziła w pojedynkę.
Na operacyjnego supola był za stary, a i na ulicy
nie dostrzegłem rozbrajająco skromnego volkswagena
golfa.
– Aarne Larsson – przedstawił się. – Jak rozumiem,
załatwia pan najróżniejsze sprawy.
Głos miał charczący. Chrzęścił mu w suchym gardle
jak zmarznięty śnieg pod nartami. Jednak pod względem
merytorycznym zdanie było na tyle trafne, że zaniechałem
uściśleń.
– Mam kłopot, przykrą sytuację… a mówiąc wprost,
zaginęła mi żona.
Larsson lustrował moje stanowisko pracy. Jego spojrzenie
zatrzymało się na encyklopedycznej Historii Finlandii
i czerwonych grzbietach piątej i szóstej części serii
„Stopnie Wiedzy”. Pożałowałem, że pochopnie oddałem do
biblioteki pierwszą część biografii Saarikoskiego. Wywarłbym
pewnie na Larssonie inteligentne wrażenie, gdyby
leżała na widoku.
– Mniemam, że mógłby mi pan pomóc… poprzez swoje
kontakty. Tak się bowiem składa, że moja żona urodziła
się w Estonii. Przeniosła się do Finlandii dopiero na początku
lat dziewięćdziesiątych – powiedział niechętnie,
acz rzeczowo. – Przypuszczam, że ma pan rozległą siatkę
obejmującą imigrantów z obszaru byłego Związku Radzieckiego
– sformułował kolejną wypowiedź, po czym
jego szare spojrzenie znieruchomiało na mojej twarzy.
Nie umiałem rozstrzygnąć, czy w tym przypuszczeniu
zabrzmiało oskarżenie, czy podziw, postanowiłem więc
milczeć.
Larsson usiadł na lepszym z dwóch krzeseł przeznaczonych
dla moich klientów. W jaskrawym słońcu przedwiośnia
na linoleum dojrzewały plamy, które niczym
nie dawały się usunąć. Poprzednim najemcą pomieszczenia
był lokalny oddział związku zawodowego i kiedy się
zorientowałem,
że biurko przewodniczącego i szafy z segregatorami
wycisnęły w wykładzinie wiekuiste piętna,
zdecydowałem się je odkupić. Na dokładkę dostałem kilka
innych biurokratycznych wykopalisk. Podeszwy setek petentów
wytarły wykładzinę w jednym miejscu, na zawsze
pozostawiając na niej czarne krechy.
Patrzyłem w oczy Larssona z uczciwą obojętnością i czekałem.
Cisza nagłośniła tykanie stojącego na moim biurku
chińskiego budzika. Radio podawało grzecznie prognozę
pogody dla Bałtyku. Zacząłem mówić, gdy spiker dotarł
do Gotska Sandön.
– Może zrobimy tak, że zreferuje mi pan pewne podstawowe
fakty. Wtedy zobaczę, czy będę mógł panu pomóc.
Oczywiście traktuję całą sprawę jako poufną. Nie wykorzystam
tych informacji w żaden sposób, nawet gdyby nie
został pan moim klientem – odczytałem z pamięci swoje
credo i otworzyłem notatnik.
Wypunktowałem wydarzenia i informacje wprowadzające
– mój rozmówca niemal mi przerwał. Chyba z góry
przyjął, że to on będzie rozdawał karty. Trzasnął zamek
otwieranej teczki, Larsson podał mi starannie zapisaną
kartkę w przezroczystej koszulce.
– Sądzę, że znajdzie tu pan aż nadto faktów – stwierdził
i wydobył okulary.
Uważnie przeczytałem wygładzone linijki. Larsson nie
był urzędnikiem, miał antykwariat na Stenbäcka.
– Niedaleko siedziby Fińskiego Sokoła… Ale to dla pana
chyba zbyt dawne czasy…
– Chodzę tam czasem popływać – pozwolił mi powiedzieć.
– Wyspecjalizowałem się w literaturze historycznej,
w ruchach politycznych, i w zasadzie nie handluję prozą
ani tą dzisiejszą literaturą – ciągnął niewzruszony moim
wyznaniem, dopowiadając słowa we właściwym momencie,
jak gdyby wyczytał z mojej siatkówki, w którym miejscu
jego listy właśnie się znajduję. W jego komentarzu nie
było złośliwości ani pogardy, lecz wyraźnie komunikował,
że ceni sobie fakty, a nie fikcję.
Z jego daty urodzenia obliczyłem, że ma już sześćdziesiątkę
na karku, podczas gdy jego zaginiona bez wieści
żona Sirje, której imię zobaczyłem wtedy po raz pierwszy,
ma lat trzydzieści pięć. Byli małżeństwem od sześciu lat,
nie mieli dzieci. Larsson był już wcześniej żonaty, ale się
rozwiódł. Jego pierwsza żona i nastoletni syn mieszkali
w Lahti.
Larsson podał także dokładnie miejsce zamieszkania.
Przywołałem w pamięci siatkę ulic Pakili, pojedynczy numer
w adresie wskazywał, że mieszkał w willi. W spisie nie
zabrakło także domku letniskowego w Asikkali, dalszych
krewnych i mało znaczących kontrahentów. Kartka była
gotową, przepisaną na czysto notatką, jaką normalnie
sam musiałbym sporządzić.
Pochylił się raz jeszcze i wyjął z teczki białą kopertę,
a z niej fotografię. Po raz pierwszy wydał mi się zażenowany.
– Tutaj ma pan Sirje, z zeszłego lata…
Ująłem zdjęcie. Szatynka patrząca prosto w obiektyw,
odgarniająca właśnie z policzka potargane przez wiatr
włosy. Usta w półuśmiechu. W tle kamienista plaża i grzywy
fal. Sirje miała ładną twarz i ciemne oczy patrzące
trochę nieufnie, ale było w nich więcej pokory niż tupetu
czy arogancji.
Zaskoczył mnie obraz z przeszłości, przełamał zaporę
mojego skupienia, wypełniając umysł wyraźnymi doznaniami.
Wyspa na Ładodze, igliwie na ścieżce, szary piasek
plaży, nagie uda dziewczyny – wszystko świeże i ostre,
jakby wyjęte z chłodni uczuć i wrażeń i szybko rozmrożone.
Musiałem zabić te wspomnienia, nim się dookreślą, nim
się zbiją w trójwymiar, skoordynują w umyśle w spójną
czasoprzestrzeń i ścisną pierś tęsknotą. Zmusiłem się do
powrotu do fotografii Sirje i do Aarnego Larssona.
– Piękna kobieta.
Zdziwiłem się, wydał mi się zawstydzony i zadowolony
zarazem. Odłożyłem zdjęcie na blat i raz jeszcze zacząłem
czytać jego listę.
– Kiedy pańska żona zaginęła lub kiedy pan to spostrzegł?
Zna pan okoliczności, w których zaginęła?
Czy kontaktował się pan z policją?
– Sirje zaginęła szóstego stycznia. Byłem w antykwariacie.
Wyszła z domu w ciągu dnia, nic mi nie mówiąc, nie
zostawiając żadnej informacji. I nie zabrała ze sobą rzeczy.
Czekałem do wieczora, zadzwoniłem do znajomych, do
jej rodziny w Tallinie, wreszcie zawiadomiłem policję.
Ale niczego nie ustalono, nikt jej nigdzie nie widział. Ani
w hotelach, ani na granicy, ani na promach, ani na lotniskach.
Nigdzie. Przepadła jak kamień w wodę.
Larsson mówił, jak gdyby powtarzał przygotowane
wcześniej oświadczenie. Siedział spokojny i wyprostowany,
tylko głos mu się łamał.
– Na tym policja zakończyła dochodzenie. Chodziłem
do nich, żądałem działania, ale oni się tylko uśmiechali
krzywo. Dano mi do zrozumienia, że nie zamierzają
się wysilać dla jakiejś Estonki. Nikt tego na głos nie powiedział,
ale można to było wyczytać między wierszami
– w głosie Larssona brzęknęła napięta struna. – Niech
przestępcy sami załatwiają swoje sprawy między sobą.
To jest ich myślenie. Ale ja wiem, że Sirje nie wplątała
się w żadne szemrane interesy. I dlatego przyszedłem do
pana. Mam nadzieję, że ją pan odnajdzie.
Larsson dostrzegł, że moje spojrzenie zatrzymało się
na jej danych osobowych. Przy pierwszym czytaniu pominąłem
je. Reakcja policji stała się nagle zrozumiała.
– Zgadza się. Panieńskie nazwisko Sirje brzmi Lillepuu.
Jaak Lillepuu to jej brat – potwierdził Larsson.
(...)