Angelika Kuźniak

Marlene

fragment

Chłopiec z cierniem

W roku 1964 nie mogli się spotkać. Cybulski grał właśnie w Szwecji w filmie Kochać w reżyserii Jörna Donnera. O tym, co myśli o nim Dietrich, dowiedział się od znajomych.

Jerzy Janczewski pisze do niego w lutym 1964:

„Drogi Szeryfie!

Mówiąc o wydarzeniach ciekawszych: miałem parę rozmów z Marleną Dietrich. Uważa Cię za aktora nr 1, a scenę zapalania lampek w Popiele za niepowtarzalną, bardzo chciała Cię spotkać i pogadać – jak wiadomo – wyjść to nie mogło. Byś nie myślał, że to lipa, przeczytaj «Ekran» z 7 lutego”.

A w „Ekranie” wypowiedź Marleny: „Widziałam ich kilka [filmów polskich – przyp. AK], ale jednym z moich największych przeżyć filmowych ostatnich lat był bez wątpienia Popiół i diament. To prawdziwe dzieło. W pamięci utkwiła mi szczególnie gra Cybulskiego. Co to za wspaniały aktor!”.

*

Dzwonię do Wiesławy Czapińskiej, pisarki, przyjaźniła się z Cybulskim:

 – Czy wiem coś o nim i Marlenie? Poznali się we Wrocławiu. Zbyszek był nią zachwycony. Okoliczności nie są mi znane. Krąży taka opowieść, że pojawił się gdzieś z kwiatami, przykląkł i oddał jej wielki hołd.

Dietrich znała go z roli Maćka Chełmickiego. On pytany o ulubioną aktorkę odpowiadał: Audrey Hepburn. Kiedy był mały, jeździł do dziadka do Warszawy. Wyciągał aparat Pathe Baby i na prześcieradle umocowanym na ścianie oglądał filmy. James Dean w skórzanej kurtce, Charlie Chaplin przeciska się między sprężynami zegara. Czy to wtedy Cybulski pierwszy raz zobaczył Dietrich? Zawstydził się, widząc Lolę Lolę z Błękitnego anioła siedzącą na beczce?

Mógł go obejrzeć przed wojną. W Polsce film rozpowszechniano pod zmienionym tytułem Niebieski motyl. Błękitny anioł kojarzył się zbyt religijnie. Cenzura stwierdziła, że należy chronić uczucia religijne katolików i nie drażnić Kościoła.

 – Kiedy zapytałam ją, dlaczego właściwie tak bardzo chciałaby poznać Zbigniewa Cybulskiego, Marlena powiedziała, że ­widziała go w filmie Kochać. Dużo mówiła o Cybulskim. Dla mnie było ewidentne, że interesuje się nim również jako mężczyzną. Opowiadała, że ma taki erotyczny ruch ramion – wspomina Elżbieta Sieniawska.

5 marca 1966 roku Dietrich ląduje na wrocławskim lotnisku Strachowice. Temperatura 2,6 stopnia Celsjusza, wiatr słaby z przewagą północno­‑zachodniego.

Mieszka w hotelu Monopol. W niewielkim narożnym pokoju.

9 października 2003 roku, e­‑mail z hotelu.

Pisze Zdzisława Gawlik, kierowniczka recepcji:

„Marlena Dietrich zajmowała w naszym hotelu pokój numer dwieście trzydzieści jeden z widokiem na operę i plac Wolności. Słynna gwiazda spała w łóżku z drzewa brzozowego”.

Elżbieta Sieniawska: – Jak weszłyśmy do jej apartamentu, na stole, w wazonie stał ogromny bukiet czerwonych róż, a o wazon oparty był liścik. Co w tym liściku było, nie pytałam oczywiście, ale ona przeczytała i powiedziała tylko: „No, mogłam się tego spodziewać”.

Nie można wykluczyć, że była to wizytówka, którą znajdę wśród innych w archiwum. Biała, bez ozdobników. Na niej Cybulski nakreślił kilka słów:

„Droga Pani! Robię błędy, gdy piszę po francusku – dlatego piszę po polsku. Jestem niezmiernie szczęśliwy – że mogę Panią tu powitać. To nie jest banał – ale najszczersza prawda. Zbyszek”.

Marek Tomaszewski opowiada: – Dowiedzieliśmy się, że Zbyszek też mieszka w hotelu Monopol. Dzwoniliśmy, pukaliśmy, ale nie otwierał. W recepcji powiedzieli nam, że prosił, żeby mu nie przeszkadzać.

 – Nie było żadnego padania na kolana – dodaje Elżbieta Sieniawska.

Prasa donosi:

„6 marca Hala Ludowa dwa razy zapełniła się po brzegi. Bilety kupiło 10 tysięcy ludzi. Gwiazda występowała w ciemnej cielistej sukni, zdobionej pajetami, które – jak zapewniała dziennikarzy – sama przyszywała. Suknia była opięta do granic możliwości, z rozcięciem do połowy uda. Ci, którzy pamiętają ten koncert, wspominają, że figura gwiazdy zapierała dech w piersiach.

Zaśpiewała wszystkie swoje przeboje, także ten, którym zdobyła serca milionów ludzi w latach wojny: Lili Marleen.

Marlena wiedziała, że publiczność ją kocha, dlatego długo się z nią żegnała, klękając na scenie, wyciągając ręce do ludzi, którzy podeszli pod estradę. Słuchacze z pierwszych rzędów zapamiętali coś jeszcze – zapach rozsiewanych przez artystkę perfum”.

*

Po koncercie Marlena zaprosiła cały zespół na kolację. Cybulski nie przychodził. Ino Saabe, Tunezyjczyk, którego Marlena zabrała ze sobą na tournée (pełnił funkcję sekretarza), upominał Marlenę, że czas się zbierać.

 – Nigdzie nie jadę, czekam na Zbyszka – odpowiedziała ­Dietrich.

Przyszedł późno.

 – Stanął w drzwiach. Miał na sobie pomiętą białą koszulę. W kieszeni spodni flaszkę – mówi Marek Tomaszewski. – Podszedł do naszego stolika. Przywitał się i podając butelkę Marlenie, powiedział: „Masz, pij”.

I wypiła. Z gwinta. Pociągając kilka razy. Zaczęli tańczyć. To były czasy, kiedy w Polsce bestsellerem była powieść Saganki Witaj, smutku, a szlagierem Bonjour tristesse, śpiewana przez Juliette Gréco. Cybulski śpiewał jej do ucha. Na małej kartce przechowywanej wśród rzeczy Marleny kilka słów po angielsku: „Kto śpiewał mi ciągle «Que tristesse»”?

I odpowiedź: „Zybulski”.

Ktoś jej powie, że to w tym hotelowym barze Maciek Chełmic­ki z Popiółu i diamentu w reżyserii Andrzeja Wajdy podpala spirytus w kieliszkach.

Jest zachwycona.

Kelner Kubuś („cudowny, który obsługiwał jeszcze prezydenta Mościckiego”) cierpliwie roznosił alkohol i jedzenie.

 – Byli tak zapatrzeni i zasłuchani w sobie! Marlena zachwycała się tym, jak Cybulski potrafi wybić korek, uderzając dłonią w denko butelki – wspomina Elżbieta Sieniawska.

Marlena i jej ekipa odjeżdżali pociągiem o pierwszej w nocy z 6 na 7 marca. Zbigniew Cybulski pojedzie z nią na dworzec.

 – Nie mogli się rozstać. To było zupełnie niesamowite i bardzo wzruszające. W pociągu okazało się, że nie ma dla mnie miejsca. Marlena natychmiast zaproponowała nocleg w swoim przedziale. Udało się jednak wszystko załatwić.

Kiedy pociąg ruszył, Cybulski ciągle był w środku, ciągle z nią rozmawiał. Ona go prosiła, żeby już wysiadł, a on jeszcze i jeszcze. W końcu wyskoczył, kiedy pociąg już całkiem dobrze jechał.

Rozmawiali o kinie. Dietrich mówiła, że bardzo chciałaby zagrać z nim w filmie. Uchwycił się tych słów.

19 czerwca 1966 roku Cybulski jest na zdjęciach w Afryce Zachodniej. Pisze stamtąd do przyjaciela:

„Mam parę pomysłów. Dwa w realizacji, tzn. w pisaniu. I tak chciałbym coś o miłości – takiej potwornej, ze skowytem, z gryzieniem palców rąk.

Bardzo polubiliśmy się z Marleną Dietrich, chce robić ze mną film! To byłoby dość ryzykowne i może kabotyńskie i cwaniackie z mojej strony, ale w ogóle o tym i o tym, by zagrała w moim debiucie (chce!). Ani słowa – proszę i tylko Tobie to piszę, bo Cię lubię jeszcze.

O miłości pisać nie będę – niebezpiecznie”.

Marlena przesyła mu jego karykaturę podpisaną „le sobovtour of Z. Tsybulski”. Na odwrocie „un souvenir from Marlene Dietrich”. Okulary, wydatny podbródek, bujne włosy – tak go zapamiętała.

Cybulski w sercu nosi wspomnienie tych spotkań.

„Droga Pani!

Przepraszam na początku za swój francuski – który nie jest prawidłowy, a szczególnie w pisaniu – ale myślę, że Pani mnie zrozumie.

Bardzo miło korespondować i ciągle pamiętam tych zaledwie parę godzin razem spędzonych. Rzeczywiście – śmialiśmy się i smuciliśmy, i śmiali z tych samych rzeczy. To prawda – to jest rzadkie. Byłem wzruszony niebanalnie i telegramami, i listem, który wydał mi się bardzo bliski, napisany przez osobę, którą się zna już parę lat. Płyty ucieszyły mnie ogromnie. Szczególna pamięć. To jest też rzadkie: myślę często – i to jest związane z moją pracą, jak i moją psychiką – o stosunkach między ludźmi. Dlaczego tak jest, że niektórzy rozumieją się i kontaktują natychmiast – a drugim we wzajemnym porozumieniu nie pomagają lata wspólnie spędzone i przeżycia? Wydaje się, że jest to sprawa istnienia na jakiejś wspólnej fali, które np. istnieją w aparatach radiowych.

Ktoś nadaje i ktoś odbiera dobrze i odwrotnie. Wtedy rodzi się coś więcej niż przyjaźń. Współzależność, konieczność istnienia dla siebie – nieomal organiczna. To często wyczuwa się wśród nieznajomych, w kawiarni, w sklepie, w poczekalni dworca kolejowego, na czym między innymi polega magia kina i siła oddziaływania niektórych aktorów. Ktoś nieznajomy czasem patrzy i odczuwa się to, zwraca się na niego uwagę, niepokoi. Przepraszam, że tak prozaicznie to tłumaczę, ale może wynika to ze słabości, że chcę sobie sam wytłumaczyć mój stosunek do niektórych ludzi i mój romantyzm, tak niemodny w dzisiejszej erze, tak często wyśmiewany. Neurastenia podróży, zmiana miejsca pobytu, powrót do siebie, daje specjalne skojarzenia i ­od­czucia, a poza tym w samolocie jest się nigdzie. To też coś znaczy.

Proszę przyjąć ode mnie jakieś małe pamiątki – zrobi mi to przyjemność.

Świat jest naprawdę mały, jeśli tak łatwo się spotkać.

Zbyszek”.

6 czerwca 1966

„Dziękuję, dziękuję za prezenty – za pierwszy list i dzisiejszy drugi list ze statku.

Ça va! A czasami ÇA NE VA PAS! Smutek narasta bez specjalnej racji, która mnie jeszcze bardziej czyni smutną, ponieważ czuję się niegodna. (Tak jak życie osobiste jest dosyć dobre wokół mnie). Jestem za bardzo Niemką, żeby pozwolić sobie na ekstrawagancje, tak jak wy, Słowianie, dotyczy to oczywiście na przykład smutku. Powinno się rzeczywiście mówić to, co chce się powiedzieć.

Bywają pewne osoby, ale ich jest mniej, które rozumieją jakieś sprawy na świecie.

Kocham okręty – nawet te, które mnie zabierają, przycumowane w porcie dają mi taką samą głęboką satysfakcję.

Marlene”.

Telegram

2. świat jest jeszcze bardziej rozległy.

Kiedy Jerzy Stefan Stawiński jedzie do Paryża, Cybulski prosi go o przekazanie Marlenie lalki z Cepelii (nie znajduję jej w archiwum).

Stawiński poszedł na Avenue Montaigne do mieszkania Dietrich.

Stała w korytarzu, nie podeszła do niego. Nie chciała, żeby ktoś widział ją z bliska.

Stawiński postawił tę laleczkę „na jakimś sprzęcie”. Przekazał pozdrowienia od Cybulskiego.

Jakiś czas później Zbigniew Cybulski zjawił się w Paryżu. Zamieszkał w małym, podłym hoteliku. Natychmiast zadzwonił do Marleny. Sekretarka obiecała, że Dietrich oddzwoni.

Cybulski przez dziesięć dni nie wychodził z pokoju. Stawiński donosił mu jedzenie i soki.

Nie zadzwoniła.

Trzymam w dłoni zdjęcie – kadr z filmu Kochać. Na nim podpis Zbigniewa Cybulskiego: „Kochać – gra w karty, oczywiście przegrywam”.

W scenariuszu Chłopiec z cierniem w 1952 roku Cybulski napisze: „I znów pędem mijana ulica – znów przechodnie, kupcy i neony, latarnie i płyty chodnika, kafle dworca, dźwięk megafonu – pociąg, ostatnie wagony, kafle, pociąg, kafle coraz szybciej, pociąg, kafle szybciej, pociąg bliżej, kafle, pociąg jeszcze bliżej, kafle, pociąg tuż. Skok”.

*

W 1967 roku Jörn Donner pisze do Marleny:

„Słyszałem od Mago[1], że dzwoniłaś do niego, pytając o Cybulskiego. Dowiedzieliśmy się, że dzisiaj został pochowany w Katowicach. W ostatnich miesiącach otrzymałem od niego jeszcze kilka pocztówek z dziwnych miejsc. Cybulski nigdy nie był w północnej Szwecji i właśnie sobie myślałem o tym, żeby zaproponować mu pracę w nowym projekcie. Ale nie żyje. Przykro mi, że muszę pisać Ci o tym”.

Z autobiografii Dietrich: „Do dzisiaj prześladuje mnie ta bezsensowna śmierć wielkiego człowieka i wielkiego artysty. Nigdy przed nim nie było aktora, który potrafiłby grać bez użycia oczu, i wiem, że nigdy więcej takiego nie będzie. Tym lepiej! Cybulski nie zostanie zapomniany, czego o większości aktorów nie można powiedzieć”.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.