Więzy krwi

Nazywam się Immaculée Feza, mam szesnaście lat. W naszej rodzinie jest czworo dzieci, dwie dziewczynki i dwóch chłopców. Urodziłam się w domku z ubitej ziemi krytym blachą, w ubogiej dzielnicy Gasenga, później dorastałam w Kayumbie. Tata jest nauczycielem w szkole, mama pracuje w przedszkolu i uprawia parcelę. Mam radosne wspomnienia z dzieciństwa. Moi rodzice bardzo się o mnie troszczyli. Dali mi wszystko, co mogli, starali się oszczędzać mi wszelkich przykrości. Mama prowadziła mnie za rękę do wiejskiej szkoły, w niedzielę zabierała mnie z sobą do kościoła. Tata dbał o moje wychowanie. Dorastałam w spokojnej domowej atmosferze. Bawiłam się z moimi braćmi i siostrą, dzieci z sąsiedztwa bardzo nas lubiły. Podskakiwałam na jednej nodze, grając w klasy, rzucałam piłką, tańczyłam. Pojechaliśmy kiedyś do Mutary, żeby odwiedzić siostrę mamy, a kiedy indziej do N’taramy, do siostry mojego taty, odwiedzaliśmy też innych krewnych, mieszkających w dystrykcie.

Ale nigdy nie spędziłam wakacji u rodziców moich rodziców. Wszyscy zostali ścięci maczetą. Często płaczę, bo bardzo mi ich brakuje i nie mogą mnie wspierać. Wiem, że moje dzieciństwo na tym ucierpiało. Tak, bardzo mnie to smuci, że ich nie poznałam. Dzieci, które odwiedzają swych dziadków, wracają zachwycone. Słuchają legend i pieśni, których rodzice nie znają. Dowiadują się o niezwykłych osobach, które mogli spotkać tylko ci starsi ludzie.

W Afryce czas wygładza historie za pomocą cudownych słów. Im są starsze, tym bardziej lśnią. Gdy byłam dzieckiem, brakowało mi rwandyjskich baśni. To przykre. Rzezie zaszkodziły rodzinnym relacjom. Mądrość ucierpiała z powodu braku starszych pokoleń, zaniedbujemy rodzinne uroczystości. Nikt nas już nie poucza, jak mamy się zachować wobec innych ludzi, wobec osób starszych, i nie ma kto nas zganić za niedbały strój. W afrykańskich rodzinach jest zawsze dużo dzieci. Garną się do swych dziadków, wujów i ciotek, którzy je rozpieszczają. Dziadkowie mogą liczyć na młode nogi wnucząt przy wszystkich pracach w domu. Szczerze z nimi rozmawiają. Dzieci boją się czasem wypytywać rodziców. Z dziadkami łatwiej im się rozmawia o osobistych sprawach. To ich bawi. Potrafią żartować na temat zachowania rodziców. Mnie nikt nie opowiadał, jacy byli moi rodzicie, kiedy byli dziećmi. Może dziadkowie w inny sposób przedstawiliby mi historię rzezi. W jaki? Nie wiem, może opowiedzieliby mi o czasach, gdy Tusi i Hutu trzymali się od siebie z daleka, o swojej młodości, właśnie tego mi brakuje.

Miałam osiem lat, gdy poznałam prawdę na temat masakr. Przedtem czasem słyszałam coś przez radio i słowa rodziców, którzy rozmawiali o tym po cichu wieczorem. Wspominali zmarłych, wyrażali żal. Słyszałam, jak wymieniają jakieś nieżyjące osoby z naszej rodziny, których nigdy nie znałam. Te historie o rzeziach dźwięczały mi w uszach, ale nie przywiązywałam do nich zbytniej wagi. To były tylko słowa, do których jako dziecko przywykłam. Nie wątpiłam w to, co usłyszałam, ale w głębi duszy czułam, że nie są to słowa przeznaczone dla mnie. Wiodłam beztroskie życie dziecka, bo los mi na to mi pozwalał.

Później zdziwiło mnie zachowanie ludzi podczas Tygodnia Żałoby. Ludzie płakali, biegali bez celu, padali na kolana i zalewali się łzami. Ich gesty mnie przerażały. Któregoś ranka zobaczyłam, jak mama płacze na podwórzu. Po twarzy bezgłośnie spływały jej łzy, chociaż się nie zraniła ani nie otrzymała żadnych smutnych wieści. Zdobyłam się na odwagę i spytałam, co jej jest. Mama opowiedziała mi o swoim życiu w Kigali, gdzie podczas ludobójstwa przebywała z moją siostrą Ange. Mówiła o tym, jak ścięto jej rodziców. Odwiedziłam Mauzoleum w Nyamacie, po raz pierwszy z mamą, moimi braćmi i siostrą; za drugim razem poszłam tam tylko z Ange. Zaczęłam oglądać programy telewizyjne i uważnie słuchałam na lekcjach wiedzy o społeczeństwie. Dopiero później zaczęłam przeglądać internet, szukając informacji. Kiedy się czułam na siłach.

Oswoiłam się z ludobójstwem. Wiem, co przeżywali wtedy moi rodzice, i chcę dowiedzieć się jeszcze więcej. Tata ukrywał się w lesie na górze Kayumba. Biegał po zboczach tak samo jak inni. Kładli się w rowach, wyciągali kolce z bosych stóp. Skakali w gęste zarośla, żeby ocalić życie. Wstawali i starali się przetrwać do wieczora. Nocą jedli banany i surowe bulwy manioku, pili deszczówkę. Znam wiele szczegółów. Dopytywałam o nie. Na tej górze były tysiące uciekinierów, tylko dwudziestu wybrańców zeszło na dół żywych. To Pan Bóg ocalił tatę. Nie jego silne nogi ani dzielne serce, wiem, że miał szczęście, bo sam Pan Bóg pomagał mu w ucieczce.

Tata potrafi o tym opowiadać, jakby to była jakaś smutna bajka; mama też, choć mniej się można dowiedzieć, poza tym mówi cicho. Zawsze opowiadają bardzo spokojnym tonem, mówiąc tak, próbują ukryć swoje uczucia przed dziećmi. Trudno mi się pogodzić z myślą, że ich życie było gorsze od życia zwierząt. Nie czuję się z tego powodu upokorzona. Wyobrażam sobie moją mamę, która przez cały dzień chowa się na poddaszu, tatę, który prawie nagi biegnie do utraty tchu. Te myśli przejmują mnie lękiem. Czy widziałam kryjówkę mamy w Kigali? Nie, nie miałam okazji. Z kolegami ze szkoły poszliśmy na wzgórze Kayumba. Znaliśmy świadectwa ocalałych, którzy całymi dniami musieli biegać po zboczu. Z niecierpliwością czekaliśmy na tę chwilę, gdy znajdziemy się w wielkim lesie. Szliśmy po tym pagórkowatym terenie pośród kolczastych krzewów śladem ich wspomnień. Moich rodziców prześladował los, skazując ich na śmierć od ostrza maczety. Przeżyli, opierając się nieprzychylnym siłom, wymknęli się Złu. Jestem dumna, że mam takich wspaniałych rodziców.