Kiedy Australia płonęła, długo się zastanawiano, jaki będzie to miało wpływ na lokalne organizmy. Pojawiały się szacunki, że ucierpią miliony, może dziesiątki milionów. Odważni wypuszczali się na trudniejsze do wyobrażenia setki milionów. Sceptycy cmokali, słysząc o czterystu milionach dotkniętych ogniem żyć. Nie, to niemożliwe. To przecież byłoby nie­wyobrażalne. Potem pojawił się miliard, mrożący krew w żyłach każdemu biologowi, ba! – każdemu człowiekowi, który chciał przymierzyć to do jakiejkolwiek ludzkiej skali.

Wreszcie latem 2020 roku przyszedł rachunek. Dziewięć ziejących pustką, martwych zer. I trójka. Trzy miliardy zwierząt: okaleczonych, spłoszonych, wypędzonych, skazanych na powolną śmierć lub żałosną wegetację daleko od miejsc optymalnie spełniających ich życiowe wymagania. Zabitych, zagłodzonych, ugotowanych żywcem w norach, uduszonych dymem, śmiertelnie poparzonych, zwęglonych. „To tak, jakby połowa ludzkiej populacji została zniszczona przez ogień” – mówił profesor Chris Dickman z Uniwersytetu w Sydney po opublikowaniu tych szacunków. Bo pamiętajmy, że to szacunki, wyliczenia oparte na kilku statystykach. Na dokładnych danych o rozmieszczeniu ssaków, ptaków, płazów i gadów. Na pomiarach spalonych terenów, liczących – wtedy – 11,5 miliona hektarów (prawie powierzchnia Anglii, bagatela). Rachunek można było rozbić na mniejsze pozycje: 143 miliony ssaków, 180 milionów ptaków, 51 milionów żab, 2,5 miliarda gadów…

Można się sprzeczać z metodologią („pancerną”, pisał o niej Dickman), w gruncie rzeczy i tak malującą raczej zachowawczy obraz. Można dywagować nad wartościowaniem – zwierzę kontra człowiek, biologia lepsza kontra gorsza, ustanie bicia serca bardziej i mniej zasługujące na żałobę. Ale skala tego, co się stało, musi wstrząsnąć ludźmi – bo jeśli nie, to kim jesteśmy? W końcu te liczby nie opisują bezkształtnej masy „jakiegoś” życia. To każdy pojedynczy osobnik. To napuchnięte zwłoki kangura w Górach Błękitnych, to wyrzucony na plażę wschodnio-południowej Australii zwęglony trup ptaka, który – sama myśl o tym przeraża – uciekał, paląc się żywcem, i potem spadał do oceanu.

Mówimy więc o katastrofie bezprecedensowej, totalnej, niemającej sobie podobnej w nowożytnej historii człowieka. Kataklizmie, który rozegrał się w przyrodniczo jednym z najcenniejszych – bezcennych! – miejsc na naszej planecie. Wiele z gatunków, które poległy, ma status ikonicznych. Na przykład koale (Phascolarctos cinereus): krzyczące o pomoc, wędrujące po dymiącej ściółce w poszukiwaniu ratunku, zbierane ze skrajów płonących lasów przez ludzi, przenoszone do ośrodków, gdzie ich oparzenia i rany mogły być opatrzone. Szacuje się, że koala stracił w pożarach dwanaście procent siedliska, i to w centrum swojego zasięgu na kontynencie australijskim. Ale wielu z poszkodowanych zwierząt nie dostrzegliśmy nawet wtedy, gdy ich populacje, już ­wcześniej krytycznie zagrożone, otarły się teraz o całkowitą zagładę. Niektóre z tych nazw brzmią jak fantastyczne stworzenia z baśni – ale to realne byty, gatunki znane tylko z kontynentu australijskiego. Kanguroszczur długonogi (Potorous longipes) – zagrożony ssak przypominający miniaturowego kangura; kuoka krótkoogonowa (Setonix brachyurus) – zwierzę równie urocze jak jego nazwa, także przypominające kangura, tyle że krępego; koralicowiec królewski (Anthochaera phrygia) – ptak żyjący między innymi w dolinie rzeki Wolgan, w pobliżu doszczętnie spalonego płaskowyżu Newnes; żaba z rodziny żółwinkowatych (Pseudophryne pengilleyi) – mały, żółtoczarny klejnot znany prawie wyłącznie ze zboczy Parku Narodowego Kościuszki, wiele tygodni niszczonych przez płomienie; szczeciogonek smugowaty (Stipiturus malachurus) – rodzaj strzyżyka o ogonie trzykrotnie dłuższym od miniaturowego ciała tego ptaka. Moja lista jest bardzo krótka, to tylko początek mrocznego rejestru strat.

Szacuje się, że w pożarach czarnego lata ponad sto poważnie zagrożonych wyginięciem gatunków straciło więcej niż połowę swoich siedlisk. Według BirdLife Australia ponad siedemdziesiąt pięć gatunków ptaków utraciło od jednej trzeciej do połowy oryginalnych habitatów. Mniej niż dziesięć procent zagrożonych i zdziesiątkowanych okazów australijskiej fauny jest w stanie odtworzyć swoje populacje. I to mimo szczodrości rządu, który w 2020 wlał w niedomagający system ochrony przyrody Australii pięćdziesiąt milionów dolarów na ochronę ginących gatunków roślin i zwierząt.

A jeśli ciągłe powtarzanie tych liczb, tych haniebnych miliardów, sprawia, że stają się trochę bardziej znośne, to pomyślmy, że to tylko czubek góry lodowej. Australijski rząd ogłosił, że około czterystu siedemdziesięciu gatunków roślin oraz sto dziewięćdziesiąt jeden gatunków bezkręgowców zostało wciągniętych na listy gatunków zagrożonych wyginięciem – pośrednio lub bezpośrednio w efekcie szalejących pożarów. Hasło „bezkręgowce” od razu powinno uruchamiać ostrzegawczy alarm w głowie każdego, kto czyta o tych trzech miliardach, skala apokalipsy w świecie owadów jest bowiem niewypowiadalna. Mówimy tutaj prawdopodobnie o bilionach, setkach bilionów zabitych owadów, pajęczaków, skorupiaków. Zwierząt, które często są fundamentem zdrowego, dobrze funkcjonującego leśnego ekosystemu, dostarczając całą masę „usług”: od tak prozaicznych, jak zapylanie roślin, do tak wyrafinowanych, jak sterowanie krążeniem pierwiastków w środowisku naturalnym. Jest wielką tajemnicą, jak bardzo hekatomba owadów może wpłynąć na funkcjonowanie lasu. Coś mi podpowiada, że zgodnie z odwieczną skłonnością świata do przekory brak właśnie tych najmniejszych zwierząt – które odganiamy poirytowanym machnięciem dłoni, których bzyczenie traktujemy jako swego rodzaju biały szum, z reguły odfiltrowywany przez nasze mózgi od reszty dźwięków – może zaboleć odradzający się las najbardziej. Wędrując po buszu – tym spopielonym świeżym ogniem i tym już się zabliźniającym, zarastającym nowym życiem – trudno oprzeć się wrażeniu, że to właśnie w takich mikroświatach koncentruje się walka przyrody o przetrwanie.

Czarne lato wystawiło mnóstwo nawet dotychczas względnie bezpiecznych gatunków na ekologiczną śmierć. W przypadku wielu z nich nikt się nie spodziewał, że mogą tak szybko spaść z wyżyn gatunkowej stabilności i znaleźć się w sytuacji, gdy do wyginięcia brakuje już niewiele. Weźmy na przykład lirogona (Menura novaehollandiae). Spotkałem go na swojej drodze kilka razy, zawsze były to spotkania absolutnie wyjątkowe. Lirogon jest dość niepozornym na pierwszy rzut oka ptakiem. Dopiero po bliższym zbadaniu go dostrzegamy wspaniały, bogato zdobiony ogon, który po rozłożeniu przypomina kształtem lirę (stąd nazwa tego gatunku). Lirogon znany jest jednak przede wszystkim z niebywałej umiejętności naśladowania niemalże dowolnych dźwięków i wplatania ich w swój zew godowy. Są więc lirogony śpiewające samochodowym klaksonem, są lirogony zawodzące zmiksowanymi fragmentami piosenek Céline Dion, są wreszcie lirogony pstrykające znienacka dźwiękiem migawki aparatu fotograficznego. Ten wspaniały ptak występuje wprawdzie tylko w Australii, ale jest tam dość rozpowszechniony. Czy raczej – był. Pożary buszu strawiły od trzydziestu do pięćdziesięciu procent siedlisk tego gatunku. Lirogon, ptak niemający dotąd większych zmartwień, nagle poznał rzeczywistość, z jaką borykają się gatunki narażone na wyginięcie.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.