Poli Raksy twarz

Krzysztof Tomasik

Poli Raksy twarz

fragment

Istnieje stary hollywoodzki przesąd, że Oscar może przynieść pecha – kariera niektórych gwiazd załamała się po zdobyciu tej upragnionej statuetki, czasem na kilka lat, czasem na zawsze. W polskich warunkach żadna nagroda nie ma podobnej siły, nie może więc być mowy o fatum; największe niebezpieczeństwo stanowi rola w filmie czy serialu tak popularnym, że

przyćmiewa cały dorobek. W efekcie widzowie kojarzą daną osobę tylko z jedną postacią. Jednocześnie błogosławieństwo i przekleństwo.

 

Pola Raksa: Żaden aktor nie godzi się chętnie na ograniczenie swego emploi. Mnie takie ograniczenie spotkało już w początkach pracy zawodowej. Po moich pierwszych filmach uznano, że powinnam grać wyłącznie postacie dziewcząt pięknych, prostych, o łagodnym sercu; a więc typ ról, który określa się mianem „pierwsza naiwna”. Tak zaszufladkowany aktor zaczyna przeważnie wzdychać do ról czarnych charakterów. Postać „naiwnej” jest przecież z reguły uproszczona, a przez to – pusta i nieprawdziwa[1].

 

Do Raksy przylgnęła oczywiście postać Marusi. Problemem nie był brak propozycji, bo po Czterech pancernych wciąż grała, lecz produkcje z jej udziałem teraz już seryjnie przestały się udawać. Szczególnie dotkliwe były porażki filmowe, z rolami stworzonymi specjalnie dla niej, pozornie skazane na sukces, ale z krytyką spotkały się już dwa spektakle Teatru Telewizji, w których zagrała zaraz po przeprowadzce do Warszawy. Recenzenci Zabawy z ogniem (9 grudnia 1968 roku) Augusta Strindberga w reżyserii Andrzeja Łapickiego, gdzie zagrała młodą żonę, oraz współczesnej sztuki Grający pomnik (5 maja 1969 roku) w reżyserii Jana Bratkowskiego, z głównym bohaterem wzorowanym na rzeźbiarzu Władysławie Hasiorze, narzekali na „nieprzekonujące aktorstwo Poli Raksy”[2].

 

Pola Raksa: Rok 1969 był dla mnie… chyba średni. Przeniosłam się do Warszawy i ze względów mieszkaniowych musiałam się – na razie – rozstać z synkiem, który mieszka u mojej mamy w Jeleniej Górze, z tego powodu trochę mi smutno… Warszawską premierę teatralną […] miałam jeszcze w roku 1968, w roku 1969 nic nowego w teatrze nie zagrałam. A dwa filmy […], które kręciłam w 1969 roku, jeszcze nie weszły na ekrany[3].

 

Marusia w okularach

 

 

W latach 1967–1970, okresie największej popularności Czterech pancernych i psa, do kin weszły cztery polskie filmy z Raksą w głównej roli kobiecej. Miały przyciągnąć przed ekrany tłumy, ale już w chwili premiery uznano je za margines wartościowej produkcji, prześcigając się w krytyce, a potem szybko zostały zapomniane. Ani w komedii, ani w dramacie nie udało się aktorce wyjść z szuflady z napisem „Marusia”.

W 1966 roku Maria Kaniewska, odkrywczyni Raksy, podjęła się reżyserii Bicza bożego według własnego scenariusza (współscenarzysta Jerzy Lutowski wycofał swoje nazwisko

z czołówki[4]). Zapowiadano tę „komedię prowincjonalną” tak: „Akcja rozgrywa się w małym miasteczku, w którym króluje duch pani Dulskiej – atmosfera zakłamania i hipokryzji, plotkarstwo. Mały bohater marzy o awansie dla swego starszego brata – porucznika milicji; w warunkach małomiasteczkowego spokoju nie może on doczekać się afery, w której mógłby błysnąć inteligencją i operatywnością. Nie może też – bez awansu i poprawy warunków materialnych – poślubić ukochanej dziewczyny. To wszystko chce mu ułatwić kochający dwunastoletni braciszek. Chłopak rozumie doskonale, że w atmosferze harmonijnej zażyłości władz świeckich, księdza proboszcza i miejskich notabli – nie może wydarzyć się nic niezwykłego. Wymyśla więc przestępczą aferę. Wszystko dla szczęścia brata i jego ukochanej”[5].

Mimo że to dziecko napędza akcję Bicza bożego, Kaniewska planowała dotrzeć także do dorosłej widowni. Powodzenie miała zapewnić para Kloss – Marusia, czyli dwie najpopularniejsze gwiazdy telewizji tego czasu. Reżyserka w pewnym stopniu bawi się ich wizerunkiem: Stanisław Mikulski znów jest w mundurze, tyle że polskiej milicji. Zniecierpliwiony pokrzykuje do kibicującej mu matki (Barbara Drapińska), wielbicielki kryminałów: „No niech mama da mi w końcu spokój z tym Klossem!”, gdy ta porównuje syna z najsłynniejszymi stróżami porządku. Raksa gra Hanię, jego ukochaną, sprzedawczynię w sklepie papierniczym. Nosi okulary (pierwszy raz!) i krótką fryzurkę. Dodatkowy smaczek to Janek Kos – Janusz Gajos też gra milicjanta, pomocnika głównego bohatera. Odmiennie niż w serialu ma ciemne włosy; stale się zacina, co ma być zapewne źródłem komizmu.

Bicz boży miał premierę 7 lipca 1967 roku i wydawał się idealnym filmem na wakacje. Jednak publiczności nie podbił, a przez krytykę został wręcz wyśmiany. „Brak logiki jest największym mankamentem”[6], pisał „Ekran”. Trudno się z tym nie zgodzić, bo faktycznie nic w tym filmie nie układa się w logiczną całość. Główny bohater wbrew zapowiedziom nie ma dwunastu lat, raczej sześć, i nie wygląda na brata Mikulskiego, tylko jego syna. Sam Mikulski jako syn starszej ledwie o osiem lat Barbary Drapińskiej to także koncept dość wątpliwy. Kaniewska znów wykorzystała schematy typowe dla kina najmłodszych: zakochani, choć to dorośli, pracujący ludzie, są pokazani jak dzieci. Nie mają życia erotycznego, a ich kłótnie i zerwania wyglądają jak sprzeczki siódmoklasistów. Zwracano uwagę, że choć film teoretycznie dzieje się współcześnie, pokazuje świat z poprzedniego wieku: „Pan mecenas, pan doktor i trzy stare panny mogłyby prosto z Bicza bożego powędrować do komedii Bałuckiego – stare panny nawet bez zmiany strojów. Ich suknie z bufami i słomiane kapelusiki, ich minki i szczebioty przeniesione zostały bez zmian z dziewiętnastowiecznej komedii o życiu prowincji. Stamtąd też wywodzą się wyobrażenia o zakazanym owocu z drzewa sztuki, którym jest – operetka (chłopcu nie pozwala się jej oglądać w telewizji)”[7].

 

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.