Aleksandra Boćkowska

Księżyc z peweksu

O luksusie w PRL

fragment

Na chandrę

Skądinąd kompleksy są potworne. Pod hotel Cracovia […] podjeżdżają nawet syrenkami, na kawę, przy tylnej szybie zostawiają np. pudełko od koszuli z PeKaO, z napisem złotym HOOKWAYS, w ostateczności – tygrysa albo „Paris Match” – pisze Stanisław Lem do Sławomira Mrożka w maju 1967 roku – a ten, kto przywozi ciotkę i utrzymankę wartburgiem, zajeżdża ślimakiem pod drzwi hotelu, wyskakuje, spodnie, biała koszula, krawat, otwiera wszystkie drzwi auta, biega dokoła, potem odwozi pudło z tej koszuli HOOKWAYS na parking, wszystko po to, żeby wypić małą kawę po 3,50 zł sztuka. Takie ogólne ocieranie się i pocieranie się[1].

Stanisław Lem gardził zbytkiem w wydaniu PRL-owskim. W hotelu Cracovia bywał tylko w cukierni, bo ciastka naprawdę były świetne – po tamtejsze kremówki posłańców wysyłał nawet premier Cyrankiewicz. Te krótkie wizyty wystarczyły jednak, by dostrzegł, po co były Polakom hotele. Pełniły mianowicie funkcję zagranicy.

Pierwsze, właśnie Cracovia projektu profesora Witolda Cęckiewicza i zaprojektowany przez Jana Cieślińskiego, Jana Węcławskiego i Henryka Grochulskiego poznański Merkury, powstały w połowie lat sześćdziesiątych. Wiosną 1970 roku we Wrocławiu otwiera się Panorama. Jednak prawdziwy boom zacznie się, gdy do władzy dojdzie Edward Gierek. Najpierw w 1971 roku Orbis stawia Silesię w Katowicach, potem w kolejnych miastach – Heliosa w Toruniu, Unię w Lublinie, Patrię w Częstochowie. Z czasem – i to jest prawdziwy cymes – we współpracy z zagranicznymi inwestorami. Współpraca polega na tym, że zagraniczne firmy budują, a Polacy płacą dewizami, które mają w przyszłości zwrócić, zarobiwszy w hotelach.

Kiedy Szwedzi budują w Warszawie hotel Forum, warszawiacy podglądają budowę zza płotu, a gazety publikują relacje z postępów prac. Lokale zaś liczą zyski, bo szwedzcy robotnicy są wybitnymi klientami. Ajentka dyskoteki Nimfa, w której didżejem bywa znany radiowy prezenter Krzysztof Szewczyk, pozwala, by zabawa trwała dłużej, ale każdy kwadrans wycenia na skrzynkę szampana.

Po kraju krążą plotki, że zarobki w Forum będą w dewizach. Wiesław Wilk, nowo mianowany dyrektor tego hotelu w budowie, w przeddzień Wszystkich Świętych 1972 roku, a więc rok i trzy miesiące przed otwarciem, wraca z jakiegoś szkolenia w RFN. Tłok potworny, tak że bilet z miejscem sypialnym w pierwszej klasie chowa do kieszeni – nie ma szans się tam dostać. Jest szczęśliwy, że znalazł siedzące. Siedzi więc i słucha rozmów pasażerów.

– Wiesz, że dyrektor hotelu Forum będzie zarabiał w dolarach? – zagaja ktoś.

– A zna pan tego dyrektora? – nie wytrzymuje Wilk.

– Nie, ale tak mówią.

– Ja jestem tym dyrektorem – oznajmia, ale nikt mu nie wierzy, bo trudno, żeby dewizowy dyrektor podróżował w ścisku.

Po latach Wiesław Wilk mówi:

– Prasa rozpływała się w zachwytach, co to za cudo będzie. Przy czym te zachwyty ograniczały się głównie do tego, że jak się odkręci kran, to poleci woda, co w przypadku innych budowli nie było takie oczywiste.

Andrzej Krzysztof Wróblewski tak pisał w „Polityce”:

Na głównym skrzyżowaniu Warszawy […] stanie kura znosząca złote jajka: wielki hotel. Budują go Szwedzi za kredyty z zagranicy, akwizycje poprowadzą Amerykanie, goście przyjadą więc też z zagranicy, a co pozostanie nam? Zgarniać pieniądze. […] Forum ma być pierwszą jaskółką, ale jak dobrze pójdzie i klimat sprzyjający śmiałym decyzjom trwać będzie dalej, postawimy luksusowy hotel na pl. Zwycięstwa, a oprócz tego w Krakowie, w Zakopanem, Krynicy, Gdyni, Świnoujściu, jeszcze dwa w Warszawie, w Szczecinie, Wrocławiu, Poznaniu, Przemyślu, Białymstoku i w Łodzi. Co tu dużo mówić: „Orbis” ma razie 5 tys. miejsc w hotelach, a w ciągu tej pięciolatki chce zbudować 9 tys.[2]

Kiedy już Forum stanie, naczelny „Polityki” Mieczysław F. Rakowski zanotuje w dzienniku: „Nagrywanie rozmowy dla telewizji BBC w naszym mieszkaniu. […] Przygotowują film o Polsce. Są zdumieni tempem zmian, ale narzekają na hotele. My też”[3]. Bo zbudowane w dwa lata Forum to naprawdę jaskółka. Są, owszem, Cracovia i Merkury, jest już Silesia, wrocławska Panorama, lubelska Unia, jest prawdziwie luksusowy, choć nieremontowany od przed wojny Bristol i otwarty ponownie w latach sześćdziesiątych elegancki Europejski, ale szwedzcy robotnicy, by mieć gdzie mieszkać w czasie budowy, stawiają hotel Solec, bo nie ma obiektu, który pomieściłby całą ekipę i miał pokoje z łazienkami. W terenie jest jeszcze gorzej. Dziennikarz śląskiego tygodnika „Panorama”, a było to pismo, oględnie mówiąc, sprzyjające władzy (zwłaszcza w latach siedemdziesiątych), w 1971 roku opisuje swoje przygody w podróżach. W Toruniu nie ma ciepłej wody i papieru toaletowego. W Gorlicach jest umywalka, ale korzystanie z niej wymaga sporej sprawności fizycznej. Zawieszona na wysokości szyi działa na pedały – prawy sprawia, że z umocowanego nad muszlą słoja leci ciepła woda, lewy – że zimna. Woda ścieka następnie do wiadra, który gość hotelowy obowiązany jest wynieść. W Zielonej Górze dziennikarz nocuje w orbisowskim hotelu pierwszej kategorii. „Piękny hotel, duży, bogato zdobiony, dywany na schodach, dywany w pokojach. Pokoje tylko jedno- i dwuosobowe. Luksus. W każdym pokoju jest łazienka, a w każdej łazience wanna za drogie pieniądze okafelkowana”[4] – pisze. Tyle że wąska i krótka jak brodzik – nie sposób w niej usiąść. W Płocku też pierwsza kategoria, ale pokój z łazienką oznacza pokój z prysznicem – ten zaś to po prostu kawałek wykafelkowanej posadzki przed umywalką. Prysznicowa słuchawka zwisa z baterii. Dziennikarz przywołuje dane statystyczne, z których wynika, że w Polsce z hotelami jest dużo gorzej niż w Bułgarii, Rumunii i NRD (w Polsce jedno miejsce hotelowe przypada na sześciuset sześćdziesięciu czterech mieszkańców, w pozostałych krajach odpowiednio: na stu trzydziestu, dwustu czterech i trzystu trzydziestu czterech), w Rumunii już od 1960 roku nie buduje się hoteli bez łazienek w każdym pokoju.

Nic więc dziwnego, że turystyczna wedle światowych standardów klasa hotelu Forum jawi się pięciogwiazdkowo.

– Jego luksusowość – tłumaczy Wiesław Wilk – wynikała z dwóch rzeczy. Tego, że jako pierwszy był budowany w drodze międzynarodowego przetargu, i tego, że był włączony do amerykańskiej sieci Intercontinental. Natomiast pokoje były nieduże, a w łazienkach nie było glazury, tylko zmywalne tapety, które dość szybko oblazły i wyglądały obskurnie.

Z Intercontinentalem to nie było zresztą oczywiste. Decyzja o włączeniu do sieci zapadła, gdy hotel był już podciągnięty do połowy. I od razu awantura, bo Interconti – jak w hotelarskim żargonie określa się tę sieć – wymagał room service’u. W założeniach projektowych nie było słowa o dostarczaniu posiłków do pokoi, bo uznano to za burżuazyjne fanaberie. No ale skoro sieć chce, to trzeba spełnić fanaberie, w branżowym slangu zwane wymogami standardowymi. Pod okiem człowieka z Ameryki wbudowano pomieszczenia w przejściach na korytarzach. To była nauczka dla Orbisu: w kolejnych hotelach planuje się room service zawczasu.

Wreszcie w kwietniu 1974 roku otwarcie.

– Hotel is ready to be connected – Wiesław Wilk raportuje prezesowi Intercontinentalu.

Ten przybył ze świtą. Dyrektor też ma poparcie: prezydent miasta, przewodniczący Głównego Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki, sporo prominentów. Strony polską i amerykańską łączy delegacja Polonusów z Chicago – zaproszono ich, sądząc, nie bez racji, że będą się dobrze prezentować. Zatem przemówienia, potem bankiet. Muzyka z głośników, na półmiskach ryby, w kokilkach boeuf Strogonow. Wiesław Wilk przechadza się zadowolony, bo wie, że w hotelu wszystko działa – gości przyjmuje od trzech miesięcy. Przenocowali już wszyscy ważni dziennikarze (pochwalili klimatyzację i pocztę pneumatyczną), kilkoro gości z zagranicy, na kieliszek koniaku wpadli premier Piotr Jaroszewicz, sekretarz warszawskiego Komitetu PZPR Józef Kępa, minister Tadeusz Wrzaszczyk. Wszystkim się podobało. Hotel naprawdę jest ready.

Kiedy już nieco się rozrusza, z reporterską wizytą zajrzy Barbara Łopieńska.

Przyjemne powietrze w hallu zapewniają sobie goście sami za pomocą Madame Rochas oraz Chanel nr 5. W hallu fotele à la czarna skóra i bardzo dużo ludzi. Kierownik recepcji rzuca fachowym okiem i mówi, że jak zwykle jedna piąta gości hotelowych, a reszta tak sobie siedzi. Na początku było gorzej, bo nie siedzieli w hallu, tylko zwiedzali cały hotel. Od tego zwiedzania powyrywały się w toaletach mydelniczki, kinkiety, haczyki, zgubił się papier toaletowy i popielniczki, poodcinały się słuchawki telefoniczne w windach i zginęło kilkanaście mosiężnych liter z napisów informacyjnych. Teraz zwiedzających jest coraz mniej – hotel funkcjonuje już półtora roku. […] Pani Mariola przychodzi do Forum dwa albo trzy razy w tygodniu, bo to jej sprawia radość. Czasami nawet z pracy się urwie i wpadnie na kawę albo coca-colę. Coca-coli z wódką nie zamówi nigdy, żeby nie było podejrzeń. Do Forum przywiązała się po powrocie z Anglii. Ile razy tu przyjdzie, wydaje się jej, że jeszcze nie wróciła z Londynu. – Idę do Forum, jak mam chandrę[5].

Swoją drogą niewiele brakowało, a nie byłoby w Forum coca-coli. Kiedy dyrektor Wilk zadzwonił do Browarów Warszawskich, które produkowały licencyjną coca-colę, by zamówić dostawę dla hotelu, usłyszał:

– Muszę pana zmartwić, nie będzie dla hoteli orbisowskich coca-coli. Decyzją Komitetu Warszawskiego PZPR coca-cola ma być tylko dla ludności.

Dyrektor kręci do Komitetu. Czy to prawda? Prawda.

– Jak ty sobie to wyobrażasz?! – Dyrektor ze wszystkimi jest na „ty”. – Przyjedzie gość zagraniczny, dewizowy i nie dostanie coca-coli? Wiesz, co zrobi? Powie kelnerce: „Nie ma u was coca-coli? A ja naprzeciwko w sklepie widziałem. To masz tutaj dolara, poślij chłopaka, żeby mi przyniósł”.

Wizja nielegalnego obrotu dewizami podziałała. Nazajutrz sekretarz oznajmił, że jest coca-cola dla hoteli.

I to ona, zapach perfum oraz kursujące dolary sprawiały, że do hoteli wpadało się posiedzieć. Pobyć trochę zagranicą.

Jeśli było się z innego miasta, można było w hotelu spędzić noc. Dużo taniej niż cudzoziemcy – pokój w Forum dla obywateli kosztował dwieście czterdzieści złotych (dwa dolary z hakiem po kursie czarnorynkowym), dla gości z krajów kapitalistycznych, zależnie od piętra, od osiemnastu do trzydziestu dwóch dolarów, dla tych z krajów socjalistycznych – osiemdziesiąt procent tej ceny. Wiesław Wilk kierował Forum przez dwadzieścia pięć lat. […]