Akwarium

Opowieść o Związku Literatów Polskich w PRL-u

Po wyjeździe Peipera w jego pokoju zamieszkał dwudziestokilkuletni poeta Tadeusz Różewicz, który dostał przydział dzięki protekcji Juliana Przybosia. „Mieliśmy wspólną wannę i niestety ubikację. Pani Antonina była już starszą panią, miała kaprysy, humory, byłem często wyganiany z łazienki. Mój kolega, któremu zaproponowałem kąpiel, musiał wyjść namydlony” – wspominał po latach sąsiedztwo wdowy po Brzozowskim15. Również on nie odnajdywał się w powojennych warunkach i literackich układach. Pod koniec lat czterdziestych przeniósł się z Krakowa do Gliwic. „Otóż dla mnie w 1949 roku stało się oczywiste, że wolność poety, pisarza coraz bardziej jest ograniczona, coraz jawniej na zebraniach w Związku Literatów i redakcjach wymaga się deklaracji propagandowych, zaangażowania, co rozumiano jako aktywne budowanie socjalizmu” – mówił po latach16. Mieszkając na Śląsku, ale pozostając członkiem krakowskiego oddziału ZLP, unikał bezpośredniego nadzoru partyjnych aktywistów literackich. Do Krakowa na zebrania jeździł rzadko, usprawiedliwiając się odległością albo złą pogodą. W Gliwicach poeta spędził dwadzieścia lat. Ożenił się, na świat przyszła dwójka jego dzieci. Niemal pozbawiony możliwości druku, kartek żywnościowych, opieki lekarskiej czuł się „nigdzie niezatrudnionym, podejrzanym pasożytem”, którego rodzina z trudem utrzymuje się na powierzchni tylko dzięki pracy żony. Jedyną jego satysfakcją było, że pisał to, co chciał i – jak po latach opowiadał Robertowi Jarockiemu – „nigdy żaden Berman czy Sokorski nie zlecał mi literackich zadań”17. Różewicz podejmował jednak próby wpasowania się w narzucone ramy. W „Echu Tygodnia”, dodatku literackim do „Gazety Krakowskiej”, ukazał się jego poemat o generale Świerczewskim zatytułowany Gwiazda proletariatu, a potem fragmenty nigdy niewystawionej sztuki o Marianie Buczku Będą się bili18. Po Październiku poeta zanotuje, że traktowano go wtedy jak śmiecia. „Każda miernota pouczała mnie i ciągnęła za uszy – ja zakneblowany nie miałem nawet możliwości drukowania sprostowań”19.

W 1946 roku w trzypokojowym mieszkaniu pod numerem 24 w oficynie na trzecim piętrze zamieszkał Konstanty Ildefons Gałczyński z żoną Natalią, córką Kirą i teściową Wierą. Wspólną łazienkę dzielili z Jerzym i Ewą Broszkiewiczami, którzy mieli dwa pokoje. Jeden niemal w całości zajmował koncertowy fortepian, ponieważ Jerzy był muzykiem i krytykiem muzycznym i dopiero na Krupniczej zostanie pisarzem. Pokój Gałczyńskiego był mały i wąski. Mieściły się w nim tylko biurko i żelazne łóżko, spod którego wystawał przytargany skądś szyld z napisem „Akuszerka Pechowa” oraz wykonany z papier mâché dwumetrowy krokodyl. W kącie stała gitara bez strun. W rogu  lampa dorożkarska, artefakt z Zaczarowanej dorożki.

Już po wyprowadzce Gałczyńskich sąsiednie mieszkanie zajęła Wisława Szymborska z mężem Adamem Włodkiem. Z ulgą opuścili wyziębiony pokoik na poddaszu. Raz w tygodniu organizowali spotkania towarzyskie, w których uczestniczyli ich sąsiad Maciej Słomczyński z żoną Lidią Zamkow, reżyserką teatralną, Andrzej i Wanda Klominkowie, Henryk Vogler z Romą Próchnicką oraz Sławomir Mrożek i Leszek Herdegen. Inscenizowali scenki rodzajowe i przebierali się za różne postaci. Słomczyński na poczekaniu wymyślał sprośne limeryki. Układał też fraszki portretujące postaci krakowskiego środowiska literackiego. Na przykład Adama Włodka:

Chciałby wejść na Parnas Włodek,

Za wysoki pierwszy schodek.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: julita@czarne.com.pl.