Był marzec. Na północnej Olandii słońce oświetlało małe
szarobiałe płatki śniegu, topniejące na trawniku przy
domu opieki w Marnäs. Lodowaty wiatr poruszał dwiema
niebieskimi flagami – szwedzką z żółtym krzyżem
i olandzką ze złotym jeleniem. Obie były opuszczone do
połowy masztów.
Długi czarny samochód wtoczył się powoli przed dom
starców i zaparkował przy wejściu. Wysiadło z niego dwóch
mężczyzn w średnim wieku, ubranych w grube zimowe
płaszcze. Podeszli do tylnych drzwi samochodu, przez
które wyciągnęli metalowe nosze. Rozłożyli ich kółka i ruszyli,
pchając wózek po rampie dla inwalidów i dalej przez
szklane drzwi do środka.
Mężczyźni byli pracownikami zakładu pogrzebowego.
Emerytowany kapitan statku Gerlof Davidsson siedział
w jadalni, pijąc kawę ze swoimi sąsiadami, kiedy mężczyźni
wysiedli z windy. Widział, jak przechodzą korytarzem,
pchając przed sobą nosze. Leżały na nich żółte koce i szerokie
rzemienie, które miały przytrzymywać ciało. Mężczyźni
przemknęli cicho obok stołówki, kierując się ku
windzie towarowej, która zjeżdżała do chłodni.
Kiedy nosze przejechały obok, szmer wśród starszych
ludzi zgromadzonych w sali na moment ucichł. Po chwili
jednak powrócono do rozmów.
8 9
Gerlof pamiętał, jak kilka lat wcześniej wszyscy mieszkańcy
domu mogli zagłosować, czy chcą, aby kierowcy
z zakładu pogrzebowego parkowali na tyłach budynku
i dyskretnie wchodzili bocznymi drzwiami, gdy mieli zabierać
zmarłego. Większość zagłosowała przeciwko tej
propozycji, Gerlof także.
Pensjonariusze domu opieki chcieli widzieć ostatnią
drogę zmarłego sąsiada. Chcieli się pożegnać.
Mężczyzna, który miał zostać zabrany tego zimnego
dnia, nazywał się Torsten Axelsson i zmarł w swoim łóżku –
w samotności, późno w nocy, tak jak wielu innych ludzi.
Znaleźli go pracownicy porannej zmiany, wezwali lekarza,
aby ten potwierdził zgon, po czym ubrali go w ciemny
odświętny garnitur. Na nadgarstku zapięli mu plastikową
tasiemkę z nazwiskiem i numerem identyfikacyjnym. Na
koniec obwiązali mu głowę bandażem, aby żuchwa pozostała
zamknięta, kiedy ciało zacznie sztywnieć.
Gerlof wiedział, że Torsten doskonale zdawał sobie sprawę,
co stanie się z nim po śmierci. Zanim przeszedł na emeryturę,
pracował jako dozorca cmentarza i grabarz. Jedna
z wielu trumien, które pogrzebał, kryła zwłoki mordercy,
Nilsa Kanta, jednak najczęściej kopał groby dla zwykłych
mieszkańców wyspy.
Wykonywał swoją pracę na cmentarzu przez okrągły rok,
pomijając okresy, kiedy zalegał śnieg, a temperatury osiągały
dwucyfrowy wynik na minusie. Opowiadał Gerlofowi,
że grzebanie było szczególnie trudne wiosną, ponieważ na
Olandii zmarzlina cofała się z ziemi bardzo wolno. Jednak
to nie wysiłek fizyczny był najgorszy, dodawał Torsten.
Najtrudniej było mu podnieść się z łóżka w dni, kiedy
wiedział, że musi pójść na cmentarz i wykopać grób dla
zmarłego dziecka.
Teraz sam wkrótce zostanie złożony do grobu. W urnie –
Torsten chciał zostać skremowany.
– Wolę już spłonąć, niż żeby moje kości zostały w ziemi
i poniewierały się to tu, to tam – mawiał.
Dawniej tak nie było, pomyślał Gerlof. Nie było odpowiednich
ludzi i zakładów pogrzebowych, którzy zajęliby się
organizacją pochówku, gdy zmarł ktoś z rodziny. W przeszłości
umierało się w swoim łóżku w domu, a drewnianą trumnę
zbijał jakiś krewny.
Gerlof przypomniał sobie starą rodzinną historię. Było
to na początku XX wieku, w domku w miejscowości Stenvik,
dziś przebudowanym. Świeżo zaślubionych rodziców
Gerlofa obudził pewnej nocy dziwny dźwięk dochodzący
ze strychu. Brzmiało to tak, jakby ktoś rozrzucał pozostawione
tam przez ojca deski. Kiedy jednak ojciec poszedł
na strych, aby sprawdzić, co się działo, było tam pusto
i cicho.
Gdy zszedł na dół i się położył, hałas rozbrzmiał na
nowo.
Rodzice Gerlofa leżeli w ciemności i słuchali potwornych
odgłosów, nie ważąc się nawet poruszyć.
Kiedy wypił kawę, pracownicy zakładu pogrzebowego
wrócili z noszami. Gerlof widział, że teraz leżało na nich
ciało, ukryte pod materiałem i przywiązane skórzanymi
pasami. Wózek toczył się cicho i szybko w kierunku wyjścia.
Żegnaj, Torstenie, pomyślał.
Gdy drzwi się zamknęły, Gerlof odsunął krzesło.
– Czas na mnie – rzekł do towarzyszy przy stoliku.
Podniósł się powoli, wspierając na lasce. Zacisnął szczęki,
czując reumatyczny ból w nogach, i wyszedł na korytarz,
po czym ruszył w kierunku biura, w którym urzędowała
kierowniczka placówki.
Od kilku tygodni, czyli od swoich ostatnich urodzin –
kiedy to uświadomił sobie nagle, że do skończenia osiemdziesięciu
pięciu lat zostały tylko dwa lata – zastanawiał
się nad jedną sprawą. Czas uciekał, rok był jak niegdyś
tydzień. Teraz, po śmierci Torstena, Gerlof podjął decyzję.
Ostrożnie zapukał do drzwi kierowniczki Boel i otworzył,
gdy odpowiedziała.
10
Siedziała przy komputerze, uzupełniając jakiś raport.
Zatrzymał się na progu bez słowa. W końcu podniosła
wzrok.
– Dobrze się czujesz, Gerlofie?
– Tak.
– Co się stało? Masz jakiś problem?
Wciągnął powietrze.
– Muszę odejść.
Boel pokręciła głową.
– Gerlofie…
– To już postanowione – przerwał.
– Ach tak?
– Opowiem ci pewną historię… – Gerlof zauważył,
jak Boel zmęczonym wzrokiem spogląda w kierunku
sufitu, ale zdecydował się kontynuować: – Mój ojciec
i matka pobrali się w 1910 roku. Dostali wtedy stary
dom, w którym nikt nie mieszkał od wielu lat. Pierwszej
nocy, kiedy ułożyli się do snu, usłyszeli dziwne odgłosy
dochodzące ze strychu… Brzmiało to, jakby ktoś przekładał
deski, które ojciec złożył na górze. Nie udało im się
wyjaśnić tego hałasu, ale następnego ranka odwiedził ich
sąsiad. – Gerlof zrobił teatralną pauzę, po czym mówił
dalej: – Sąsiad opowiedział, że jego brat zmarł w swoim
domu poprzedniego wieczora. Następnie poprosił o trochę
drewna na trumnę. Ojciec pozwolił mu wejść samemu na
strych i wybrać deski. A gdy z matką siedzieli w kuchni
i usłyszeli łoskot na poddaszu, od razu go rozpoznali…
Był to dokładnie ten sam dźwięk, który dobiegał stamtąd
ostatniej nocy.
W pokoju zapanowała cisza.
– I? – zagadnęła Boel.
– To było ostrzeżenie. Ostrzeżenie o zbliżającej się
śmierci.
– Aha, to ciekawa opowieść, Gerlofie… Ale o co właściwie
ci chodzi?
Westchnął.
– Chodzi o to – odparł – że jeśli tu zostanę, następnym
razem trzeba będzie zrobić trumnę dla mnie… Już słyszałem
przerzucanie desek. I odgłos karawanu.
Wydawało się, że Boel dała za wygraną.
– Co zatem zamierzasz zrobić? Dokąd się udasz?
– Do domu – powiedział Gerlof. – Wrócę do domu.
(...)

Był marzec. Na północnej Olandii słońce oświetlało małe
szarobiałe płatki śniegu, topniejące na trawniku przy
domu opieki w Marnäs. Lodowaty wiatr poruszał dwiema
niebieskimi flagami – szwedzką z żółtym krzyżem
i olandzką ze złotym jeleniem. Obie były opuszczone do
połowy masztów.
Długi czarny samochód wtoczył się powoli przed dom
starców i zaparkował przy wejściu. Wysiadło z niego dwóch
mężczyzn w średnim wieku, ubranych w grube zimowe
płaszcze. Podeszli do tylnych drzwi samochodu, przez
które wyciągnęli metalowe nosze. Rozłożyli ich kółka i ruszyli,
pchając wózek po rampie dla inwalidów i dalej przez
szklane drzwi do środka.
Mężczyźni byli pracownikami zakładu pogrzebowego.
Emerytowany kapitan statku Gerlof Davidsson siedział
w jadalni, pijąc kawę ze swoimi sąsiadami, kiedy mężczyźni
wysiedli z windy. Widział, jak przechodzą korytarzem,
pchając przed sobą nosze. Leżały na nich żółte koce i szerokie
rzemienie, które miały przytrzymywać ciało. Mężczyźni
przemknęli cicho obok stołówki, kierując się ku
windzie towarowej, która zjeżdżała do chłodni.
Kiedy nosze przejechały obok, szmer wśród starszych
ludzi zgromadzonych w sali na moment ucichł. Po chwili
jednak powrócono do rozmów.
8 9
Gerlof pamiętał, jak kilka lat wcześniej wszyscy mieszkańcy
domu mogli zagłosować, czy chcą, aby kierowcy
z zakładu pogrzebowego parkowali na tyłach budynku
i dyskretnie wchodzili bocznymi drzwiami, gdy mieli zabierać
zmarłego. Większość zagłosowała przeciwko tej
propozycji, Gerlof także.
Pensjonariusze domu opieki chcieli widzieć ostatnią
drogę zmarłego sąsiada. Chcieli się pożegnać.
Mężczyzna, który miał zostać zabrany tego zimnego
dnia, nazywał się Torsten Axelsson i zmarł w swoim łóżku –
w samotności, późno w nocy, tak jak wielu innych ludzi.
Znaleźli go pracownicy porannej zmiany, wezwali lekarza,
aby ten potwierdził zgon, po czym ubrali go w ciemny
odświętny garnitur. Na nadgarstku zapięli mu plastikową
tasiemkę z nazwiskiem i numerem identyfikacyjnym. Na
koniec obwiązali mu głowę bandażem, aby żuchwa pozostała
zamknięta, kiedy ciało zacznie sztywnieć.
Gerlof wiedział, że Torsten doskonale zdawał sobie sprawę,
co stanie się z nim po śmierci. Zanim przeszedł na emeryturę,
pracował jako dozorca cmentarza i grabarz. Jedna
z wielu trumien, które pogrzebał, kryła zwłoki mordercy,
Nilsa Kanta, jednak najczęściej kopał groby dla zwykłych
mieszkańców wyspy.
Wykonywał swoją pracę na cmentarzu przez okrągły rok,
pomijając okresy, kiedy zalegał śnieg, a temperatury osiągały
dwucyfrowy wynik na minusie. Opowiadał Gerlofowi,
że grzebanie było szczególnie trudne wiosną, ponieważ na
Olandii zmarzlina cofała się z ziemi bardzo wolno. Jednak
to nie wysiłek fizyczny był najgorszy, dodawał Torsten.
Najtrudniej było mu podnieść się z łóżka w dni, kiedy
wiedział, że musi pójść na cmentarz i wykopać grób dla
zmarłego dziecka.
Teraz sam wkrótce zostanie złożony do grobu. W urnie –
Torsten chciał zostać skremowany.
– Wolę już spłonąć, niż żeby moje kości zostały w ziemi
i poniewierały się to tu, to tam – mawiał.
Dawniej tak nie było, pomyślał Gerlof. Nie było odpowiednich
ludzi i zakładów pogrzebowych, którzy zajęliby się
organizacją pochówku, gdy zmarł ktoś z rodziny. W przeszłości
umierało się w swoim łóżku w domu, a drewnianą trumnę
zbijał jakiś krewny.
Gerlof przypomniał sobie starą rodzinną historię. Było
to na początku XX wieku, w domku w miejscowości Stenvik,
dziś przebudowanym. Świeżo zaślubionych rodziców
Gerlofa obudził pewnej nocy dziwny dźwięk dochodzący
ze strychu. Brzmiało to tak, jakby ktoś rozrzucał pozostawione
tam przez ojca deski. Kiedy jednak ojciec poszedł
na strych, aby sprawdzić, co się działo, było tam pusto
i cicho.
Gdy zszedł na dół i się położył, hałas rozbrzmiał na
nowo.
Rodzice Gerlofa leżeli w ciemności i słuchali potwornych
odgłosów, nie ważąc się nawet poruszyć.
Kiedy wypił kawę, pracownicy zakładu pogrzebowego
wrócili z noszami. Gerlof widział, że teraz leżało na nich
ciało, ukryte pod materiałem i przywiązane skórzanymi
pasami. Wózek toczył się cicho i szybko w kierunku wyjścia.
Żegnaj, Torstenie, pomyślał.
Gdy drzwi się zamknęły, Gerlof odsunął krzesło.
– Czas na mnie – rzekł do towarzyszy przy stoliku.
Podniósł się powoli, wspierając na lasce. Zacisnął szczęki,
czując reumatyczny ból w nogach, i wyszedł na korytarz,
po czym ruszył w kierunku biura, w którym urzędowała
kierowniczka placówki.
Od kilku tygodni, czyli od swoich ostatnich urodzin –
kiedy to uświadomił sobie nagle, że do skończenia osiemdziesięciu
pięciu lat zostały tylko dwa lata – zastanawiał
się nad jedną sprawą. Czas uciekał, rok był jak niegdyś
tydzień. Teraz, po śmierci Torstena, Gerlof podjął decyzję.
Ostrożnie zapukał do drzwi kierowniczki Boel i otworzył,
gdy odpowiedziała.
10
Siedziała przy komputerze, uzupełniając jakiś raport.
Zatrzymał się na progu bez słowa. W końcu podniosła
wzrok.
– Dobrze się czujesz, Gerlofie?
– Tak.
– Co się stało? Masz jakiś problem?
Wciągnął powietrze.
– Muszę odejść.
Boel pokręciła głową.
– Gerlofie…
– To już postanowione – przerwał.
– Ach tak?
– Opowiem ci pewną historię… – Gerlof zauważył,
jak Boel zmęczonym wzrokiem spogląda w kierunku
sufitu, ale zdecydował się kontynuować: – Mój ojciec
i matka pobrali się w 1910 roku. Dostali wtedy stary
dom, w którym nikt nie mieszkał od wielu lat. Pierwszej
nocy, kiedy ułożyli się do snu, usłyszeli dziwne odgłosy
dochodzące ze strychu… Brzmiało to, jakby ktoś przekładał
deski, które ojciec złożył na górze. Nie udało im się
wyjaśnić tego hałasu, ale następnego ranka odwiedził ich
sąsiad. – Gerlof zrobił teatralną pauzę, po czym mówił
dalej: – Sąsiad opowiedział, że jego brat zmarł w swoim
domu poprzedniego wieczora. Następnie poprosił o trochę
drewna na trumnę. Ojciec pozwolił mu wejść samemu na
strych i wybrać deski. A gdy z matką siedzieli w kuchni
i usłyszeli łoskot na poddaszu, od razu go rozpoznali…
Był to dokładnie ten sam dźwięk, który dobiegał stamtąd
ostatniej nocy.
W pokoju zapanowała cisza.
– I? – zagadnęła Boel.
– To było ostrzeżenie. Ostrzeżenie o zbliżającej się
śmierci.
– Aha, to ciekawa opowieść, Gerlofie… Ale o co właściwie
ci chodzi?
Westchnął.
– Chodzi o to – odparł – że jeśli tu zostanę, następnym
razem trzeba będzie zrobić trumnę dla mnie… Już słyszałem
przerzucanie desek. I odgłos karawanu.
Wydawało się, że Boel dała za wygraną.
– Co zatem zamierzasz zrobić? Dokąd się udasz?
– Do domu – powiedział Gerlof. – Wrócę do domu.
(...)