W miasteczku długowieczności

Rok przy włoskim stole

Odwieczny stół

Przyjedź do Campodimele wiosną, najlepiej wcześnie rano, gdy
w powietrzu wciąż czuć lekki chłód, mimo że słońce wyłania się
już zza szczytów gór Aurunci.
Miasteczko znajdziesz na końcu górskiej drogi, wijącej się
niczym wąż między stromymi skałami i tunelami świeżo zazielenionych
drzew.
Zaparkuj obok pomnika błogosławionego ojca Pio, gdzie
zaczynają się domy, a jeśli na chwilę się odwrócisz i spojrzysz
w stronę, z której przyjechałeś, dostrzeżesz jeszcze ostatnie smużki
mgły snujące się po dnie doliny.
Potem skręć w drogę prowadzącą na wzgórze za miasteczkiem
– tę, przy której stoją kamienne kurniki. Tam będziesz miał
okazję spotkać niektórych bohaterów tej książki.
Być może na starym skuterze minie cię siedemdziesięciodziewięcioletni
Gerardo, który tym samym pojazdem od dawien
dawna przemierza okoliczne drogi. A może zobaczysz Marię, jak
mimo swoich osiemdziesięciu trzech lat zagania kury na wzgórze.
Albo Archimede, który na emeryturze regularnie przebiega tę
samą siedmiokilometrową trasę wiodącą po górskich ścieżkach.
Podążaj dalej w górę, dostrzeżesz jedenastowieczne mury otaczające
borgo, serce średniowiecznego Campodimele. Przed tobą
będzie wąskie, kryte przejście między murami, a gdy zanurzysz
się w ich wiekowych cieniach, by po chwili przejść na drugą
stronę, trafisz na stary plac – piazza. Tu stoją wysokie na kilka
pięter domy, do których wchodzi się po kamiennych schodach
obrośniętych czerwonymi kwiatami geranium, zwisającymi z ceramicznych
donic. Frontowe drzwi już będą otwarte, a wiatr
zacznie roznosić aromaty czosnku, bazylii i słodkich pomidorów.
Przejdź obok domu z freskiem Matki Boskiej na murze i po
kręconych schodach zejdź na dół, na główny plac. Zapewne
zatrzymasz się na chwilę na kamiennym stopniu, by napawać
się widokiem sięgającym od doliny rzeki Liri w stronę Morza
Tyrreńskiego.
Jeśli akurat będzie środa – dzień targowy – może wpadniesz
tu na Assuntę, której wesołe oczy nie zdradzają siedemdziesięciu
trzech lat. Będzie kupowała pomarańcze przywiezione z cytrusowych
gajów nieodległego Fondi albo będzie zbierać rośliny na
pobliskich polach. A może spotkasz Adalgesię, dla której dzień
targowy to raczej wydarzenie towarzyskie, bo nawet teraz, po
siedemdziesiątce, i tak sama uprawia prawie wszystko, czym
żywi się jej rodzina.
To ledwie kilka osób, które poznałam w Campodimele – włoskim
miasteczku witającym przyjezdnych tablicą z nazwą Il Paese
della Longevita – „Miasteczko długowieczności”.
Niektórzy naukowcy i lekarze nazywają Campodimele Il Paese
dell’Eterna Giovinezza – „miasteczkiem wiecznej młodości”,
albo – i ja wolę tę wersję – „miasteczkiem wieczności”.
Dlaczego? Mieszkańcy Campodimele cieszą się świetnym
zdrowiem i dożywają późnej starości, co zwróciło uwagę lekarzy
nie tylko we Włoszech, ale i za granicą.
Według urzędu miasta 111 z 671 mieszkańców Campodimele
to ludzie między 75 a 98 rokiem życia (98 to wiek najstarszego
z nich). Oznacza to, że 16,6 procenta populacji ma ponad 75 lat
(było tak w momencie powstawania tej książki). Najnowsze dane,
zebrane w 2009 roku, podają, że średnia długość życia zarówno
mężczyzn, jak i kobiet, to 95 lat. Dla porównania – średnia włoska
to 77,5 dla mężczyzn oraz 83,5 dla kobiet. Unijna – 75,6 dla
mężczyzn i 82 dla kobiet. W Campodimele mieszkańcy niezwykle
często dożywają setki.
Właśnie te doniesienia sprowadziły mnie do Campodimele.
Kiedy tam przybyłam po raz pierwszy, pracowałam w Wielkiej
Brytanii jako dziennikarka i szukałam materiałów do artykułu
o produktach żywnościowych sprzyjających zachowaniu zdrowia
do późnej starości. Wciąż natykałam się na wzmianki o nieznanym
mi wcześniej włoskim miasteczku.
Im więcej czytałam o Campodimele, tym bardziej mnie fascynowało.
U wielu z jego mieszkańców badacze stwierdzili zaskakująco
niskie ciśnienie krwi i niski poziom cholesterolu; Światowa
Organizacja Zdrowia włączyła miasteczko do tak zwanego Projektu
Monica, w ramach którego bada się różne społeczności na
świecie pod kątem występowania chorób sercowo-naczyniowych.
Jeszcze bardziej niż te naukowe wnioski zaintrygował mnie
jednak opis mieszkańców i ich codziennego życia. Dziennikarze,
którzy odwiedzili Campodimele, portretowali starszych panów
i panie jako nadzwyczaj żywotnych jak na swój wiek: emeryci
jeżdżący na rowerach, pasący kozy na górskich łąkach, pracujący
w polu od świtu do zmierzchu, uprawiający większość spożywanych
produktów. Reporterzy opowiadali o tym, jak osiemdziesięciolatkowie
spędzają słoneczne popołudnia na grze w karty
pod wiązem na piazza, a kobiety spotykają się w kurnikach,
zbierając zniesione właśnie jaja.
Czytałam, że u mieszkańców Campodimele stwierdzono niską
zachorowalność na raka, niewiele przypadków otyłości i chorób
serca.
Wydawało się, że ci włoscy staruszkowie nie tylko oczekują, że
uda im się pożyć dłużej niż innym Europejczykom. Ważniejsze,
moim zdaniem, okazało się to, iż po prostu żyją ze świadomością,
że mogą być na starość zdrowsi i bardziej aktywni niż wielu
mieszkańców choćby Wielkiej Brytanii.
Zbierając informacje o Campodimele w chaosie mojego miejskiego,
pospiesznego brytyjskiego życia, niezmiennie marzyłam,
by także usiąść na miejskim placu, popijać espresso pod trzystuletnim
wiązem i choć przez moment poczuć, co pomaga tym
ludziom tak dobrze żyć. Jak pisał irlandzki satyryk Jonathan
Swift, „Każdy pragnie żyć długo, ale nikt nie pragnie starości”.
Dlatego jesienią 2006 roku wsiadłam do samolotu lecącego
do Rzymu, a potem przejechałam 160 kilometrów na południe
zawieszonymi nad przepaściami serpentynami, by po krętych
górskich drogach Lacjum dotrzeć do celu i na własne oczy zobaczyć,
jak żyje się w Campodimele.
Wtedy wiedziałam o nim bardzo niewiele. Usytuowane w połowie
drogi między Rzymem a Neapolem, mniej więcej pół godziny
od wybrzeża, w prowincji Latina, na wzniesieniu wewnątrz
Parku Narodowego Gór Aurunci – 647 metrów nad poziomem
morza. Tyle dowiedziałam się ze strony internetowej rady miasta.
Resztę moich wyobrażeń zainspirowały młodzieńcze podróże
po północnej części Włoch i ten specyficzny rys romantyzmu,
z którym Anglicy postrzegają włoskie życie – pozłacana wizja
sielankowej utopii i miast o bogatej tradycji i kulturze, podsycana
dziełami E. M. Forstera, D. H. Lawrence’a i Goethego. Sama
nazwa miasteczka jest bardzo sugestywna: wywodzi się z łacińskiego
campus mellis, „pole miodu”, jako że w tym właśnie
regionie hodowano pszczoły, których miód był podawany na
stołach rzymskich cesarzy.
Po przyjeździe do Campodimele w istocie zobaczyłam archetypiczną
włoską wiejską idyllę: skupisko kamiennych domów,
które przysiadły wysoko na czubku skąpanej w słońcu
góry, wąskie i kręte uliczki otoczone średniowiecznymi murami
z wieżyczkami, jedenastowieczny kościół z wysoką dzwonnicą
i piazza z zapierającą dech w piersiach panoramą na leżącą poniżej
dolinę. A wszędzie dokoła – potwierdzenie tego, co przywiodło
mnie do tego miejsca: sędziwi rolnicy pracujący w gajach
oliwnych, starsze panie wspinające się na drabiny, by zerwać
winogrona z wysokich pnączy, babcie maszerujące stromymi
schodami, niosące na głowach drwa na rozpałkę. Spotkałam
też pewnego dżentelmena – lat sto trzy – który właśnie siadał
do przygotowanej na obiad minestrone.
W ratuszu koloru morelowego powitał mnie w swoim biurze
generale Aldo Lisetti, ówczesny burmistrz Campodimele. Opowiedział
mi, że jego zdaniem różnorodne czynniki sprzyjają
zachowaniu zdrowia i długowieczności obywateli miasteczka –
między innymi są to czyste górskie powietrze i spokój właściwy
wiejskiemu życiu.
– Być może – zastanawiał się burmistrz – niektórzy mają także
genetyczne predyspozycje.
Ale podobnie jak pozostałe osoby, z którymi rozmawiałam
w Campodimele, przyznał, że jest jeszcze coś: dieta.
– Świeże, sezonowe i wolne od chemikaliów owoce oraz warzywa
– mówił Lisetti. – Niewiele mięsa i ryb. Proste, domowe
gotowanie.
Właśnie ta część równania najbardziej mnie interesowała
i to ona przede wszystkim sprowadziła mnie do Campodimele:
chciałam sprawdzić, co ludzie tu jedzą.
Na pytanie, czym żywią się Włosi, odpowiadam sobie już od
ponad dwudziestu lat w najprzyjemniejszy możliwy sposób:
mieszkając w Italii i podróżując po tym kraju, ucząc się języka
oraz praktykując włoską cucinę we własnej kuchni praktycznie
bez przerwy.
Zakochałam się we Włoszech i wszystkim, co się z nimi wiąże,
jeszcze jako dziecko, w czasie rodzinnych wakacji spędzanych na
północy, kiedy poznałam nieziemsko wysokie Dolomity i rozmarzoną,
tonącą Wenecję. Już wtedy wiedziałam, że chcę nauczyć
się tego poetyckiego języka, przekonana, że pewnego dnia
usiądę na weneckim placu Świętego Marka, w jednej z kawiarni-pułapek
na turystów, by zamówić kawę i ciastka w języku Dantego.
(W wieku jedenastu lat nie miałam jeszcze pojęcia o tamtejszych
astronomicznie wysokich cenach).
(...)