Manekin w peniuarze

Moda w II RP

         Jeśli jednak modę uznamy za zjawisko towarzyskie, to nigdy wcześniej ani później nie miała się ona tak dobrze jak w dwudziestoleciu.

Do Paryża w każdym sezonie zjeżdżało stu amerykańskich reporterów, by relacjonować, co się dzieje na pokazach haute couture. To ogromna liczba, jeśli weźmie się pod uwagę, że większość projektantów i tak ograniczała listę zapraszanych gości do minimum. Fotografów na pierwsze pokazy w ogóle nie wpuszczano, żeby jakoś zapanować nad plagą odwzorowywania modeli. Poza prasą pokazy zaszczycali przyjaciele projektantów, stali klienci i kupcy. Moda w Paryżu pozostawała w ciągłym napięciu między ekskluzywnością a seryjną konfekcją, między światem bogatych a ulicą.

W Polsce pokazy miały o wiele mniejszą rangę, przede wszystkim dlatego, że nie traktowało się mody aż tak poważnie. Stanowiły raczej pretekst do tego, żeby przypieczętować swoją pozycję w towarzystwie, pochwalić się nowymi ubraniami, a przy okazji trochę zabawić. Nie oznacza to jednak, że zaproszenie na pokaz nie było wyznacznikiem elitarności. Gości, tak samo jak w Paryżu, filtrowało się na podstawie portfela i wpływów. To z tego powodu poza głównymi wydarzeniami modowymi w roku, które odbywały się w stolicy, wyrosła cała masa pokazów lokalnych, robionych w Krakowie, Bydgoszczy, Poznaniu czy Lwowie. W czasach zaborów były to największe ośrodki krawieckie, ale chodziło też o tworzenie nowych elit. Swoje pokazy organizowały też zawodowe szkoły krawieckie – nagrodą w nich była przeważnie możliwość wystawienia modeli w stolicy. Punktem odniesienia dla wszystkich pozostawała więc Warszawa.

 „Pokazy mód” organizują przede wszystkim sklepy nazywane domami mody i ich właściciele, którzy przedstawiają się jako kreatorzy. Zapraszają dziennikarki na „autorskie oprowadzanie pośród chaneli”, rozdają „paczki propagandowe”. Fakt, wiele z tych sklepów ma działy projektowe, proponuje klientkom opcję szycia na miarę, oferuje kilka własnych modeli w sezonie. Utrzymują się jednak głównie z działalności kupieckiej. Właściciele kilka razy do roku jeżdżą do Paryża i Wiednia po ubrania albo wykroje, a zatrudnieni przez nich krawcy i krawcowe kopiują je w polskich pracowniach. Czasami doszywają jakieś falbany, zmieniają położenie pereł albo wymieniają kryształki na guziki. Otwarcie takiego biznesu i tak jest dużym wyzwaniem, bo trudno o naprawdę dobrą krawczynię, kursy zawodowe są często szybkie i amatorskie, a przede wszystkim nie uczą czytania rysunków i dokładnego zdejmowania miary. Znalezienie dobrej plagiatorki to już połowa sukcesu. Drugą połowę stanowią właśnie pokazy.

Wśród takich „magazynów mód” są Herse, sklep Gustawa Zmigrydera, Madame Henriette oraz sprzedawcy futer: Maksymilian Apfelbaum i Arpad Chowańczak. W latach dwudziestych tylko oni się liczą. Herse robi pokazy u siebie, w zjawiskowej kilkupiętrowej siedzibie firmy na Marszałkowskiej 150 w Warszawie. Zmigryder wynajmuje hotele, a Madame Henriette przyłącza się zazwyczaj do innych pokazów. To zrozumiałe, bo jest producentką kapeluszy.

         Historia rodzinnej firmy Hersego sięga drugiej połowy XIX wieku, co dało jej w II Rzeczpospolitej pewną przewagę. Miała czas, żeby się rozpędzić, nauczyć szykować najokazalsze spektakle modowe w Warszawie (a czasami też wyjazdowe w Poznaniu). Pokazy początkowo gromadziły tylko arystokratki i ich córki, ziemianki i ambasadorowe, czyli potencjalne klientki. Były prezentacją katalogów firmy, nic poza tym. Z czasem towarzystwo poszerzyło się o aktorki i dziennikarki, pokazy zaś – o konferansjera i scenografa. Po wybiegu chodziły debiutantki z socjety, córki polityków i wojskowych, a najczęściej tancerki. Bywało nawet tak, że Bogusław Herse wychodził po prostu przed budynek sklepu, żeby przemyśleć coś albo zapalić, i nagle z zadumy wytrącała go nieznajoma kobieta. Jeśli mu się spodobała, zaczepiał ją i angażował do pokazu. Płacone miała w sukniach i bieliźnie.

Wynajęty i ubrany po angielsku przez szefa posłaniec zawoził elegantkom kopertę z numerem krzesła i dopiskiem „ściśle osobiste”. Tylko z takim zaproszeniem można było wejść na pokaz. Salę czterokrotnie spryskiwano perfumami Chanel, a na krzesełkach kładziono wachlarze. Rozdawano też przewodniki objaśniające, z jakich tkanin uszyto kolekcję, oraz program z kolejnością pokazywanych modeli, by w trakcie występów widownia się nie pogubiła, co jest z bouclé, co z crêpe de Chine, a co z chiffon. „Paczki propagandowe” zawierały darmowe pończochy, podwiązki do skarpet albo bombonierki – takie same wręczano damom podczas teatralnych antraktów.

Pokazy odbywały się cztery razy do roku, a Herse sprowadzał na nie suknie, które znał z „Les Modes”, „Vogue’a” czy „L’Officiel”. Bazował na krojach sprawdzonych na Zachodzie, nie opłacało mu się ryzykować. Kiedy jechał za granicę po modę, zabierał ze sobą krojczynie, rysowniczki, kogoś od futer i od negliży. Na miejscu razem chodzili po pokazach mody, teatrach, hurtowniach i sklepach. Co kupowali najchętniej? Głównie to, co było dostępne w składach francuskiego domu mody House of Worth. A także Jeanne Paquin i jej suknie w stylu pensjonarskim, ponieważ białe koronki i żaboty można było łatwo odtworzyć w Polsce. Blanche Lebouvier i jej suknie popołudniowe. Kostiumy Patou, przeznaczone do gry w brydża, czarne suknie Chanel, kimonowe komplety Luciena Lelonga i wiele innych. Można było potem odkupić od Hersego taki przywieziony oryginał, ale kosztował fortunę. Poza tym najpierw musiał na siebie zapracować. Trzeba było uszyć z niego inne suknie, bluzki i spódnice, a dopiero potem brano pod uwagę odsprzedaż. Modę męską szyto głównie z luksusowych wełen bielskich. Firma prowadziła też dystrybucję płaszczy Burberry, które przeważnie prezentowano podczas odrębnej części pokazu – ubrane w nie modelki tańczyły z parasolami.

Herse wynagradzał dziennikarki za recenzje pokazów. Dostawały kwiaty, zaproszenia na darmowe przymiarki. Jaką recenzję uznawano za dobrą? To zależy. W latach dwudziestych taką, która wspominała o rewolucyjnych modelach dla „chłopczyc” – garçonne – z obniżoną talią. Albo o wszytych w kostium aplikacjach higienicznych – perfumetkach bądź potnikach, które wyciągało się ze skrytek pod pachami i prało osobno dla oszczędności. W latach trzydziestych, kiedy wszyscy mieli już dosyć obniżonej talii, dobra recenzja opisywała modele, które nie wypaczały sylwetki.

A najsłynniejsze pokazy? Pewnie te z 1930 roku. Pierwszy – wiosenny – zorganizowany z ogromnym rozmachem. W sali ustawiono podium dystansujące widzów od modelek. Raz było ono przyciemniane, raz oświetlane w taki sposób, by światło reflektorów padało tylko na eksponowany projekt. Pokaz otwierał kostium tailleur, czyli wzorowany na garniturze męskim, z mocno zaznaczonym stanem. To był tradycyjny, jeszcze przedwojenny specjał Hersów. Potem pojawiły się kostiumy spacerowe w kolorze przygaszonej czerwieni, wykonane z delikatnego tweedu, i suknie letnie, które ujawniły „wpływ Hellady, głównie w sposobie drapowania”[1]. Prezentowano typowo polskie wzory tkanin: kolorowe motyle i polne kwiaty, ale jakby namalowane przez abstrakcjonistę. Modę wieczorową reprezentowały długie suknie Patou w różu i krótsze czarne od Chanel.

Nowoczesny wystrój sali kontrastował z przestarzałymi strojami zaproszonego towarzystwa. Ambasadorowa Pauline Laroche, hrabina Maria Potocka, aktorka Maria Majdrowiczówna włożyły na szyję srebrne lisy, jakby się umówiły. A przecież Herse w tym sezonie obwieszczał, że srebrne futra to zbytek. Obok nich dwie inne „bardzo dystyngowane, cokolwiek starsze damy wiodły sotto voce spór scholastyczny na temat, co jest gorsze: źle skrojone ubranie czy też grzech śmiertelny?”[2]. Na widowni trwały dyskusje o zbyt uproszczonej modzie, która nie pozwala już rozpoznać pochodzenia czy chociaż stanu cywilnego kobiety.

Drugi ważny pokaz odbył się jesienią. Pośród modeli drogich jak automobile ukryto tańsze suknie, wykonane z gorszych materiałów, ale to oszustwo było nie do wychwycenia niewprawnym okiem. To oznaka kryzysu lat trzydziestych: nawet u Hersego wprowadzono na szeroką skalę konfekcję. Za sto czterdzieści złotych można było kupić bieliźnianą sukienkę-halkę z polskiego jedwabiu, czyli blisko trzy razy taniej niż suknię szytą na miarę. Lecz to i tak sporo: podobne suknie sprzedawano u Braci Jabłkowskich za pięćdziesiąt złotych. Niektórych te praktyki oburzały. W prasie Herse obwieszczał jednak, że jego obowiązkiem po tylu latach jest wreszcie „dać sferom pracującym towar tani, który by w najlżejszej mierze nie trącił tandetą”. Zdziwionemu jego „dobrym uczynkiem” dla mas dziennikarzowi tłumaczył: „Amerykanie twierdzą, iż dobre uczynki są najlepszymi interesami”[3]. Jeszcze w tym samym roku wybuchł na Marszałkowskiej 150 pożar, który z trudem udało się ugasić. To był początek końca Hersowskiej mody.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.